واکاوی جایگاه سلبریتی ها در توسعه سیاسی ایران پس از انقلاب اسلامی (1384- 1402)

الموضوعات : فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

جواد بیگلری ¹ , سید شمس الدین صادقی ² , مسعود اخوان کاظمی ³

1 - گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
2 - دانشیار دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
3 - استاد گروه علوم سیاسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

تاريخ الإرسال : 15 الأحد , محرم, 1446 تاريخ التأكيد : 14 الثلاثاء , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 27 السبت , صفر, 1446

الکلمات المفتاحية: تبعیت, توسعه سیاسی, سلبریتی, سلبریتی زدگی سیاست, شبکه های اجتماعی,

ملخص المقالة :

با مرجعیت یافتن سلبریتیها برای شهروندان، این گروه طی سالیان اخیر اقدام به انعکاس دغدغه مردم از طریق شبکه¬های اجتماعی نمودند تا هواداران و اعتبار بیشتری کسب نمایند. اما انعکاس نیازهای جامعه از سوی ستارگان مستلزم دخالت در اموری خارج از حیطه تخصصی خود همچون سیاست، اقتصاد و غیره بود و همین امر چالش¬ها و موانعی را در فرایند توسعه سیاسی به وجود می¬آورد. سوال مطرح این است که سلبریتی¬ها چه جایگاهی در توسعه سیاسی ایران پس از انقلاب اسلامی داشتهاند؟ در پاسخ به سوال مذکور این فرضیه مطرح گردید که با توجه به نفوذ چهره¬ها و سلبریتی¬زدگی سیاست در جمهوری¬اسلامی، این گروه می¬تواند چالش¬هایی را در روند توسعه سیاسی برجای گذارد. هدف از این پژوهش نیز نشان دادن جایگاه سلبریتی¬ها در تضعیف فرآیند توسعه سیاسی و سلبریتی¬زدگی سیاست می¬باشد. یافته¬های پژوهش حاکی از آن است که که مداخلات سلبریتی¬ها در مسائل مختلف سیاسی- اجتماعی هرچند در آینده ممکن است نتایج مثبت و سطحی به همراه داشت باشد، اما در نهایت منجر به نتایجی خواهد شد که روند توسعه سیاسی و دموکراتیزاسیون را مختل خواهد نمود. این مقاله با استناد به اسناد و منابع کتابخانه¬ای و به روش کیفی از نوع تبیینی- تحلیلی ارائه شده است.

المصادر:

