تحلیل فضایی شاخص توسعه انسانی و شناسایی تعیین‌کننده‌های آن در ایران

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

داود جمینی ¹ (استادیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران گروه پژوهشی مطالعات محیطی دریاچه زریبار، پژوهشکده کردستان‌شناسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران)
کیومرث ایراندوست ² (دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران)
علیرضا جمشیدی ³ (استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه)

تاريخ الإرسال : 23 السبت , رمضان, 1441 تاريخ التأكيد : 12 الخميس , شوال, 1441 تاريخ الإصدار : 17 الإثنين , ربيع الثاني, 1443

الکلمات المفتاحية: توسعه, ایران, شاخص توسعه انسانی, نابرابری استانی,

ملخص المقالة :

شاخص توسعه انسانی ترکیبی از سه مولفه کلیدی امید به زندگی، درآمد سرانه و سطح سواد است و برای سنجش سطح توسعه­یافتگ، تحلیل عدالت فضایی و نابرابری منطقه­ای در حوزه ملی و منطقه­ای مورد استفاده قرار می­گیرد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، با هدف بررسی وضعیت توسعه­یافتگی استان­های کشور به لحاظ شاخص توسعه انسانی و شناسایی عوامل مرتبط با آن انجام گرفته است. برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز، تکیه اصلی بر مستندات مرکز آمار کشور بوده است و برای تجزیه و تحلیل داده­های گردآوری شده از مدل موریس، نرم­افزار GIS و SPSS استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که به لحاظ شاخص توسعه انسانی، سه استان تهران، البرز و مازندران در بالاترین رتبه­ها و سه استان سیستان و بلوچستان، کردستان و خراسان شمالی، در پایین­ترین رتبه­ها قرار گرفته­اند. همچنین توزیع فضایی شاخص توسعه انسانی در میان استان­های کشور نشان می­دهد استان­های مرکزی و شمالی کشور، دارای شرایط نسبی بهتری نسبت به استان­های شرقی و غربی هستند. در خصوص عوامل موثر بر شاخص توسعه انسانی نتایج مقاله نشان داد شاخص­های درصد روستانشینی، بعد خانوار، بارتکفل، بارتکفل واقعی، بارتکفل نظری و درصد شاغلان بخش کشاورزی، به ترتیب با میزان همبستگی 709/0، 740/0، 553/0، 553/0 ، 505/0 و 599/0، دارای رابطه آماری معنادار منفی با شاخص توسعه انسانی بوده و شاخص­های درصد شهرنشینی، نسبت اشتغال، نرخ مشارکت اقتصادی، درصد شاغلان بخش صنعت و درصد شاغلان بخش خدمات، به­ترتیب با ضریب همبستگی 709/0، 407/0، 361/0، 499/0 و 358/0، دارای رابطه آماری معنادار مثبت با شاخص توسعه انسانی بوده­اند.

المصادر:

1. Azizi, Z. (2016): The Effects of Trade on Development: Comparison of Per Capita Income, Human Development Index and Index of Human Progress, The Journal of Planning and Budgeting, 21(134), pp:119-142. (in Persian)


2. Boggia, A., Rocchi, L., Paolotti, L., Musotti, F., and Greco, S. (2014): Assessing Rural Sustainable Development potentialities using a Dominance-based Rough Set Approach, Journal of Environmental Management, 144, 160 -167.


3. Ebrahimzadeh, I., and Mousavi, M. (2014): Methods & Techniques for Territorial Spatial Arrangement, Samat Publications, Tehran. (in Persian)


4. Galani-Moutafi, V. (2013): Rural space (re)produced e Practices, performances and visions, A case study from an Aegean island, Journal of Rural Studies, 32, pp: 103-113.


5. Ghadermarzi, H., Jamini, D., Jamshidi, A., Cheraghi, R (2013): Analysis of spatial inequalities of housing indices in the rural areas of Kermanshah, Journal of Spatial Economy and Rural Development, Journal of Spatial Economy and Rural Development, 2(1), pp: 93-114. (in Persian)


6. Ghanbari, Y., Jamini, D., and Jamshidi, A. (2015): Practical Application Models and Techniques in Rural Planning, Negar Khane Publishers, Isfahan. (in Persian)


7. Hataminejad, H., Mohammadi Dehcheshme, M., and Mohammadi Dehcheshme, R. (2008): Assessing the Potentials for Developing Human Settlements in Sub districts of Shahrekord County in Iran, Journal of Village and Development, 10(4): pp: 175-197. (in Persian)


8. Haynes, J (2013): Development Studies, Translate by Golabi, F and Alipoor, P, Aydin Publication, Tehran. (in Persian)


9. Jamini, D., Jamshidi, AR., Komasi, H., and Aryanpour, A. (2015a): An enquiry into the developmental of Ravansar Township, Hafeze Bartar Andish Publication, Tehran. (in Persian)


10. Jamini, D., Sajadi, M., Shahbazi, Z., and Amraii, I (2015b): Assessment of the level of Development in the Field Education Indicator City of Isfahan Using Techniques TOPSIS, Cluster Analyses and GIS, Journal of Technology of Education, 9 (3): 169-179. (in Persian)


11. Kovacevic, M. (2010): Measurement of Inequality in Human Development – A Review, Human Development Research Paper, 2010/35, Available at: http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdrp_2010_35.pdf.


