بازتاب مشروعیت سیاسی ساسانیان در تاریخ‌نگاری دینوری

مرتضی حسن نژاد ¹ ( دانشجوی دکتری تاریخ اسلام ، گروه تاریخ ،واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران )
ابوالفضل رضوی ² ( دانشیار گروه تاریخ ، دانشگاه خوارزمی ، ایران )
محمد سپهری ³ ( استاد گروه تاریخ ،واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران )

تاريخ الإرسال : 29 الإثنين , صفر, 1446 تاريخ التأكيد : 11 السبت , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: تاریخ‌نگاری, مشروعیت سیاسی, فرمانروایان ساسانی, دینوری, اخبارالطوال.,

ملخص المقالة :

تاریخ‌نگاران هر عصری در پرتو بینش و روش خود و تحت تأثیر فضای گفتمانی، برداشت‌های تاریخی خود و از جمله جایگاه و کارکرد حکومت­ها را ارائه کرده‌اند. در همین جهت، دینوری نیز حسب مقتضیات تاریخی و رهیافت تاریخ­نگاری خاص خود به مشروعیت فرمانروایان ساسانی پرداخته است. دینوری در پرداختن به تاریخ ایران و اسلام، اهتمام ویژه ای به تاریخ ایران داشته است، به نحوی که می‌توان گفت تاریخ اسلام را در ذیل تاریخ ایران بررسی کرده است. به ویژه، تاریخ ساسانیان را مفصل‌تر از دیگر عمومی‌نگاران آورده و سلوک شاهان ساسانی راگسترده‌تر روایت نموده است. تا جایی که ماهیت مناسبات جامعه و حکومت و میزان پذیرش صاحبان قدرت از سوی مردم و یا همانا مشروعیت سیاسی فرمانروایان از گزارش‌های او قابل استنباط است. به نظر می‌رسد دینوری با در نظر داشتن مؤلفه‌های مطرح در اندیشه سیاسی ایرانشهری به نوع سلوک فرمانروایان پرداخته و حسب میزان پایبندی آنها به عدالت و امنیت، مشروعیت آنها را لحاظ کرده است. بر همین اساس، پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و طرح این پرسش اساسی که: اهتمام دینوری به دادگری و نیک‌روشی فرمانروایان ساسانی در تبیین مشروعیت سیاسی حاکمان این سلسله چه تاثیری داشت؟ به تبیین دیدگاه وی پرداخته است. دستاورد تحقیق حاکی از این است که دینوری با رویکردی کارکردگرایانه، در بستر فرهنگ سیاسی ایران و مولفه های عدالت، امنیت، نیک‌روشی و نفی بد روشی، به مشروعیت سیاسی شاهان ساسانی پرداخته­است.

واژگان کلیدی: تاریخ‌نگاری، مشروعیت سیاسی، فرمانروایان ساسانی، دینوری، اخبارالطوال.

المصادر:

ابن ندیم، محمد بن اسحاق(1318). الفهرست (ترجمه محمدرضا تجدد). تهران: اساطیر.
آموزگار، ژاله (1384). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت، چ7.
اوستا، کهن ترین سرودها و متن‌های ایرانی (1385). گزارش و پژوهش جليل دوستخواه (2 ج). تهران: مرواريد.
آئینه‌وند، صادق (1377) علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی (ج 1). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جلیلیان، شهرام (1391). ایران¬گرایی در اخبار الطوال ابوحنیفه دینوری. پژوهش¬نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. 1 (2). 42-25.
خضر، عبدالعلیم‌ عبدالرحمن، (1386)، مسلمانان و نگارش تاریخ: پژوهشی در تاریخ‌نگاری اسلامی، ترجمه صادق عبادی، تهران، سمت.
دین‌کرد(درسنامه‌ی دین مزدایی)(1384)، تدوین آذرفرنبغ پسر فرخزاد و آذرباد پسر امید، کتاب سوم، آواستاری، آوانویسی، یادداشته‌ها و ترجمه‌ها از فریدون فضیلت، تهران: انتشارات فضیلت.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود (1381). اخبارالطوال (ترجمه محمود مهدوی دامغانی). تهران: نشر نی.
روزنتال، فرانتس (1366). تاریخ تاریخ¬نگاری در اسلام (ج1). (ترجمه اسدالله آزاد). مشهد: مؤسسه چاپ و نشر آستان قدس رضوی.
روشه، گی(1395)، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، تهران: نشر نی، چ26.
زین¬العابدینی، رمضان (1388). تاریخ‌نگاران و مکتب‌های تاریخ نگاری در اسلام (شناخت منابع و مآخذ در اسلام). تهران: چاپخش.
سجادی، صادق و هادی عالم زاده(1375)، تاریخ نگاری در اسلام، تهران: انتشارات سمت، چ12.
شارپ، رلف‌نارمن (1382). فرمان¬های شاهنشاهی هخامنشی. تهران: پازینه.
شبانکاره ای، محمدبن علی، مجمع الانساب فی التواریخ، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر، 1363.
طبري، محمد بن جرير (1362). تاريخ طبري (ج13). (ترجمه ابوالقاسم پاينده). تهران: اساطير.
عالم، عبدالرحمن (1377). بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، چ4.
غزالی، محمد (1361). نصیحه الملوک (به کوشش جلال الدین همایی). تهران: بابک.
فردوسی، ابوالقاسم (1388). شاهنامه (بر اساس نسخۀ آکادمی ‌علوم شوروی چاپ 1966) (10 جلد). تهران: کاروان.
قادری، حاتم و رستم‌وندی تقی(1385). اندیشه ایرانشهری، مختصات و مؤلفه‌های مفهومی. علوم انسانی دانشگاه الزهرا. 16 (59). 123-148.
کریستین‌سن، آرتور(1390)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: نگاه، چ4.
کولسنیکف. آ. ای (1389)، ایران در آستانه سقوط ساسانیان، ترجمه محمد رفیق یحیایی، تهران: کند و کاو
مجمل‌التواريخ و القصص (1318). تصحیح ملك الشعراي بهار. تهران: كلالة خاور.
نظام الملک طوسی، حسن بن علی (1380). سیاست¬نامه (تصحیح عباس اقبال آشتیانی). تهران: اساطیر.
وینسنت، ‌اندرو‌،(1376)، نظریه‌های دولت، ترجمه‌ حسین بشیریه، تهران، نی.
یاقوت حموی، عبدالله (1383). معجم‌الادباء (ج1). (ترجمه عبدالمحمد آیتی). تهران: سروش.
یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب(1382)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چ9.