منابع فارسی: الف) کتاب¬ها: 1. ازکیا، مصطفی. (1392). مقدمه¬ای بر جامعه¬شناسی توسعه روستایی، تهران: انتشارات اطلاعات.
2. اشتریان، کیومرث. (1386). سیاستگذاری عمومی ایران، تهران: میزان.
3. بشیریه، حسین. (1391). موانع توسعه سیاسی در ایران، چ 2. تهران: گام نو.
4. توسلی، غلام¬عباس. (1382). مشارکت اجتماعی در شرایط جامعه آنومیک. چ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. جهانیان، رمضان. (1388). مدیریت مشارکتی رویکردی نوین در اداره سازمان¬ها، چ اول. کرج: سرافراز.
6. دورکیم، امیل. (1360). درباره تقسیم کار اجتماعی، ترجمه باقر پرهام. چ 2. تهران: کتابسرای بابل.
7. روشه، گی. (1376). تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی. چ 19. تهران: نشر نی.
8. روشه، گی. (1393). مقدمه¬ای بر جامعه¬شناسی عمومی، ترجمه هما زنجانی¬زاده. تهران: سمت.
9. سیف¬زاده، سیدحسین. (1392). نظریه¬های مختلف درباره راه¬های گوناگون نوسازی و دگرگونی سیاسی، چ 2. تهران: نشر قومس.
10. علی¬بابایی، غلامرضا. (1382). فرهنگ سیاسی آرش، تهران: نشر آشیان.
11. قوام، عبدالعلی. (1390). توسعه سیاسی و تحول اداری، چ 2. تهران: نشر قومس.
12. کاستلز، مانوئل. (1385). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (ظهور جامعه شبکه¬ای)، ج 2، ترجمه احمد عقیلیان و همکاران، چ 5، تهران: نشر طرح نو.
13. کشمور، الیس. (1395). فرهنگ شهرت، ترجمه احسان شاه¬قاسمی، چ 1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
14. گیدنز، آنتونی. (1387). جامعه¬شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، چ 22، تهران: نشر نی.
15. مرصوصی، نفیسه؛ بهرامی¬پاوه، رحمت¬اله. (1390). توسعه پایدار روستایی، تهران: دانشگاه پیام نور.
16. مک¬کوایل، دنیس. (1385). درآمدی بر نظریه¬های ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه¬ها.
17. مک¬لوهان، مارشال. (1377). درآمدی بر اثر رسانه¬ها، ترجمه سعید آذری، چ 1، تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیما.
18. نش، کیت. (1380). جامعه¬شناسی سیاسی معاصر: جهانی شدن، سیاست و قدرت. ترجمه محمدتقی دلفروز، چ 7، تهران: کویر.
19. هاولت، مایکل؛ ام، رامش. (1380). مطالعه خط مشی عمومی. ترجمه عباس منوریان و ابراهیم گلشن. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
ب) مقالات: 1. آذرشب، محمدتقی؛ آسوده، رضا. (1398). "جایگاه جامعه مدنی در توسعه سیاسی"، فصلنامه راهبرد سیاسی، 8 (3)، بهار، صص 105- 91.
2. بیگلری، جواد؛ اخوان¬کاظمی، مسعود. (1401). "شناسایی تهدیدات و آسیب¬های امنیتی نقش¬آفرینی شبکه¬های اجتماعی در انتخابات ایران"، مجله پژوهش¬های سیاسی و بین¬المللی، 13 (53)، اسفند، صص 89- 64.
3. حیدری، علی؛ رضایی، علیرضا؛ صالحی¬نجف¬آبادی، عباس. (1398). "توسعه سیاسی در جمهوری¬اسلامی¬ایران با محوریت نقش شوراهای اسلامی و مشارکت شهروندی"، جستارهای سیاسی معاصر، 10 (1)، بهار، صص 50- 27.
4. رفیع¬پور، فرامرز. (1378). "خرده فرهنگ سبک زندگی و هویت"، فصلنامه رشد آموزش علوم اجتماعی، 20 و 21، صص 8- 1.
5. رنانی، محسن؛ دلیری، حسن. (1388). "آیا سرمایه اجتماعی، واقعاً سرمایه است؟"، مجله راهبرد یاس، 19، پاییز، صص 170- 147.
6. سردارنیا، خلیل¬الله. (1390)."ضرورت مشارکت سیاسی نسل سوم جوانان در ایران، نقد تشکل¬های مشارکتی و پیشنهاد مدل کارآمد"، فصلنامه سیاست، 41 (2)، تابستان، صص 195- 179.
7. سردارنیا، خلیل¬الله؛ حیدری، مصطفی. (1394). "تحلیل جنبش اجتماعی مصر در چارچوب نظریه¬های متاخر جنبش¬های اجتماعی و جان فوران"، فصلنامه سیاست، 45 (3)، پاییز، صص 719- 699.
8. سلطانی¬فر، مهدی؛ گرانمایه¬پور، علی و هاشمی، شهناز. (1399). "خلاقیت سلبریتی¬ها بر فرایند سیاستگذاری عمومی"، نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9 (4)، بهار، صص 242- 217.
9. شریفی، رضا. (1397). مطالعه¬ای در مورد سلبریتی¬ها و دانش¬آموزان دبیرستانی مطالعه موردی: دبیرستان¬های فرهنگ (پسرانه) و طلوع (دخترانه)، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد، دانشگاه تهران.
10. غفوری، محمود؛ کمالی، یحیی. (1389). "افکار عمومی و سیاستگذاری (تاملی نظری)"، فصلنامه سیاست، 40 (2)، صص 188- 171.
11. فاطمی¬نیا، سیاوش؛ حیدری، سیامک. (1389). "عوامل مرتبط با تعهدات شهروندی"، فصلنامه رفاه اجتماعی، 10 (38)، 64- 41.
12. فاطمی¬نیا، محمدعلی؛ حیدری، مهدی و جوانبخت، حسن. (1400). "ضریب نفوذ اجتماعی سلبریتی¬ها و عوامل اجتماعی موثر بر آن در شهر رشت"، فصلنامه پژوهش¬های ارتباطی، 28 (4)، زمستان، صص 67- 39.
13. فهیمی¬سیوکی، محمدرضا؛ پویا، علیرضا. (1399). "مدیریت خبر در استفاده از ظرفیت سلبریتی¬ها برای افزایش اعتماد به اخبار رسانه ملی"، فصلنامه مطالعات میان رشته¬ای ارتباطات و رسانه، 3 (3)، پاییز، صص 70- 41.
14. محمدی، حمزه. (1385). "درآمدی بر جنبش¬های اجتماعی"، نشریه زریبار، س 10، ش 60، صص 30- 11.
15. معمار، ثریا و دیگران. (1391). "شبکه¬های اجتماعی مجازی و بحران هویت (با تاکید بر بحران هویتی ایران)". فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1 (4)، صص 176- 155.
16. مولایی، محمدمهدی. (1395). "گردش فرهنگ سلبریتی در رسانه¬های اجتماعی: مطالعه فعالیت¬های سلبریتی¬های ایرانی و هوادارانشان در اینستاگرام"، فصلنامه جامعه و فرهنگ، 5 (21)، صص 80- 57.
17. نبوی، عبدالحسین؛ حسین¬زاده، حسین و حسینی، سیده¬هاجر. (1389). "بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی موثر بر احساس امنیت اجتماع"، فصلنامه جامعه¬شناسی کاربردی، 21 (4)، صص 96- 73.
منابع لاتین: A) Books: 1. Blackshaw, T and Crawford, G (2009), The Sage Dictionary of Leisure Studies. Sage.
2. Hartly, J. (2002). Communication Cultural and Media Study: The Key Concept, Psychology Press.
3. Hogg, M. A. and Abrama, D. (1988). Social Identification: A Social Psychology of Inter Group Relations and Group Process, University of Queensland, Rout Ledge.
4. Leslie, L. Z. (2011). Celebrity in the 21st Century, California: ABC-CLIO.
5. Lowson, K. (1976). When the Comparative Study of Political Parties, New York, St. Martins Press.
B) Articles: 1. Boyd, D. M., and Ellison, N. B. (2007), “Social network sites: definition, history, and scholarship”, Journal of Computer-Mediated Communication, 13 (1): pp 210- 230.
2. Ferris, O. K. (2007). “Sociology of Celebrity”, Sociology Compass, 1, Issue. 1, pp 371- 384.
3. Gamson, J. (1992). “The Assembly Line of Greatness: Celebrity in Twentieth-Century America”. Critical Studies in Mass Communication, 9, pp 1-24.
4. Hetherington, M. J. (1998). “The Political Relevance of Political Trust”, American Political Science Review, 92 (4), pp 791-808.
5. Mayfield, A. (2008). What is Social Media, London, Available on: https://www.icrossing.com/uk.
6. Mukherjee, D. (2009). “Impact of Celebrity Endorsment on Brand Image”, Social Science Electronic Publishing, August (6), pp
2-35, Available on: http://ssrn.com/abstract=1444814 7. Papadakis, E. (1999). “Constitution of Confidence and Mistrust in Australian Institution”. Australian Journal of Political Science, 34(1), pp 73-95.
8. Pempek, T and ,. Et al. (2009), “College students” social networking experiences on Facebook”, Journal of Applied Developmental Psychology, 30, pp 227- 238.
منابع اینترنتی 1. http://www.ensafnews.com/372493.

