تاثیر برجام بر ریسک اعتباری با نقش تعدیلگری مالکیت دولتی شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران
الموضوعات :
گلشن محمدی خانقاه
1
,
شهناز مشایخ
2
1 - دانشجوی دکتری گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا (س) ، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: برجام, رتبه اعتباری, ساختار مالکیت, ریسک اعتباری,
ملخص المقالة :
رتبه اعتباری به‌عنوان یکی از عوامل اثرگذار بر تصمیمگیری مورد توجه سرمایهگذران قرار میگیرد و با توجه به اهمیت این موضوع، بررسی عواملی که بر رتبه اعتباری و درنتیجه تصمیمگیری سرمایهگذاران موثر است حائز اهمیت میباشد بنابراین در این پژوهش اقدام به بررسی تاثیر برجام بر رتبه اعتباری و اثر ساختار مالکیت بر این رابطه شده است. بهمنظور اجرای پژوهش نمونهای متشکل از 139 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1390 الی 1399 مورد آزمون قرار گرفتند. اطلاعات لازم جهت اندازهگیری رتبه اعتباری و متغیرهای کنترلی از پایگاه دادههای مالی ایران استخراج و فرضیه‌ها با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره و روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که در دوران وجود توافق برجام، رتبه اعتباری کاهش یافته و اثر ساختار مالکیت بر این رابطه از نظر آماری معنادار نیست. به عبارتی براساس نتایج حاصل از پژوهش میتوان استنباط نمود در بازه زمانی 1394 الی 1398 که توافق برجام وجود داشته رتبه اعتباری شرکتها کاهش یافته است.
احمدوند، میثم، رضایی،شعیب؛ تملکی، حسین (1396). شناسایی و تبیین فاکتورهای تعیین کننده رتبه اعتباری. ماهنامه مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه، (1)، صص 135-154.
حسین¬پور بهابادی، داود (1384). بررسی ارتباط بین تغییرات ساختار سرمایه و تغییرات ارزش شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
محمودآبادی، حمید، غیوری مقدم، علی (1390). رتبهبندی اعتباری از لحاظ توان مالی پرداخت اصل و فرعبدهی¬ها با استفاده از شیوه تحلیل پوششی دادهها (مورد مطالعه: شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران). مجله علمی-پژوهشی دانش حسابداری، 2 (4)، صص 125-145.
جعفری، سیده محبوبه، احمدوند، میثم.(1394). رتبه¬بندی اعتباری شرکت¬های پذیرفته¬شده دربورس اوراق بهادار تهران با استفاده از رویکردامتیاز بازار نوظهور. پژوهشنامه اقتصاد و کسب وکار،6 (10)، 56-37.
جنتي مشكاني، ابوالفضل؛ اربابيان، شيرين؛ خجسته، زينب (1395). تاثير عوامل کلان اقتصادي بر ثبات و ريسک بانکي. فصلنامه پژوهش های پولی-بانکی. 9(29)، صص 487-511.
فشاری، مجید (1396).«بررسی تأثیر ساختار مالکیت بر رفتار ریسکپذیریبانکهای خصوصی و دولتی ایران(رهیافت دادههای تابلویی پویا)». فصلنامه پژوهش¬های پولی و بانکی، سال دهم، شماره 32، صص 199- 225.
خبیری، کابک؛محمدی، منوچهر. (1396). ﺗﺄثیر برجام بر جایگاه ایران در معادلات غرب آسیا.فصلنامه علمی مطالعات روابط بین الملل. سال دهم، شماره 37.
کمالي اردکاني مسعود(1395). تأثيرات برجام بر تجارت خارجي جمهوري اسلامي ايران. فصلنامه مطالعات راهبردی. 19 (2)، صص 53-82.
ماژین، مریم لاله؛ زلقی، حسن؛ بیات، مرتضی؛ سبحانی، علی، (1396). «تأثیر مالکیت دولتی بر عملکردشرکتهای پذیرفتهشدهدر بورس اوراق بهادار تهران». مجله پژوهش¬های حسابداری مالی و حسابرسی، سال نهم، شماره 36، صص 151-170.
Ashbaugh-skaife, H., Collins, W., Lafond, R. (2006). The effects of corporate governance on firms’ credit ratings. Journal of accounting and economics, 42, PP. 203-243
Altman, Edward I. & Hotchkiss, E. (2005). Corporate Financial Distress and Bankruptcy: Predict and Avoid Bankruptcy, Analyze and Invest in Distressed Debt. 3rd edition. New York: John Wiley and Sons.
Ahmadvand, M., Rezai, Sh., Tamaloki, H. (2017). Identification and explanation of the determinants of credit rating. Journal of Applied studies in Management andDevelopment Sciences, (1), PP. 135-154. (In Persian).
Alzeaideen, K. and Al_Rawash, S. Z. (2014). The effect of ownership structure on share price volatility of listed companies in Amman Stock Exchange. Research Journal of Finance and Accounting 5.6 (2014): PP. 192-201.
