چالش‌ها و راهبردهای صیانت و توسعه پایدار حریم (نمونه موردی: شهرداری منطقه 15 کلانشهر تهران)

الموضوعات :

علیرضا خطیبی ¹ , علی شمس الدینی ² , محمدعلی خلیجی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز
3 - استادیار گروه شهرسازی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

تاريخ الإرسال : 09 الثلاثاء , صفر, 1446 تاريخ التأكيد : 22 الجمعة , ربيع الثاني, 1446 تاريخ الإصدار : 06 الجمعة , شوال, 1446

الکلمات المفتاحية: کمربند سبز تهران, چالش و راهبرد, حفاظت و توسعه پایدار, متا-سوات, شهرداری منطقه ۱۵ کلانشهر تهران,

ملخص المقالة :

 رشد بالای شهرنشینی در دو قرن اخیر و به دنبالش، توسعه و گسترش شهرها موجب تغییرات کمی و کیفی زیادی در فضاهای شهری از جمله حریم شهرها شده است. ضرورت دارد از گسترش و توسعه بی‌ضابطه در حریم شهر به صورت جدی با برنامه‌ریزی دقيق و متناسب پيشگيری نمود چراکه پيشروی و رشد فزاینده چالش‌ها، موجب نابودی حریم کلان‌شهر تهران و از دست رفتن ریه تنفسی و اراضی ذخيره شهری برای توسعه پایدار آینده شهر خواهد گردید. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و براساس چگونگی به دست آوردن داده‌های مورد نياز و روش کار و ماهيت، توصیفی تحلیلی می‌باشد. برای انتخاب پنل کارشناسان (معبد دلفی)، از روش نمونه‌گیری گلوله برفی استفاده شده که درنهایت منجر به انتخاب 12 نفر شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارایه راهبرد صیانت و توسعه پایدار حریم کلان‌شهر تهران از نرم‌افزار متاسوات استفاده شده است. قلمرو جغرافیایی پژوهش منطقه 15، یکی از مناطق جنوبی کلانشهر تهران است که از شرق با حریم شهر تهران دارای مرز مشترک است. این منطقه دارای 7 ناحیه می باشد که 3 تا از این نواحی حریم دارند: نواحی 4، 6 و 8. تخریب محیط‌زیست طبق خروجی نرم‌افزار متاسوات، بزرگترین چالش صیانت و توسعه حریم منطقه 15 است. ساخت و سازهای غیرمجاز و زمین‌خواری، چالش‌های بعدی هستند و سپس نوبت به تغییر کاربری باغات و زمین‌های کشاورزی، ایجاد آلودگی‌های صنعتی و جلوگیری از اجرای کمربند سبز و مهاجرت و سکونتگاه‌های غیررسمی و مدیریت متفرق (تنوع قوانین و تعدد مجریان قانون) می‌رسد. متاسوات بر این باور است که منابع و قابلیت‌هایی در جغرافیای موردمطالعه پژوهش وجود دارد که در حکم راهکارهایی برای غلبه بر چالش‌های صیانت و توسعه پایدار جغرافیای موردمطالعه هستند؛ مهمترین آنها «مدیریت یکپارچه حریم» است و سپس نوبت به «توجه مسئولین و اتحاذ وحدت رویه بین کلیه دستگاه‌های دخیل در حریم»، «حضور و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی» و «کمربند سبز» می‌رسد.