نص كامل:



 

 

 

 

 

 

Analyzing the Place of Artists in the Political Development of Iran after the Islamic Revolution (2005- 2023)   Javad Biglari1, Seyed Shamseddin Sadeghi2*, Masoud Akhavan Kazemi3

 

Received:2024/07/21 Accepted:2024/09/17

Research Article

 

Abstract With the expansion of social networks, celebrities have reflected the various concerns of the people through the mentioned media in recent years. This issue leads to the influence of this section of the society in the process of political development and creates obstacles in the process of democratization. The question is, what role and place have celebrities played in the political development of Iran after the Islamic Revolution? In response, the hypothesis was raised that due to the influence of figures and the celebrity of politics in the Islamic Republic, this group can pose challenges in the process of political development. Using the semiotics approach, the present article uses the posts and stories of celebrities that have been purposefully selected on the Instagram platform to show the weakening of the democratization process due to the role of celebrities in He has studied politics and by applying a descriptive-analytical qualitative method and citing library documents and sources, the effects of stars' intervention in the erosion process of political development have been analyzed. The purpose of this research is to show the role and position of celebrities in weakening the process of political development and celebritization of politics. The findings of the research indicate that their interventions in various political-social issues may bring positive and superficial results in the future, but ultimately they will disrupt the process of political development and democratization.   Keywords: Celebritization of Politics, Political Development, Celebrity, Semiotics, Social Networks.

 

Biglari, J., Sadeghi, S. S., & Akhavan Kazemi, M. (2024). Analyzing the Place of Artists in the Political Development of Iran after the Islamic Revolution (2005- 2023). Journal of Political and International Research, 16(59), pp.81-95.

 

---

[1]  P­h.­D. Student in Political Sociology, Faculty of Social Sciences, Razi University. [e-mail]

[2]  Associate of Political Science, Razi University. )Corresponding Author)[e-mail]

[3] Professor Department of Political Science, Razi [e-mail]

 

 

 

 

واکاوی جایگاه سلبریتی­ها در توسعه سیاسی ایران پس از انقلاب اسلامی (1384- 1402)   جواد بیگلری1،  سیدشمس­الدین صادقی 2*،  مسعود اخوان کاظمی3

 

---

[1] دانشجوی دکتری جامعه­شناسی سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی [e-mail]

[2]  دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی (نویسنده مسئول)[e-mail]  

[3]  استاد گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی[e-mail]

 

مقاله پژوهشی

تاریخ دریافت: 01/03/1403 تاریخ پذیرش: 30/05/1403

 