Cetrelli, N., (2006). "Discussion of Inflation and Finance Performance What Have We Learned in the Last Ten Years?” (John Boyd and Bruce Champ)" http://www.newyorkfed.org/research/economists/cetorelli/Boyd_and_Champ_discu ssion_Cetorelli.pdf
Fshari, Majid (2016). Investigating the effect of ownership structure on the risk-taking behavior of private and state-owned banks in Iran (dynamic panel data approach). Monetary and Banking Research Quarterly, 10(32): PP. 199-225. (In Persian).
Jafari, S. M., Ahmadvand, M. (2015). The credit rating of companies listed at Tehran stock exchange using the emerging market scoring model. Economic and business bulletin of the business, 6(10), PP. 56-37. (In Persian)
JannatiMashkani, Abolfazl; Arrabiyan, sweet; Khujasteh, Zainab (2015). The effect of macroeconomic factors on bank stability and risk. Financial and Banking Research Quarterly, 9(29): PP. 487-511. (In Persian).
HosienpoorBahabadi, D. (2006). Survey the relationship between Capital Structure Changes and Change in the Firms Value in Accepted Companies in Tehran Stock Exchange. A Thesis for Degree of M.A. Accounting University of Tehran. (In Persian)
Gray, S.; Mirkovic, A.; Ragunathan, V. (2006). The determinants of credit ratings: Australian evidence. Australian Journal of Management, 31(2), PP. 333-354
KIM, Hyunjoon; GU, Zheng. )2004). Financial determinants of corporate bond ratings: an examination of hotel and casino firms. Journal of Hospitality & Tourism Research, 28 (1), PP. 95-108.
Khabeiri, Kobek; Mohammadi, Manouchehr. (2016). Takhibiri, Kabek; Mohammadi, Manouchehr. (2016). The effect of the JCPOA on Iran's position in West Asian equations. Scientific Quarterly Journal of International Relations Studies. 10(37). (In Persian).
KamaliArdakaniMassoud (2015). Effects of the JCPOA on the foreign trade of the Islamic Republic of Iran. Strategic Studies Quarterly. 19 (2): PP. 53-82. (In Persian).
MurciaI, F. C. D. S., Dal-Ri Murcia, F., Rover, S., &Borba, J. A. (2014). The determinants of credit rating: Brazilian evidence. BAR-Brazilian Administration Review, 11(2), PP. 188-209.
Majin, M., Zalqi, H., Bayat, M., Sobhani, A. (2017). The effect of government ownership on the performance of companies listed on the Tehran Stock Exchange. Journal of Financial Accounting and Audit Research. 9(36): PP. 151-170. (In Persian).
Mahmoudabadi, H., &Ghayouri Moghaddam, A. (2011). Credit Rating in terms of Financial Ability to Pay Principle and Interest Debt by using Data Envelopment Analysis Thechniques (Case Study: Companies Listed in Tehran Stock Exchange). Journal ofAccounting Knowledge, 2 (4), PP. 125-145. (In Persian).
Naghdi, S., Salehi, S., Ahmadian, V., Esmaeili, J. (2022). Macroeconomic Variables Fluctuations and Corporate Voluntary Disclosure. Journal of Securities and Exchange, 15(60): 257-278. (in persian)
Setayesh, S., & Mackey, T. K. (2016). Addressing the impact of economic sanctions on Iranian drug shortages in the joint comprehensive plan of action: promoting access to medicines and health diplomacy. Globalization and health, 12(1), PP. 1-14.
Tabatabai, A. (2017). Negotiating the “Iran talks” in Tehran: the Iranian drivers that shaped the Joint Comprehensive Plan of Action. The Nonproliferation Review, 24(3-4), PP. 225-242.
http://unctadstat.unctad.org
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%A7%D9%85_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9
(Selected article of the 3rd International and 21st National Accounting Conference of Iran)
Effect of Joint Comprehensive Plan of Action on Credit Risk with Moderating Role of State Ownership of Companies Listed on the Tehran Stock Exchange
Shahnaz Mashayekh1*, Golshan Mohammadi Khanghah2
Received: 2023/10/24 Accepted: 2023/12/26
Abstract Credit rating is considered as one of the factors influencing decision-making and considering the importance of this issue, it is important to investigate the factors that affect the credit rating and the decision-making of investors. Therefore, in this study, the effect of Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) on credit rating and ownership structure was investigated. In this study, a sample of 139 companies listed on the Tehran Stock Exchange between 2012 and 2020 was tested. The necessary information to measure the credit rating and control variables were extracted from the financial database of Iran, and the hypotheses were tested using the multivariable regression model and GLS. The results of the research showed that during the existence of the JCPOA agreement, the credit rating decreased, and the effect of the ownership structure on this relationship was not statistically significant. In other words, based on the results of the research, it can be inferred that the credit rating of companies has decreased during the period of 2014-2018 when there was JCPOA agreement.