المصادر:

انوری، نعمت الله و دریاباری، سید جمال‌الدین. (1397). بررسی مسایل مدیریتی حریم کلان‌شهر تهران در ارتباط با روند فعلی و آتی تحولات کالبدی و جمعیتی. نگرش¬های نو در جغرافیای انسانی، 2(10)، 238-215. dor: 20.1001.1.66972251.1397.10.2.24
بهرامی‌جاف، ساجد؛ نصیریان، ناصر و تک‌روستا، مریم. (1401). حریم شهر؛ حفاظت یا توسعه (بررسی و تحلیل پنج دهه برنامه‌ریزی برای حریم پایتخت). فصلنامه آمایش سیاسی فضا، 4(2)، 86-70. https://www.sid.ir/paper/987085/fa#downloadbottom
حکیم پور، محمد؛ عظیمی آملی، جلال؛ جانباز قبادی، غلامرضا و متولی، صدرالدین. (1403). بازآفرینی بافت‌ فرسوده شهری با رویکرد حکمروایی خوب (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر ساری). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 4(19)، 30-17.
doi: 10.71633/jshsp.2025.1032406
دانیالی، تهمینه؛ حسین‌زاده، نعمت و لطفی‌طلب، حسن. (1396). راهبردهای مدیریت یکپارچه حریم در کلان‌شهر تهران با تاکید بر ایجاد کمربند سبز. پنجمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری. تهران.
زرآبادی، زهرا سادات (سعیده) و خطیبی، علیرضا. (1400). صیانت و توسعه پایدار حریم شهر تهران با استفاده از مدل متاسوات. هفتمین کنگره سالانه بین‌المللی عمران، معماری و توسعه شهری. تهران.
سبحانی، نوبخت؛ زیویار، پروانه و سرور، رحیم. (1398). بررسی و تحلیل روابط علی و معلولی شاخص‌های تاثیرگذار بر مدیریت یکپارچه حریم پایتخت. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 51(2)، 451- 429. doi: 10.22059/JHGR.2017.239788.1007527
سرور، رحیم. (1401). برنامه‌ریزی و مدیریت مناطق کلان‌شهری با تاکید بر مدیریت یکپارچه منطقه کلان‌شهری تهران. تهران: انتشارات سروش.
شفیعی ثابت، ناصر و زنگنه، فاطمه. (1403). اثرگذاری جریان¬های فضایی روستایی شهری برتحولات فضایی سکونتگاه¬های پیراشهری (مورد مطالعه: شهرستان دماوند). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی,، 2(19)، 103-89.
کشکولی، محمدرضا؛ مهدوی حاجیلویی، مسعود و شریعت پناهی، مجید ولی. (1402). ارزیابی نقش سکونتگاه¬های غیررسمی در ساختارفضایی شهری ( مطالعه موردی: شهر همدان). .مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه های انسانی، (18)، 199-209.
dor: 20.1001.1.25385968.1402.18.3.6.7
لاله پور، منیژه؛ کرباسی، پوران و صالحی، گلستان.(1403). آینده نگری روند تحولات و راهبردهای مدیریت رشد سکونتگاههای غیررسمی در شهر مراغه. مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی، 3(19)، 87-104. doi: 10.71633/jshsp.2024.1032368
ناصرمستوفی، انوشیروان و قلمبر دزفولی، راما. (1400). ارزیابی علل و پیامدهای نارسایی در مدیریت یکپارچه حریم پایتخت با تاکید بر الزامات طرح جامع شهر تهران. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11(44)، 340- 319. doi: 10.22034/JGEOQ.2021.136725
هادی‌زاده بزاز، مریم. (1393). مدیریت اراضي حریم شهرها، راهکاری اصولي در کاهش مشکلات شهری: نمونه موردی شهر مشهد. مجله هفت‌شهر. 43 و 44. https://www.magiran.com/p1556450
Dockerill, B., & Sturzaker, J. (2019). Green belts and urban containment: the Merseyside experience. Journal Planning Perspectives. Published 12 May 2019, 583-618.
Fu, W., Lü, Y., Harris, P., Comber, A., & Wu. L. (2018). Peri-urbanization may vary with vegetation restoration: A large scale regional analysis. Urban Forestry & Urban Greening. 29. 77-87.
Menzori, I. D., de Sousa, I. C. N., & Gonçalves, L. M. (2021). Urban Growth Management and Territorial Governance Approaches: A Master Plans Conformance Analysis. Land Use Policy, 105, 105436.