چکیده با گسترش شبکه­های اجتماعی، سلبریتی­ها طی سالیان اخیر اقدام به انعکاس دغدغه­های مختلف مردم از طریق رسانه­های مذکور نمودند. همین قضیه منجر به تاثیرگذاری این قشر از جامعه در فرایند توسعه سیاسی می­گردد و موانعی را در روند دموکراتیزاسیون به وجود می­آورد. سوال مطرح این است که سلبریتی­ها چه نقش و جایگاهی در توسعه سیاسی ایران پس از انقلاب اسلامی داشته­اند؟ در پاسخ، این فرضیه مطرح گردید که با توجه به نفوذ چهره­ها و سلبریتی­زدگی سیاست در جمهوری­اسلامی، این گروه می­تواند چالش­هایی را در روند توسعه سیاسی برجای گذارد. مقاله حاضر، با بهره­گیری از رویکرد نشانه­شناسی، پست­ها و استوری­های سلبریتی­ها که به صورت هدفمتد در سکوی اینستاگرام انتخاب شده­اند را برای نشان دادن تضعیف روند دموکراتیزاسیون به دلیل نقش­آفرینی سلبریتی­ها در سیاست را مورد خوانش قرار داده است و با به کارگیری روش کیفی از نوع توصیفی- تحلیلی و با استناد به اسناد و منابع کتابخانه­ای، اثرات مداخله ستاره­ها در روند فرسایش توسعه سیاسی مورد واکاوی قرار گرفته است. هدف از این پژوهش نیز نشان دادن نقش و جایگاه سلبریتی­ها در تضعیف فرآیند توسعه سیاسی و سلبریتی­زدگی سیاست می­باشد. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که مداخلات ایشان در مسائل مختلف سیاسی- اجتماعی هرچند در آینده ممکن است نتایج مثبت و سطحی به همراه داشته باشد اما در نهایت روند توسعه سیاسی و دموکراتیزاسیون را مختل خواهد نمود.   كليدواژه­ها: توسعه سیاسی، سلبریتی، نشانه­شناسی، سلبریتی­زدگی سیاست، شبکه­های اجتماعی.

 

بیگلری؛ جواد، صادقی؛سید شمس الدین، اخوان کاظمی؛ مسعود (1403). واکاوی جایگاه سلبریتی­ها در توسعه سیاسی ایران پس از انقلاب اسلامی (1384- 1402) . فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره 59، صفحات 95-81.

 

مقدمه

امروزه با پیشرفت شگرف فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی، شاهد حضور چشمگیر رسانه­های فراگیر و سرگرمی و شبکه­های اجتماعی مجازی در عرصه­های مختلف زندگی اجتماعی- سیاسی می­باشیم؛ یکی از کارکردهای شبکه­های اجتماعی که آن را از سایر رسانه­ها متمایز می­سازد، چند رسانه­ای و آزاد بودن دسترسی به آن است که کاربران می­توانند افکار، عقاید، سلایق، استعدادها، زندگی روزمره و... خود را جهت دستیابی به شهرت و تاثیر بر دیگران از طریق همزاد پنداری منتشر نمایند. از آنجا که جوامع کنونی به شدت رسانه­ای شده­اند، افرادی که توانسته­اند دنبال­کنندگان زیادی را در فضای مجازی به سمت خود جذب نمایند، تحت عنوان شاخصه یه به عبارت دیگر، سلبریتی شناخته می­شوند. سلبریتی در لغت به معنی آوازه و ناموری می­باشد؛ اما در تعریفی جامع، سلبریتی به افرادی اطلاق می­گردد که رسانه­های اجتماعی نظیر سینما، تلویزیون، جراید و شبکه­های اجتماعی آن­ها را بر اساس استعدادشان به یک چهره شاخص همچون هنرمندان، ورزشکاران و غیره تبدیل نموده و توانسته­اند طرفداران بسیاری را جذب رفتار، ایده­ها و افکار خود نمایند. در ایران نیز تقریباً از اواسط دهه 80 شمسی و تحت تاثیر رشد و پیشرفت زیرساخت­های اینترنت و حضور اولین شبکه اجتماعی در کشور به نام اورکات و در پی آن و به مرور زمان برخورداری کاربران ایرانی از شبکه­های اجتماعی گوناگون و متعدد همچون فیسبوک، توئیتر، اینستاگرام، تلگرام و... باعث سهولت کار چهره­های شاخص ورزشی، هنرمندان و غیره در ابراز دیدگاه­ها و عقاید خود و انتقال مفاهیم مدنظر خود به شهروندان گردید.

