ارائه الگوی پیش‌بینی تقلب مبتنی بر هوش مصنوعی (بیز ساده)
الموضوعات : مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی
علی زارعی
1
,
فریدون رهنمای رودپشتی
2
,
محمدحامد خان‌محمدی
3
,
حمید رضا کردلویی
4
1 - دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد امارات، دانشگاه آزاد اسلامی، دبی، امارات متحده عربی
2 - استاد، گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه حسابداری، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران
4 - دانشیار، گروه حسابداری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران.
الکلمات المفتاحية: مدل بیز ساده, تقلب, ماشین‌بردار پشتیبان, هوش مصنوعی.,
ملخص المقالة :
هدف: پس از انقلاب تکنولوژی و اینترنت، انقلاب هوش مصنوعی به طور ویژه تاثیر بسزا و چشمگیری بر علوم مختلف ازجمله حسابداری داشته است. در واقع مدل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی با برآورد داده‌ها، قادر به انجام اموری همچون کشف و یا پیش‌بینی تقلب هستند، که عملاً با حذف خطای انسانی با خروجی قابل اتکاءتری توأم می‌باشند. در این راستا، هدف پژوهش حاضر بررسی کارایی و اثربخشی روش «بیز ساده[1]» در پیش‌بینی تقلب است.
روش: پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش، علّی است. همچنین از نظر ویژگی و جهت داده‌ها، پس‌رویدادی و از طریق اطلاعات گذشته انجام شده است. این مطالعه درصدد پیش‌بینی تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. لذا، برای انتخاب نمونه آماری از میان شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، شرکت‌هایی انتخاب شدند که از یک‌سو دارای فعالیت‌های تولیدی باشند، بنابراین، موسسات مالی و بانک‌ها در نمونه مورد بررسی قرار نگرفته‌اند. از سوی دیگر، شرکت‌های منتخب بایستی دارای سال مالی منتهی به اسفند ماه باشند. لازم به ذکر است دوره زمانی پژوهش نیز از سال 1395 تا 1401 است. برای جمع‌آوری منابع نظری از روش کتابخانه‌ای و برای جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز جهت آزمون فرضیات از روش آرشیوی و با مراجعه به سایت بورس اوراق بهادار، اقدامات لازم صورت گرفت. در این تحقیق اطلاعات مربوط به سری زمانی شاخص کل از طریق سایت رسمی شركت بورس اوراق بهادار جمع‌آوری و برای سازماندهی داده‌ها و محاسبات ابتدایی بر روی داده‌های خام، از نرم‌افزارEXCEL و برای تحلیل داده‌ها و برازش مدل‌های هوش مصنوعی از پایتون استفاده شده است.
یافته‌ها: روش مورد بررسی در این پژوهش با ضریب صحّت 84 درصد، ضریب دقت 84 درصد و ضریب بازخوانی 98 درصد، از توانایی بالایی برای پیش‌بینی تقلب براساس متغیرهای موجود در صورت مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس برخوردار است.
نتیجه‌گیری: متغیرهای دارایی‌های ثابت و سرمایه، بیشترین اثر را بر وقوع تقلب دارند، که این انتظار وجود دارد زمانی که تغییراتی در سطوح درآمد و سودآوری شرکت ایجاد گردد، حجم خاصی از دارایی‌های ثابت و نیز سرمایه که در دسترس شرکت است نیز تغییر پیدا کند. بنابراین، شرکت‌ها به منظور دستکاری در عملکرد خودشان و به دلیل دسترسی و سهولت تغییر در گزارش‌دهی این متغیرها، می‌توانند با سهولت بیشتری دست به تقلب بزنند. همچنین نتیجه بدست آمده با تعاریف مرتبط با تعریف انجمن بازرسان رسمی مبنی بر تغییرات دارایی‌ها به عنوان متغیری که سهم بالایی از وقوع تقلب در شرکت‌های مختلف را دارا هستند، همخوانی دارد. بنابراین، تغییر در سطح دارایی‌ها و همچنین سرمایه می‌تواند سیگنال مهمی مبنی بر ارتکاب تقلب تعبیر شود.
[1]. Naïve Bayes
ابراهیمیان، محمدرضا؛ ایزدی‌نیا، ناصر؛ امیری، هادی (1399). ارائه مدلی به منظور پیش‌بینی احتمال تقلب در صورت‌های مالی با استفاده از رگرسیون لجستیک. دانش حسابرسی، 20(79).
بهرامی، آسو؛ نوروش، ایرج؛ راد، عباس؛ محمدی ملقرنی، عطاالله (1399). پیش‌بینی تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 16(65)، ص 35-92.
دهدار، فرهاد؛ مرادی، محمدحسین (1400). بهره‌گیری از رویکرد داده‌کاوی و شناسایی تقلب در صورت‌های مالی. چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 4(45).
رضایی، مهدی؛ ناظمی اردکانی، مهدی؛ ناصر صدرآبادی، علیرضا (1399). پیش‌بینی تقلب صورت‌های مالی با استفاده از رویکرد کریسپ (CRISP). دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 10(4).