Keywords: Joint comprehensive plan of action, Credit risk, Credit rating, Ownership structure.
|
نوع مقاله: پژوهشی
(مقاله منتخب سومین همایش بینالمللی و بیست و یکمین همایش ملی حسابداری ایران)
تاثیر برجام بر ریسک اعتباری با نقش تعدیلگری مالکیت دولتی شرکتهای پذیرفتهشده
در بورس اوراق بهادار تهران
شهناز مشایخ3*، گلشن محمدی‌خانقاه4
تاریخ دریافت: 30/07/1402 تاریخ پذیرش: 05/10/1402
چکیده رتبه اعتباری به‌عنوان یکی از عوامل اثرگذار بر تصمیمگیری مورد توجه سرمایهگذران قرار میگیرد و با توجه به اهمیت این موضوع، بررسی عواملی که بر رتبه اعتباری و درنتیجه تصمیمگیری سرمایهگذاران موثر است حائز اهمیت میباشد بنابراین در این پژوهش اقدام به بررسی تاثیر برجام بر رتبه اعتباری و اثر ساختار مالکیت بر این رابطه شده است. بهمنظور اجرای پژوهش نمونهای متشکل از 139 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1390 الی 1399 مورد آزمون قرار گرفتند. اطلاعات لازم جهت اندازهگیری رتبه اعتباری و متغیرهای کنترلی از پایگاه دادههای مالی ایران استخراج و فرضیه‌ها با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره و روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که در دوران وجود توافق برجام، رتبه اعتباری کاهش یافته و اثر ساختار مالکیت بر این رابطه از نظر آماری معنادار نیست. به عبارتی براساس نتایج حاصل از پژوهش میتوان استنباط نمود در بازه زمانی 1394 الی 1398 که توافق برجام وجود داشته رتبه اعتباری شرکتها کاهش یافته است. واژههای کلیدی: برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، رتبه اعتباری، ساختار مالکیت، ریسک اعتباری.
|
[1] .Associate Prof, Department of Accounting, Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University, Tehran, Iran. *Corresponding Author: mashayekh@alzahra.ac.ir
[2] .Ph.D. Candidate in Accounting, Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University, Tehran, Iran.
[3] . دانشیار گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران. * (نویسنده مسئول): mashayekh@alzahra.ac.ir
[4] . دانشجوی دکتری گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
مقدمه
محیط فعالیت شرکتها در حال رشد و بسیار رقابتی است و شرکتها برای ادامه حیات مجبور به رقابت با عوامل مختلفی در سطح ملی و بینالمللی و گسترش فعالیتهای خود از طریق سرمایهگذاریهای جدید می‌باشند و بدین منظور نیاز به منابع مالی دارند. وظیفه مدیریت منابع مالی و نحوه استفاده از آن برعهده مدیر مالی قرار دارد (حسین پور بهابادی، 2006). به عبارتی ریسک سرمایهگذاری در هر کشور برای جذب سرمایه خارجی از اهمیت زیادی برخوردار است.شركتها عموماًنگران وضعيت اعتباري خود هستند از اين بابت که؛ اولا مبادا شركت در پرداخت اصل و فرع بدهيهايش ناتوان شده و با بحران مالي روبهرو شود، دوم اينكه مبادا تصميمات اعتباري امروز شركت، انعطافپذيري مالي آینده شركت را به خطر اندازد. وضعيت اعتباري شركتها، نه تنها براي خودشانبلكه همه ذينفعان شركت (مانند بستانكاران، سرمايهگذارانفعلي، اعتباردهندگان و سرمایهگذاران بالقوه)حائز اهمیت است (محمودآبادی و غیوری مقدم، 2011).
با توجه به اهمیت آگاهی از ریسک شرکتها، شناسایی عواملی که میتواند منجر به افزایش ریسک و کاهش رتبه اعتباری شود حائز اهمیت است.
نمره ریسک تجاری کشورها به صورت دورهای توسط سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه اعلام میگردد. این سازمان در گزارشی که در اکتبر 2015 منتشر شد، اعلام کرد رتبه ایران در ریسک تجاری بهبود یافته است. پیش از اعمال تحریم‌ها نمره ایران براساس ارزیابیهای تحلیلگران این سازمان 4 بود که با شروع تحریم‌ها به نمره 7 رسید که بالاترین سطح ریسک در رتبهبندی این سازمان میباشد. رتبه اعتباری اعلام شده توسط این سازمان، زمانی که ایران در آستانه لغو تحریمهای مربوطبه توافق هستهای قرار داشت، به 6 کاهش یافت که نشان دهنده بهبود در ریسک کشور میباشد (کمالی اردکانی، 2015).
با اجرای برجام و ایجاد فضای مثبت بین المللی برای اولين بار در طول تاریخ انقلاباسلامی، تراز بازرگانی ایران مثبت شد و شرکای تجاری ایران به تدریج در حال گسترده شدن هستند (کمالی اردکانی، 2015).
مجله معتبر Unctadstat علاوه بر ارائه مطالب مختلف درمورد ایران، آمار سرمایهگذاری خارجی در ایران را نیز ارائه میدهد. به گزارش این نشریه، سرمایهگذاریمستقیم خارجی در ایران پس از یک دوره رشد، در سه سال 2012، 2013، 2014 درسراشیبی قرار داشت(Unctadstat.unctad.org). در این شرایط، با شکلگیری توافق برجام ازجو امنیتی حاضر بر ایران کاسته شده و همین امر زمینه سرمایهگذاری مطمئن درایران را فراهم خواهد کرد. همچنین، با لغو تحریم‌ها و امکان مبادلات سیاسی واقتصادی گوناگون، شرایط برای سرمایهگذاری خارجی در بخشهای گوناگون، بهویژه درصنعت نفت و گاز مهیا میگردد (خبیری و منوچهر، 2016).