ظهور و تاثیر سلبریتی­ها در شئون مختلف زندگی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... اهمیت فراوانی دارد و باید به آن از دیدگاه یک مسئله اجتماعی نوپدید پرداخت. از این رو باید به این نکته اشاره نمود که با توجه به کاهش اعتماد سیاسی شهروندان به حکومت­ها و ایجاد شکاف میان آنان، نفوذ سلبریتی­ها در میان آحاد جامعه افزایش می­یابد و شهروندان جهت سنجش و ارزیابی رفتارهای خود شاخص­ها و الگوهای جدیدی را انتخاب می­نمایند. به همین سبب با نفوذ اجتماعیِ گسترده و مقبولیت سلبریتی­ها، رفتار اجتماعی این قشر از جامعه مبنا و معیار قضاوت کنشگران اجتماعی قرار می­گیرد. با توجه به نفوذ گسترده­ی چهره­های شاخص در اذهان عموم جامعه، این قشر اقدام به مداخله و اظهار نظرهای غیر کارشناسی در زمینه­های غیرمرتبط و غیر تخصصی خود از جمله در حوزه­ی مسائل سیاسی، علوم اجتماعی و غیره می­نمایند؛ به گونه­ای که می­توان گفت که سیاست و سلبریتی در هم­تنیده شده­اند. عجین شدن بیش از پیش سیاست و سلبریتی را که ما امروزه شاهد آن هستیم، منجر به سلبریتی­زدگی سیاست گردیده است؛ مهم­ترین عامل این امر را می­توان در رسانه­ای شدن جوامع جستجو نمود. امروزه افراد نامور از طریق شبکه­های اجتماعی در تعیین دستور کارهای سیاسی و دادن سرنخ­های سیاسی، تغییر و هدایت افکار عمومی نقش برجسته­ای ایفا می­نمایند. با تداوم سلبریتی­زدگی سیاست و مرجعیت آنان برای شهروندان، حضور سلبریتی­ها در امور سیاسی پررنگ­تر خواهد گردید؛ به شکلی که آنان با استفاده از قدرت نفوذ و اقناع خود می­توانند توجه رسانه­ها، سازمان­ها و نهادها و اکثر شهروندان را به خود جذب نمایند و جایگاه مسائل اصلی و فرعی را در سنجش­گری­ها تغییر دهند و انتخاب­های سطحی و احساسی را جایگزین انتخاب عقلانی نمایند. از این رو نویسندگان بر این باورند که افراد نامور درصدد آن هستند که از طریق هدایت افکار عمومی، به واسطه تبلیغات گسترده به دنبال کسب محبوبیت بیشتر و تاثیرگذاری گسترده بر روندهای سیاسی هستند. هدف این پژوهش نیز بررسی چالش­های توسعه سیاسی در ایران ناشی از نقش­آفرینی سلبریتی­ها در سیاست است؛ زیرا که آنان به دنبال تبدیل سیاست به سیاست نمایشی هستند که همین امر در نهایت منجر به تضعیف روند دموکراتیزاسیون و توسعه سیاسی در ایران خواهد شد. برای این منظور سعی گردیده تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی جایگاه سلبریتی­ها در توسعه سیاسی در جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی قرار دهیم. سوالی که در اینجا مطرح گردیده آن است که سلبریتی­ها با نقش­آفرینی در سیاست چه موانعی را در مسیر توسعه سیاسی در ایران ایجاد نموده­اند. در پاسخ به سوال فوق، این فرضیه مورد بررسی قرار گرفت که ایشان با انعکاس نیازهای کاذب و سطحی جامعه و شهروندان، موانع بزرگی را در مسیر توسعه سیاسی و فرایند دموکراسی حداکثری ایجاد می­نمایند. در این نوشتار از منابع کتابخانه­ای و اطلاعات سایت­های معتبر برای جمع­آوری داده­ها استفاده گردیده است.