صدیقی کمال، لیلا (1392). تقلب صورت‌های مالی براساس گزارش انجمن بازرسان رسمی تقلب. حسابرس، شماره 64.
عباسی، ابراهیم؛ فهیمی، محبوبه (1399). مدل تشخیص تقلب در صورت‌های مالی با استفاده از نسبت‌های مالی. مطالعات حسابداری و حسابرسی، شماره 36، ص 99-122.
علیزادگان، لیلا؛ صمدی لرگانی، محمود؛ ایمنی، محسن (1401). تأثیر تیپ شخصیتی و اخلاق حرفه‌ای بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده با نقش تردید حرفه‌ای. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(2).
کاظمی، توحید؛ پیری، پرویز (1401). پیش‌بینی طرح تقلب در گزارشگری مالی با استفاده از رویکرد یادگیری ماشین در فضای چند کلاسه. پژوهش‌های تجربی حسابداری، 12(46).
کامرانی، حسین؛ عابدینی، بیژن (1401). تدوین مدل کشف تقلب صورت‌های مالی با استفاده از روش‌های شبکه عصبی مصنوعی و ماشین بردار پشتیبانی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت،11(41)، ص 285-314.
ملکی کاکلر، حسن؛ بحری ثالث، جمال؛ جبارزاده کنگرلویی، سعید؛ آشتاب، علی (1399). کارایی مدل‌های آماری و الگوهای یادگیری ماشین در پیش‌بینی گزارشگری مالی متقلبانه. اقتصاد مالی، 15(4).
نجفی، سمیه؛ صالحی، اله کرم؛ امیری، هوشنگ (1401). ارائه الگویی برای کشف تقلب مالیاتی براساس تیپ‌های شخصیتی مدیران مالی شرکت‌ها با استفاده از رویکرد شبکه‌های عصبی. پژوهشنامه مالیات، شماره 53.
وقفی، سید حسام (1398). کاربرد الگوریتم هوش مصنوعی در پیش‌بینی ورشکستگی مالی با استفاده از متغیرهای کلان اقتصادی و حسابداری در شرکت‌های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران. تصمیم‌گیری و تحقیق در عملیات،
4(1/ ویژه‌نامه).
Al Ali, A.M., Khedr, A., El-Bannany, M. & Sakeena Kanakkayil, S. (2023). A Powerful Predicting Model for Financial Statement Fraud Based on Optimized XGBoost Ensemble Learning Technique, Learning Technique. Appl. Sci. no. 13. https://doi.org/10.3390/ app13042272
Albrecht, W.S., Howe, K.R. & Romney, M.B. (1984). Deterring Fraud: The Internal Auditor’s Perspective. Altomonte Springs. FL: The Institute of Internal Auditors’ Research Foundation.
Ali, A., Abd Razak, S., Othman, S.H., Eisa, T.A.E., Al-Dhaqm, A., Nasser, M., Elhassan, T., Elshafie, H. & Saif, A. (2022). Financial Fraud Detection Based on Machine Learning: A Systematic Literature Review. Appl. Sci. no. 12. https://doi.org/10.3390/ app12199637
Bannany, M., Dehghan, A. & Khedr, A. (2021). Prediction of Financial Statement Fraud using Machine Learning Techniques in UAE. 18th International Multi-Conference on Systems, Signals & Devices (SSD).
Cooper, D.J., Dacin, T. & Palmer, D.A. (2013). Fraud in accounting, organizations and society: extending the boundaries of research. Accounting, Organizations and Society, 38(2), p. 440-457.
Cressey, D.R. (1950). The criminal violation of financial trust. American, Sociological Review, 15(6), p. 738-743.
Doost, R.K. (1990). Accounting irregularities and computer fraud. National Public Accountant, 35(5), p. 36-39.
four elements of fraud. The CPA Journal.
URL= https://digitalcommons.kennesaw.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2546&context=facpubs
Huber, W.M. & DiGabriele, J. (2020). Financial Statement Fraud and the Failure of Corporate Financial Statement Fraud Prediction. Working paper. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3709502
Jan, C.-L. (2021). Detection of Financial Statement Fraud Using Deep Learning for Sustainable Development of Capital Markets under Information Asymmetry. Sustainability, no. 13, p. 9879. https://doi.org/10.3390/su13179879
Khaksari, I., Shoorvarzi, M., Mehrazeen, A. & Massihabadi, A. (2022). Developing a model to predict fraudulent financial reporting. Int. J. Nonlinear Anal.
http://dx.doi.org/10.22075/ijnaa.2022.27975.3773.
Kureljusic, M. & Karger, E. (2023). Forecasting in financial accounting with artificial intelligence – A systematic literature review and future research agenda. Journal of Applied Accounting Research, 25(1). https://doi.org/10.1108/JAAR-06-2022-0146
Wolfe, D.T. & Hermanson, D. (2004). The fraud diamond: considering the Four Elements of Fraud. The CPA Journal, no. 74, p. 38-42. https://doi.org/10.1016/S1361-3723(04)00065-X
Zhao, Z. & Bai, T. (2022). Financial Fraud Detection and Prediction in Listed Companies Using SMOTE and Machine Learning Algorithms. Entropy, no. 24. https://doi.org/10.3390/e24081157