از طرف دیگر، اقتصاددانان و کارشناسان به تجربهدریافتهاند که میزان دولتی بودن اقتصاد کشورهایی که دولت تصمیمگیرنده کلان اقتصاد باشد، با بازار بورس، رابطه مستقیم دارد به طوری که هر اقدامی از طرف دولت با واکنشهای متعددی در بازار سهام همراه خواهد بود (سترللی1، 2006). در ایران نیز، دولت نقش اصلی در اقتصاد و ساختار شرکتهای بزرگ داشته و عمده صنایع در ایران را شرکتهایی با مالکیت دولتی تشکیل میدهند. رشد سالهای اخیر بازار سرمایه بیشتر متأثر از عوامل سیاسی کلان بوده تا اینکه متأثر از گزارشگریهای مالی و وضعیت داخلی شرکتهای بازار باشد (ماجنین2 و همکاران، 2017).
بر اساس مطالب مطرح شده میتوان نتیجه گرفت برجام بر ریسک اعتباری شرکتها موثر است اما عوامل دیگری نیز بر ریسک اعتباری اثرگذار هستند که یکی از این عوامل ساختار مالکیت شرکتهاست. بنابراین میتوان نتیجه گرفت ساختار مالکیت میتواند بر رابطه بین تاثیر برجام بر رتبه اعتباری اثر تعدیلگری داشته باشد. به عبارتی سوال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا برجام بر رتبه اعتباری شرکتها موثر بوده و آیا ساختار مالکیت دولتی بر رابطه بین رتبه اعتباری و برجام اثر تعدیلگری داشته یا خیر.
با توجه به اینکه مبانی نظری و پیشینه پژوهش در حوزه برجام در ایران محدود بوده و اثر تعدیلگری ساختار مالکیت بر رابطه بین ریسک اعتباری و برجام مورد بررسی قرار نگرفته، نتایج این موضوع میتواند برای تقویت مبانی نظری مورد استفاده قرار گیرد و این موضوع نوآوری پژوهش حاضر تلقی میشود.
در ادامه مقاله به بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهش، روش پژوهش، تعریف عملیاتی متغیرها و تحلیل یافتهها پرداخته و نهایتا نتیجه‌گیری و پیشنهادات ارائه میگردد.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
انتقال وجوه از پساندازکنندگان به سرمایهگذاران از کارکردهای کلیدی بازارها و نهادهای مالیدر اقتصاد بهشمار میآید. پس از اجرای برجام و ایجاد فضای مثبت بینالمللی روابط تجاری با بسیاری از کشورهای اروپایی از سرگرفته شد و اندک اندک در حال گسترش است. از طرفی توافق برجام بازارهای جدید برای کالاهای صادراتی سنتی ایران در اروپا و آمریکا از قبیل فرش دست بافت، زعفران، میگو، خاویار و محصولات کشاورزی ایجاد کرد و امکان مشارکت با برخی کشورهای پیشرفته برای دسترسی به فناوریهای نو، فرصتهای جدید ترانزیت، کشتیرانی و نوسازی برخی صنایع نظیر صنعت کفش فراهم نمود. تاسیس دفاتر تجاری کشورهای اروپایی و آسیایی در ایران برای توسعه مبادلات تجاری و کاهش یک رتبهای ریسک تجاری کشور طی مدت کوتاه پس از امضای برجام، از دیگر اثرات مثبت برجام برای ساختار تجارت خارجی کشور به شمار میرود (کمالی اردکانی، 2015). از طرف دیگر اقتصاددانان و کارشناسان به تجربه دریافتهاند که میزان دولتی بودن اقتصاد کشورهایی که دولت تصمیمگیرنده کلان اقتصاد باشد، با بازار بورس، رابطه مستقیم دارد بهطوری که هر اقدامی از طرف دولت با واکنشهای متعددی در بازار سهام همراه خواهد بود (سترللی، 2006). بنابراین میتوان نتیجه گرفت دولتی بودن یا نبودن شرکتها میتواند رابطه بین برجام و رتبهاعتباری را تحت تاثیر قرار دهد.
جلا (2016) در پژوهشی به بررسیتغییرات نوسانات ریز ساختار بازار سهام ایران توسط برجام پرداخت.بدین منظور از اطلاعاتمربوط به شاخص کل، شاخصهای بانک، سرمایه گذاری نفت، سرمایه گذاری صنعت پتروشیمی وخودرو طی دوره می تا اکتبر سالهای 2014-2016 میلادی پرداخت. نتایج بیانگر ایجاد تغییرات مثبت برجام در نوسانات شاخص کل، بانک و سرمایه گذاریصنعت نفت بود. از سوی دیگر شاخصهای سرمایهگذاری صنعت پتروشیمی و خودرو چندانتحت تاثیر برجام نبودند.