1- چارچوب نظری

1- 1- توسعه سیاسی

توسعه یکی از مفاهیم اساسی و در عین حال پیچیده و مبهم سیاسی و اقتصادی جامعه­شناسی توسعه است. با توجه به تعاریف مرتبط با توسعه، تعریفی که نمایانگر اشتراک میان آن­هاست، افزایش مشارکت آگاهانه و فعال شهروندان را رویکرد اصل خود تلقی می­نماید. تعریفی که گذار از وضعیت سنتی به مدرنیت را توسعه بپندارد، نوعی باور به تقابل میان سنت و مدرنیته نهفته است و این موضوع که در بسیاری از عرصه­ها این پیکار غیرواقعی بوده و یا شدت آن به میزان مطرح شده نیست (حیدری و همکاران، 1398: 30). فوکویاما معتقد است که این اصول اخلاقی و ارزش­های عمیق و سنتی است که می­تواند زیربنای فکری، روحی و روانی لازم برای همکاری بین افراد جهت دستیابی به توسعه را فراهم کند. توسعه چه به عنوان برنامه و چه تحت عنوان فرایند، نتایج و پیامدهایی دارد که مهمترین دستاورد مورد انتظار آن افزایش کیفیت زندگی نوع بشر است. بنابراین مشارکت آگاهانه مردم را به عنوان هسته اصلی توسعه امری پذیرفته شده و به دنبال آن است که حرکت رو به جلو، جامعه را چند بعدی محسوب و بر درون­زا بودن توسعه تاکید دارد. از آنجا که این جایگاه مطلوب است، می­بایست سایر جوامع به سمت آن حرکت کنند. رویکرد مشارکت­محور به زمینه­های سیاسی- اجتماعی و فرهنگی توجه بیشتری کرده و اشخاص آگاه را عامل گزینش و تعیین کننده مسیر توسعه می­داند. اولین نکته در مورد توسعه این است که این مفهوم دارای بار ارزشی می­باشد و به نوعی مترادف کلمه بهبود به کار می­رود (ازکیا، 1392: 18). توسعه سیاسی که اغلب در گفتمان رایج امروز ایران مرادف با افزایش مشارکت شهروندان درک می­شود، مفهومی چندوجهی و پیچیده است و در میان نظریه­پردازان مختلف در مورد تعریف و شاخصه­های توسعه سیاسی وحدت و انسجام وجود ندارد. یکی از مکاتب ریشه­دار در مطالعات توسعه، نظریه نهادگرایی است که مطابق آن زمانی می­توان یک جامعه را توسعه یافته قلمداد نمود که درباره هر نیازی، نهادی برای پاسخگویی و تامین آن نیاز وجود داشته باشد. توسعه سیاسی نماد شکل­گیری قالب فکری جدیدی است که در آن فرایندی نهادین از حرکت پیشرونده ولی متعادل، خودفزاینده و با ثبات سیاسی انجام می­شود که در آن یک جماعت انسانی سیاسی به سوی مشارکت فعال سیاسی خودجوش، داوطلبانه، آگاهانه و عاقلانه گام می­نهد تا برای تمام مشکلات مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خود از لحاظ سیاسی با همدلی و به­طور مسالمت­آمیز راهجویی مدبرانه و پویا داشته باشند (سیف­زاده، 1392: 15).

 

1- 2- معیارهای توسعه سیاسی

طبق آرای ساموئل هانتینگتون، معیارهای توسعه سیاسی عبارتند از پیچیدگی، استقلال، انعطاف­پذیری، یگانگی و پراگماتیسم. به­طور کلی وی مفهوم توسعه سیاسی را مطابق با میزان صنعتی شدن، تحرک و تجهیز اجتماعی، رشد اقتصادی و مشارکت سیاسی مورد ارزیابی قرار داده است. لوسین پای نیز معتقد است در مجموع افزایش ظرفیت نظام را در پاسخگویی به نیازها و خواسته­های مردم، تنوع ساختاری، تخصصی شدن ساختارها و همچنین افزایش مشارکت سیاسی را اصل اساسی توسعه سیاسی قلمداد می­کند (قوام، 1390: 11- 10). از نظریات این دو اندیشمند می­توان چنین برداشت نمود که مشارکت سیاسی یکی از شاخصه­های اصلی توسعه سیاسی می­باشد. مارتین لیپست در مقاله­ای صریحاً نشان داد که میان توسعه سیاسی و عوامل اجتماعی و اقتصادی رابطه همبستگی وجود دارد (بشیریه، 1391: 15). معیار عمده­ای را که کارل دویچ برای نشان دادن توسعه سیاسی در جوامع در نظر می­گیرد، میزان تحرک اجتماعی است. دویچ بر این باور است که تحرک اجتماعی فرایندی است که به موجب آن اعتقادات و وابستگی­های سنتی در زمینه­های سیاسی، روانی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دچار تحول و دگرگونی شده و توده مردم را برای قبول الگوهای رفتاری جدید آماده می­کند (قوام، 1390: 14). به­طور کلی از دیدگاه متفکران طرفدار دموکراسی، شاخص­های مهمی همچون تقویت جامعه مدنی و به تبع آن آزادی­های مدنی و سیاسی، حاکمیت مردم، حقوق مدنی، مساوات­طلبی، قانون و قانون­مداری، مشارکت سیاسی، احزاب، پارلمان و پارلمانتاریسم از مولفه­های اصلی و مشترک یک نظام سیاسی توسعه یافته به شمار می­روند (آذرشب؛ آسوده، 1398: 96- 95).