12. Mehdiloo, A., Asgharpur, H., and Karimi Takanlou, Z (2016): Examining the Causality between the Human Development Index and Economic Growth in Iran: Using a Non- Model Approach (MS-VAR), The Journal of Planning and Budgeting, 21(133), pp:25-53. (in Persian)


13. Michelsen, G., Adomßent, M., Martens, P., and Von Hauff, M. (2016): Sustainable Development: Background and Context. in H. Heinrichs, P. Martens, G. Michelsen, & A. Wiek (Hrsg.), Sustainability Science: An Introduction. (S. 5-29). Dordrecht: Springer Science + Business Media.


14. Mousavi, M (2012): Sustainable Form of the City and Social Justice (Case Study: Miandoaab), Human Geography Quarterly, 44(80), pp: 177-192. (in Persian)


15. Nastaran, M., Abolhassani, F., and Bakhtiari, N (2015): Spatial Distribution of Development Indexes in Iranian Cities Using Combinational Ranking, journal of Regional Planning, 5(17), pp: 1-16. (in Persian)


16. Neumayer, E. (2010): Human Development and Sustainability, United Nations Development Programme, Human Development Reports, Research Paper 2010/05 (June 2010).


17. Noori Naeini, MS., Ghasemi, H., and Kazemi, MS (2018): Examination of Affecting Factors on Iran's Human Development Index Using Bayesian Model Averaging Approach, Journal of Economic Growth and Development Research, 8 (29), pp: 45-60. (in Persian)


18. Noori, SH., Jamini, D., and jamshidi, A. (2013): Spatial analysis of the major employment indicators of women in Iran, women s studies (Sociological & Psychological), 11(3), pp: 81-102. (in Persian)


19. Pourasghar Sangachin, F., Salehi, E., and Dinarvandi,  (2013): Comparing Sustainable Development Evaluation Methods Using Composite Indicators (Case Study of Iran's Provinces), Environmental Researches, 4(7), pp: 58-45. (in Persian)


20. Rafat, M. (2017): The Spillover Effects of Free Movement of Capital on Human Development Sub-index, Quarterly Journal of Fiscal and Economic Policies, 5(19), pp: 139-163. (in Persian)


21. Ramatu, M., and Xinshen, D. (2007): Regional disparities in Ghana: policy options and public investment implications, International Food Policy Research Institute (IFPRI), Washington, Discussion Paper Series, 693,1-55.


22. Sharma, B. (2004): Regional disparities in agricultural labor productivity in the Brahmaputra Valley, International Journal of Interdisciplinary Social Sciences, 4(1), 43-56.


23. Soares, J., Marques, M., and Monterio, C. (2003): A multivariate methodology to uncover regional disparities: a contribution to improve European Union and governmental decisions, European Journal of Operational Research, 145(1), 121-135.


24. Statistical Centre of Iran (2016): Population and housing census results, Tehran. (in Persian)


25. Sydaii, S., Jamini, D., and Jamshidi, A. (2014): An analysis on the status of health-therapeutic indexes in the provinces of Kermanshah using TOPSIS, AHP and cluster analysis models, Spatial Planning, 4 (1): pp: 43-64. (in Persian)


26. Taghdisi, A., Jamini, D., and Moradi, N. (2012): Investigation and Analyses of the Process Employment and Unemployment in Sahne county, Journal of Spatial Planning, 1(33), pp: 81-105. (in Persian)


27. Ulrich, R. (2004): Effects of intraregional disparities on regional development in China: inequality decomposition and panel-data analysis, Econometric Society, No 716, Available at: https://econpapers.repec.org/paper/ecmfeam04/716.htm.


28. UNDP (2016): Human Development Report 2016 (Human Development for Everyone), Published for the United Nations Development Programme (UNDP).


29. UNDP (2018): Human Development Reports, Human Development Index (HDI), Available in: http://hdr.undp.org/en/content/human-development-index-hdi.


30. Vouvaki, D., and Xepapadeas, A. (2008): Changes in social welfare and sustainability: Theoretical issues and empirical evidence, Ecological Economics, 67(3), 473-484.