فشاری (2016)، در پژوهشی به بررسی تأثیر ساختار مالکیت بر رفتار ریسکپذیریبانکهای خصوصی و دولتی ایران، با حجم نمونهای متشکل از 15 بانک برای دوره زمانی 1384 تا 1393 پرداخت. نتایج پژوهش نشان داد که بانکهای دولتی نسبت به بانکهای خصوصی در معرض ریسک بیشتری قرار دارند. در حالی که تمرکز مالکیت بر ریسک بانکی تأثیر معناداری ندارد. همچنین ریسک بانکهای خصوصی شده در دوره بعد ازخصوصیسازی کاهش داشته است در حالی که سایر بانکهای خصوصی و دولتی در این دوره تغییرات محسوسی در ریسکپذیری نداشته‌اند و در نهایت به این نتیجه رسید که تغییرات در ریسک بانکها ناشی از خصوصیسازی آنها بوده است.
جنتی و همکاران (2016)، به بررسی تاثير عوامل کلان اقتصادي بر ثبات و ريسک بانکي 18بانک تجاري کشور طي سالهاي 1393-1384 پرداختند و به این نتیجه رسیدند که نرخ رشد اقتصادي وتور مثبات بانکي را افزايشم يدهد اما افزايش نرخ ارز، کسري بودجه دولت و درآمدهاي نفتي منجر به کاهش ثبات بانکي میگردد. همچنین رشد اقتصادي منجر به کاهش ريسک اعتباري و افزایش ريسک نقدينگي میشود. تورم نیز دارای تاثیر مثبت برريسک اعتباري و تاثیر منفی برريسک نقدينگي است تاثیر کسری بودجه نيز بر ريسک نقدينگي از نظر آماری معنادار نیست اما ريسک اعتباري را کاهش ميدهد.
کمالی (2015) در پژوهشی به بررسی تاثیر برجام بر تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران پرداخت و مطرح نمود با اجرای برجام و ایجاد فضای مناسبتر بینالمللی درمورد ایران تحولات مثبتی در تجارت خارجی ایران روی داده همچنین بهنظر میرسد با گذشت زمان و رفع برخی محدودیتهای رسمی و غیررسمی، تجارت خارجی ثمراتی از توافق برجام در عرضه تجارت خارجی نصیب کشور خواهد شد.
ماژین و همکاران (2016)، در پژوهشی تحت عنوان تأثیر مالکیت دولتی بر عملکرد شرکتهای پذیرفتهشدهدر بورس اوراق بهادار تهران به بررسی ارتباط وابستگی دولتی با عملکرد شرکت پرداختند بدین منظور دادههای 73 شرکت پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران، جمعآوری و فرضیه پژوهشبا استفاده از تحلیل ضرایب رگرسیون مورد آزمون قرارگرفته است. نتایج پژوهش نشان داد بین مالکیت دولتی و عملکرد شرکت رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. به عبارتی میتوان بیان کردشرکتهایی که وابستگی دولتی دارند، این مالکیت بر عرضه و تقاضای شرکتها تأثیرگذار است.به عبارتی اثر نوسانات بازار بر سهام شرکتهای دولتی بیشتر است.
ستایش و مکی3 (2016)، در پژوهشی به بررسی تاثیر تحریمهای اقتصادی بر کمبود دارو در ایران در برنامه جامع اقدام مشترک پرداختند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد تحریم‌ها منجر به پیامدهای منفی بهداشت عمومی برای شهروندان عادی ایران شد. این امر شامل ایجاد کمبود حیاتی داخلی برای داروهای نجات بخش شد. تحریم‌ها همچنین صنعت داروسازی داخلی ایران را فلج کرده و منجر به قطع تولید داروهای عمومی و مجبور کردن کشور به واردات دارو و مواد خام با کیفیت پایین به کشور شده است.
الزایدن و آل راواش4 (2014)، در پژوهشی به بررسی تأثیر ساختار مالکیت بر بیثباتی قیمت سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس عمان با حجم نمونه 51 شرکت طی بازه 2005- 2009 پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که رابطه معناداری بین سهامداران بزرگ و نوسانات قیمت سهام وجود دارد.
مارسیا و همکاران (2014)، در پژوهشی اقدام به تعیین رتبه اعتباری شرکتهای برزیلی طی بازه زمانی 2011-1997 نمودند و بدینمنظور از ده متغیر مستقل (اهرم مالی، سودآوری، اندازه، پوشش مالی، رشد، نقدینگی، حاکمیت شرکتی، کنترل، عملکرد بازار مالی و فعالیت در عرصه بینالملل)استفاده کردند. نتایج نشان داد که بین اهرم مالی، فعالیت در عرصه بینالمللی، عملکرد در بازار مالی، سودآوری و رشد با رتبه اعتباری رابطه معنیداری حاکم است.
فرضیههای پژوهش
براساس مبانی نظری و پیشینه پژوهش فرضیههای پژوهش به شرح ذیل صورتبندی میشود:
فرضیه اول: برجام دارای تاثیر معناداری بر رتبه اعتباری است.
فرضیه دوم: ساختار مالکیت بر رابطه بین برجام و رتبه اعتباری اثر تعدیلگری دارد.
روش پژوهش
این پژوهش در دسته پژوهشهای توصیفی-همبستگی به شمار میرود. جهت انجام تحلیل در این پژوهش نیازمند دادههای مالی ست. جهت جمعآوری اطلاعات مربوط به رتبه اعتباری، ابتدا دادهها از پایگاه دادههای مالی ایران استخراج و سپس با استفاده از محاسباتی که در اکسل صورت گرفت، رتبه اعتباری محاسبه گردید. دادههای مربوط به ساختار مالکیت و متغیرهای کنترلی، از پایگاه دادههای مالی ایران و یادداشتهای همراه صورتهای مالی بهصورت دستی استخراج شدند.
جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این پژوهش شامل تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد که از ابتدای سال 1390 تا پایان سال 1400 فعالیت داشتهاند و با استفاده از روش حذف سیستماتیک و با در نظر گرفتن شرایط زیر انتخاب شدند:
1) در دسترس بودن اطلاعات مالی شرکت دردوره مورد مطالعه.
2) پایان سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند ماهباشد و در دوره مورد مطالعه تغییر سال مالی نداده باشد.
3) جزء بانکها و موسسات مالی (شرکتهای سرمایهگذاری واسطهگران مالی، شرکتهای هلدینگ و لیزینگها) نباشد.
4) شرکت تا پایان سال 89 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد و طی سالهای 90-99 از آن خارج نشده باشد.
با اعمال محدودیتهای فوق به نمونهای متشکل از 139 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دست یافتیم. جهت آزمون فرضیههای پژوهش نیز از نرمافزار استاتا و ایویوز استفاده شده است. همچنین متغیرهای پژوهش به شرح ذیل می‌باشند.
رتبه اعتباری
رتبهبندی اعتباری، ارزیابی احتمال پرداخت به موقع تعهدات مالی است که بهمنظور اندازهگیری آن از مدل امتیاز بازار نوظهور استفاده شده است. این مدل ابتدا با استفاده از یک رویکرد ریسک کمی، وضعیت مالی شرکت را بهصورت جامع و بنیادی مرور کرده، سپس براساس ارزیابیهای به عمل آمده از ریسکهای اعتباری خاص در بازار نوظهور، به یک رتبه تعدیل شده نهایی دست مییابد (جعفری و احمد وند، 2015). در این مدل، ابتدا امتیاز بازار نوظهور براساس رابطه 1 محاسبه و مقدار معادل رتبه اعتباری استخراج،سپس رتبه معادل امتیاز بازار نوظهور براساس سه فاکتور اصلی تعدیل میگردد که این سه فاکتور عبارتند از: (1) آسیبپذیری شرکت در مقابل کاهش ارزش ناشی از نوسانات نرخ ارز (2) میزان امنیت اعتباری صنعت مربوطه (3) توان رقابتی شرکت در صنعت.
امتیاز بازار نوظهور با استفاده از مدل زیر اندازهگیری میشود (Altman & Hotchkiss. 2005).
رابطه (1) | EMS=3.25+6.56 | ||||||
|
| ||||||
|
| ||||||
|
| ||||||
|
| ||||||
رتبه اعتباری معادل | امتیاز |
| |||||
AAA | 15/8 |
منطقه سلامت مالی | |||||
AA+ | 60/7- 15/8 | ||||||
AA | 30/7 – 60/7 | ||||||
AA- | 00/7 – 30/7 | ||||||
A+ | 85/6- 00/7 | ||||||
A | 65/6 – 85/6 | ||||||
A- | 40/6- 65/6 | ||||||
BBB+ | 25/6- 40/6 | ||||||
BBB | 85/5- 25/6 | ||||||
BBB- | 65/5- 85/5 |
منطقه تردید | |||||
BB+ | 25/5- 65/5 | ||||||
BB | 95/4- 25/5 | ||||||
BB- | 75/4- 95/4 | ||||||
B+ | 50/4- 75/4 | ||||||
B | 15/4- 50/4 | ||||||
B- | 75/3- 15/4 |
منطقه درماندگی مالی | |||||
CCC+ | 20/3- 75/3 | ||||||
CCC | 50/2- 20/3 | ||||||
CCC- | 75/1- 50/2 | ||||||
D | | ||||||
منبع: آلتمن و هاچکیس | |||||||
امتیاز | رتبه اعتباری |
|
7 | AAA |
سطح سرمایهگذاری خوب (منطقه سلامت مالی) |
6 | AA+ | |
6 | AA | |
6 | AA- | |
5 | A+ | |
5 | A | |
5 | A- | |
4 | BBB+ | |
4 | BBB | |
4 | BBB- | |
3 | BB+ |
سطح سرمایهگذاری پایین (منطقه تردید) |
3 | BB | |
3 | BB- | |
2 | B+ | |
2 | B | |
2 | B- | |
1 | CCC+ | سطح سوداگرانه(بنجل) (منطقه درماندگی مالی) |
1 | CCC | |
1 | CCC- | |
1 | D |
منبع: اشباسکیف و همکاران (2006)
ساختار مالکیت
این متغیر بر رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته تأثیر دارد. متغیر تعدیلگر در این پژوهش ساختار مالکیت میباشد. در این پژوهش از ساختار مالکیت دولتی و غیردولتی استفاده شده است. بدین صورت که اگر شرکت دارای ساختار مالکیت دولتی باشد عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر به این متغیر اختصاص داده شده است.
اندازهگیری متغیر مستقل
متغیر مستقل در این پژوهش برنامه جامع اقدام مشترک میباشد. بهمنظور اندازهگیری آن در دورهی وجود توافق برجام عدد یک و سایر دورهها عدد صفر درنظر گرفته شده است.