3-1- چیستی سلبریتی

امروزه اکثر شهروندان با اصطلاح سلبریتی آشنایی دارند اما ارائه تعریفی کوتاه و در عین حال جامع از آن که به شکل شایسته­ای پاسخگوی همه­ی پرسش­های مختلف ناشی از این آگاهی باشد، دشوار به نظر می­رسد. بی­شک، این واژه ریشه­ای مذهبی دارد و از شکوه و جلال و جشن مقدس خبر می­دهد، اما کاربرد امروزی آن سکولار است تا مذهبی. سلبریتی در توصیف نوعی خاص از چهره­های فرهنگی استفاده می­شود که شهرت و آوازه یا انگشت­نما بودن آنان مقدم بر خود آن­هاست و صفت متمایز فرهنگی­شان، تماشا شدن است. مشاهیر معمولاً شهرتشان را در صنعت­ سرگرمی یا در محبوب­ترین ورزش­ها همچون فوتبال پیدا کرده­اند که در این زمینه می­توان به فوتبالیست­های معروف همچون رونالدو و غیره که روند تبدیل از ورزشکار به سلبریتی­شدن را طی نموده­اند، مشاهده کرد. با این وجود، واژه سلبریتی دیگر صرفاً به آن دسته از افرادی تعلق ندارد که در ظاهر استعداد ویژه­ای دارند و به وضوح فرصت­های چندانی هم برای کسب شهرت ندارند. این لغت به همان اندازه احتمالاً برای دلالت به کسانی به کار گرفته شود که توانایی تحقق تخیلات جمعی ما از ستارگی یا توانایی انجام برخی کارهای انحرافی را دارند که به آن دلیل مشهور شده­اند و مهم­تر از آن، می­توان این واژه را درباره افرادی به کار برد که از نظر ما درجه یک، گستاخ یا صرفاً محبوب­اند که در چارچوب­های زندگی واقعی، به شکلی عذاب­آور آن­ها را برای بسیاری از ما دست­نیافتنی می­سازد. از آنجا که علاقه­ی عمومی به زندگی خصوصی سلبریتی­ها به موازات افزایش مخاطبان ناموران رشد می­یابد، آنان خود به این درک رسیده­اند که یکی از بهترین راه­های حفظ شعله­های درخشان شهرت، آشکارسازی بی­شرمانه­ی خودشان، با عریان نمودن همه چیز برای مخاطبانی مشتاق است. با این وجود، با توجه به تمامی خواسته­ها و تلاششان، بسیاری از سلبریتی­ها محکوم به تحمل سرنوشت دربان در نمایشنامه مک­بث شکسپیر هستند، اینکه دروازه را با بلوف و سر و صدا باز کنند، اما پس از مدت زمان کوتاهی از مرکز صحنه ناپدید گردند (Blackshaw; Crawford, 2009:7- 9).

 

1- 4- نظریه نشانه­شناسی فردیناندو سوسور

فردیناندوسوسور که از او به عنوان پدر علم نشانه­شناسی یاد می­شود، از پیشگامان مطالعات نشانه­شناختی به شمار می­رود. سوسور، نشانه را موضوعی فیزیکی و اما در عین حال معنادار می­پندارد. پدیده­ای که از ترکیب "دال¹" و "مدلول²" تشکیل می­شود. اندیشه­های سوسور در باب زبان و نشانه زبانی بر تقابل­ها³یی همچون دال و مدلول، جانشینی و هم­نشینی متکی می­باشد. سوسور تلاش نمود زبان­شناسی را از قلمرو محدود قرن 19 خارج نماید و چندین مسئله و موضوع را نیز مطرح می­کند که همچنان در حوزه زبان­شناسی دارای جایگاه ویژه هستند و آن­ها عبارتند از: تمایز مطالعه تاریخی و توصیفی، تمایز زبان و گفتار، تمایز رابطه جانشینی و همنشینی، سیستم و ارزش­ها. وی در این زمینه معتقد است که "بسیاری از دانش­پژوهانی که با آن [نشانه­شناسی] برخورد می­کنند، آن را آشفته و مغشوش می­یابند و البته بسیاری دیگر آن را خیلی مهیج می­بینند" (چندلر، 1387: 21). همچنین در حوزه نشانه­شناسی سوسور بر این باور است که "نشانه زبانی نه یک شی را به یک نام، بلکه یک مفهوم را به یک تصویر صوتی پیوند می­دهد. تصویر صوتی، آوایی مادی نیست که جنبه فیزیکی داشته باشد، بلکه اثر ذهنی این آواست و حواس ما نمایشی از آن را ارائه می­دهد، نشانه زبانی محسوس است و اگر بر آن شویم آن را مادی بنامیم، تنها به همین معنی و برای تقابل با وجه دیگر تداعی، یعنی مفهوم است که معمولاً مجردتر می­نماید" (سوسور، 1378: 96).

 

2- روش­شناسی پژوهش

در پژوهش حاضر، با توجه به هدف آن، مبنی بر خوانش پست­ها و استوری­های سلبریتی­ها در بستر اینستاگرام و بررسی نقش و جایگاه ایشان در تضعیف روند دموکراتیزاسیون می­باشد؛ همچنین در تبیین و تحلیل تصاویر منتخب، از روش نشانه­شناسی بهره گرفته شده است. "نشانه­شناسی ضمن بررسی و تحلیل نشانه­ها در متون رسانه­ای در قالب گفتار، نوشتار و تصویر و فهم دلالت­های صریح و ضمنی نشانه­ها، سعی در کشف روابط و ساختارهای پنهان و نهفته­ای دارد که نشانه­ها ظواهر و بازنمود آن به شمار می­روند" (مهدی­زاده، 1392: 101- 100). مطابق نظر کورتین، نشانه­شناسی با این حقیقت روبرو می­باشد که ارجاع نه اجتناب­ناپذیر و نه­ ضروری است (Curtin, 2009: 52)، یا اینکه از نشانه­شناسی جهت تعیین و بررسی ساخت و تفسیر یک نشانه که همان دستیابی به معنای نهفته در بطن دال­ها از طریق مدلول­ها می­باشد، مورد استفاده قرار می­گیرد (صادقی و فتحی، 1401: 102). در این نوشتار سعی شده است تا از روش نشانه­شناسی جهت بیان واقعیت، تفسیر و تبیین ساختار پست­ها و داستانک­های مورد بررسی در این پژوهش استفاده شود.