برنامه جامع اقدام مشترک یا به اختصار بر جام که توافق جامع ونهایی هسته ایوینو در غرب توافق هسته ایایران یا توافق ایران نیز نامیده میشود، درراستای توافق بر سر برنامه هسته ایایران وبه دنبال تفاهم هسته ایلوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر۱۳۹۴ دروین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا وگروه 1+5 (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان) بسته شد (طباطبایی، 2017). در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا رسماً از برجام خارج و بازگشت تحریم‌ها به صورت گذشته را اعلام کرد درشب ۱۵ دی ۱۳۹۸، دولت حسن روحانی نیز پس از چهار مرحله کاهش تعهدات خود، طی بیانیه ایگامپنجمو نهایی کاهش تعهدات ایران در بر جامرا اعلام نمود. مطابق این بیانیه،جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی درحوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصدغنی سازی، میزان مواد غنی شده وپژوهش و توسعه) مواجه نمیباشد (https://fa.wikipedia.org). براین اساس برای دوره 94 الی 98 عدد یک و بازه خارج از این دوره عدد صفر برای متغیر برجام درنظر گرفته شده است.
متغیرهای کنترلی
احمدوند و همکاران (2016)، دریافتند اهرم مالی، رشد شرکت بر رتبه اعتباری تأثیر معنیدار دارد. همچنین گری و همکاران (2006)، دریافتند اهرم مالی بر رتبه اعتباری تأثیر منفی و معنیدار دارد. بر اساس پژوهش کیم و گو5 (2004)، بین اندازه شرکت و رتبه اعتباری ارتباط مثبت و معنیدار وجود دارد. بر این اساس با توجه به پژوهشهای انجام شده متغیرهای کنترلی پژوهش حاضر عبارتند از موارد ذیل:
الف)اندازه شرکت: از لگاریتم طبیعی مجموع داراییهای شرکت به دست میآید.
ب) رشد شرکت: از تفاوت فروش سال جاری و سال قبل تقسیم بر فروش سال قبل بهدست میآید.
ج) اهرم مالی: از نسبت بدهی به دارایی به دست میآید.
یافتههای پژوهش
آمار توصیفی
آمار توصیفی متغیرها در نگاره (3) ارائه شده است. انحراف معیار عددی است که نشاندهنده نحوه پراکندگی دادههای اطراف مقدار میانگین همان دادهها میباشد. در بین متغیرهای کمیاهرم مالی کمترین انحراف معیار و اندازه شرکت بیشترین انحراف معیار را دارد لذا اهرم مالی متمرکزتر بوده و از دقت بیشتری برخوردار است. در بین دادههای کیفی، رتبه اعتباری بیشترین انحراف حول میانگین را دارد و از دقت کمتری برخوردار است. همچنین میانگین محاسبه شده برای رتبه اعتباری 66/3 میباشد این عدد نشاندهنده این است که بهطور میانگین رتبه اعتباری شرکتهای نمونه پژوهش در منطقه سطح سرمایهگذاری پایین (BB+ ) قرار دارد. همچنین باتوجه به اینکه احتمال آماره آزمون جارک برا از 5 درصد کمتر است میتوان نتیجه گرفت تمامی متغیرها غیرنرمال می‌باشند (به منظور حذف دادههای پرت، دادهها در سطح 2 درصد وینسورایز شده‌اند).
عنوان متغیر | حداقل | حداکثر | میانه | میانگین | انحراف معیار | احتمال جارک برا |
CR | 1 | 7 | 4 | 66/3 | 88/1 | 000/0 |
BARJAM | 0 | 1 | 5/0 | 5/0 | 5/0 | 000/0 |
OG | 0 | 1 | 000/0 | 212/0 | 4/0 | 000/0 |
Growth | 43/0- | 94/1 | 23/0 | 32/0 | 47/0 | 000/0 |
Size | 415/10 | 55/15 | 25/12 | 57/12 | 037/1 | 000/0 |
Lev | 153/0 | 005/1 | 56/0 | 56/0 | 198/0 | 000/0 |
منبع: یافتههای پژوهش |
|
|
|
| ||
در این پژوهش به منظور آزمون فرضیههای پژوهش از رگرسیون چند متغیره مبتنی بر دادههای ترکیبی استفاده شده که بدین منظور، جهت انتخاب بین روش دادههای تابلویی و تلفیقی از آزمون بروش پاگان و همچنین برای تعیین نوع الگو (اثرات ثابت یا تصادفی) از آزمون هاسمن استفاده شده است. با توجه به نتایج مندرج در نگاره (4)، احتمال آماره آزمون بروش پاگان برای فرضیههای پژوهش کمتر از 5% بوده بنابراین فرض صفر آزمون مبنی بر تلفیقی بودن دادههای پژوهش رد میشود. همچنین با توجه به اینکه احتمال آماره آزمون هاسمن برای فرضیه اول کمتر از 5 درصد و برای فرضیه دوم بیشتر از 5 درصد بهدست آمد میتوان نتیجه گرفت مدل اول دارای اثرات تصادفی و مدل دوم دارای اثرات ثابت میباشد.
نگاره4. نتایج آزمون بروش پاگان و هاسمن
مدل پژوهش | آزمون بروش پاگان | آزمونهاسمن | ||||
آماره | احتمال | نتیجه | آماره | احتمال | نتیجه | |
فرضیه اول | 053/1336 | 000/0 | پانل | 935/8 | 062/0 | اثرات تصادفی |
فرضیه دوم | 60/1270 | 000/0 | پانل | 383/18 | 000/0 | اثرات ثابت |
منبع: یافتههای پژوهش | ||||||
آزمون ناهمسانی واریانس
قبل از آزمون نهایی فرضیههای پژوهش، ضروری است ناهمسانی واریانس و خودهمبستگی متغیرهای مدلهای طراحی شده مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور جهت بررسی ناهمسانی واریانس فرضیه اول از آزمون LR (به دلیل داشتن اثرات تصادفی) و فرضیه دوم والد تعدیل شده (به دلیل داشتن اثرات ثابت) استفاده شده است.
نگاره 5. نتایج آزمون ناهمسانی واریانس و خودهمبستگی
مدل پژوهش | آزمون ناهمسانی | آزمونوالدریج | ||||
آماره | احتمال | نتیجه | آماره | احتمال | نتیجه | |
فرضیه اول | 54/333 | 000/0 | ناهمسانی دارد | 494/5/ | 000/0 | خود همبستگی دارد |
فرضیه دوم | 21/2926 | 000/0 | ناهمسانی دارد | 161/60 | 000/0 | خودهمبستگی دارد |
منبع: یافتههای پژوهش | ||||||
فرض صفر هر دو آزمون عدم وجود ناهمسانی واریانس میباشد که با توجه به نتایج مندرج در نگاره (5)، فرض صفر رد شده به عبارت دیگر هر دو فرضیه دارای مشکل ناهمسانی واریانس می‌باشند. به منظور بررسی مشکل خودهمبستگی نیز از آزمون والدریج استفاده شده و با توجه به اینکه احتمال آماره این آزمون در هر دو مدل از 5 درصد کمتر هست بنابراین میتوان نتیجه گرفت هر دو مدل دارای مشکل خودهمبستگی می‌باشند بنابراین برای تخمین نهایی مدل و رفع مشکل ناهمسانی و خودهمبستگی از روش حداقل مربعات تعمیم یافته استفاده شده است.
نتایج آزمون فرضیه اول
با توجه به نتایج مندرج در نگاره (6)، از عامل تورم واریانس جهت اطمینان از اینکه ارتباط خطی بین متغیرهای مستقل بر نتایج پژوهش اثر نامطلوبی ندارد استفاده شده است و با توجه به اینکه شاخص تورم واریانس برای تمامی متغیرها کمتر از 5 به دست آمد میتوان نتیجه گرفت همخطی جدی بین متغیرهای پژوهش وجود ندارد و مشکلی در نتیجه‌گیری مدل ایجاد نخواهد کرد. با توجه به اینکه ضریب برآورد شده برای برجام 291/0- میباشد و از آنجا که سطح معناداری آن از 5 درصد کمتر است فرض صفر آزمون رد میشود. بهعبارتی اثر برجام بر رتبه اعتباری تأیید میشود اما با توجه به اینکه این ضریب منفی به دست آمده نشاندهنده وجود رابطه معکوس بین رتبه اعتباری و برجام میباشد به عبارتی در دوران وجود توافق برجام رتبه اعتباری شرکتها کاهش پیدا کرده است.
نگاره6. تأثیر برجام بر رتبه اعتباری
| |||||||
نام متغیر | نماد | ضریب | خطای استاندارد | آماره z | سطح معناداری | تورم واریانس | |
مقدار ثابت |
| 242/3 | 465/0 | 96/6 | 000/0 | - | |
برجام | Barjam | 291/0- | 059/0 | 92/4- | 000/0 | 03/1 | |
اهرم مالی | Lev | 484/5- | 185/0 | 52/29- | 000/0 | 03/1 | |
اندازه شرکت | Size | 286/0 | 035/0 | 14/8 | 000/0 | 15/1 | |
رشد شرکت | growth | 161/0 | 050/0 | 21/3 | 001/0 | 16/1 | |
منبع: یافتههای پژوهش | |||||||
| |||||||
نام متغیر | نماد | ضریب | خطای استاندارد | آماره z | سطح معناداری | تورم واریانس | |
مقدار ثابت |
| 177/3 | 4673/0 | 8/6 | 000/0 | 0 | |
برجام | Barjam | 277/0- | 064/0 | 30/4- | 000/0 | 3/1 | |
ساختار مالکیت | OG | 214/0 | 1236/0 | 74/1 | 083/0 | 9/1 | |
ساختار مالکیت * برجام | OG*Barjam | 014/0- | 144/0 | 10/0- | 919/0 | 09/2 | |
اندازه شرکت | Size | 288/0 | 035/0 | 2/8 | 000/0 | 17/1 | |
اهرم مالی | Lev | 508/5- | 187/0 | 45/29- | 000/0 | 05/1 | |
رشد شرکت | growth | 165/0 | 050/0 | 29/3 | 001/0 | 17/1 | |
منبع: یافتههای پژوهش | |||||||