جامعه آماری پژوهش از ابتدای (فروردین) سال 1398 تا پایان (اسفند) 1402 را شامل می­شود. بر اساس جست­وجوی صفحات اکثر سلبریتی­های بازیگر سینما و تلویزیون ایرانی که با انتشار تصاویر اقدام به مداخله در امور سیاسی- اجتماعی نموده بودند، حدود 5 هزار پست و استوری استخراج و در نمونه آماری، با توجه به روش­نشانه­شناسی و محدودیت­های آن، 200 تصویر به صورت هدفمند انتخاب شدند. همچنین با در نظر داشتن محدودیت حجم مقاله، با مراجعه به 10 نفر از کارشناسان و پژوهشگران علوم سیاسی 6 تصویر به صورت هدفمند و منطبق با اهداف پژوهش، مورد تحلیل قرار گرفتند.

برای تعیین اعتبار ابزار این مقاله، از اعتبار صوری بهره گرفته شد است. همان­طور که در مباحث فوق­الذکر اشاره شد، 200 تصویر که محتوای سیاسی داشتند در اختیار 10 نفر از صاحبنظران قرار گرفت و 6 پست یا داستانک⁴ با نظر 80 درصد موافق گروه اعتبارسنجی برای تحلیل تصاویر انتخاب شد. برای افزایش پایایی پژوهش از روش مثلت­سازی استفاده شد؛ به شکلی که هر تصویر پس از تحلیل، به­صورت جداگانه در اختیار دو نفر از پژوهشگران علوم سیاسی که تصاویر را گزینش نموده و نظر موافق داشتند، قرار گرفت و پس از تایید آنان در اختیار یک متخصص زبان­شناسی قرار گرفت و پس از تایید نهایی آن سه نفر، تحلیل­های صورت گرفته در پژوهش منظور شد.

روش تحلیل پژوهش حاضر، ناظر به اجرای تکنیک تحلیل تصویر می­باشد تا دلالت­های معنایی از نمای منتخب استخراج شود؛ بنابراین سعی گردیده تا به مدد الگوی نشانه­شناسی سوسور خوانش تصاویر منتشر شده از سوی سلبریتی­ها در اینستاگرام و توصیف چالش­های ایجاد شده توسط آنان در فرایند توسعه سیاسی فراهم شود. با توجه به ماهیت این پژوهش که خود از نوع کیفی و مفاهیم آن برآمده از رویکرد تفسیری می­باشد، مقاله، ادعای تعمیم­پذیری نتایج ارائه شده را ندارد و یافته­ها در محدوده 6 تصویر منتخب و مورد بررسی، قابل استناد است.

 

3- یافته­های پژوهش

3- 1- نقش و جایگاه سلبریتی­ها در مسئله توسعه سیاسی

سلبریتی­ها با انتشار مطالب در بستر شبکه اجتماعی اینستاگرام درصدد آن هستند تا با انعکاس نیازهای مردم، خود را حامی شهروندان نشان دهند و به محبوبیت خود بیافزایند. اما بیان خواسته­های مردم منجر به آن می­گردد که افراد نامور در حوزه­های مختلف زتدگی سیاسی- اجتماعی که دانش و تخصص کافی در آن زمینه را ندارند، مداخله نمایند؛ همین امر می­تواند نتایجی به بار آورد که گذار به دموکراسی حداکثری و توسعه سیاسی را با چالش­هایی جدی مواجه نماید.

 

3- 1- 1- دو قطبی­سازی جامعه

یکی از مهم‌ترین و پر بازخوردترین کنشگری سیاسی در عرصه فضای مجازی، مربوط به همرسانی تصویری از خانم پروانه معصومی است که توسط یکی از سلبریتی­های مرد حوزه سینما انجام شده است. در این کنشگری مجازی این بازیگر سینمای ایران تلاش کرده بود تا همزمان با واکنش به رویداد مرگ یک سلبریتی دیگر، به نقد شخصیت و منش سیاسی او بپردازد، یک جریان سیاسی خاص را مورد نقد قرار دهد و همزمان از طریق نفی کارنامه سیاسی و هنری آن سلبریتی، به نمایش دیدگاه خود بپردازد. به عبارت دیگر، از منظر گفتمان زبان­شناسی این نفی به مثابه تأیید مستتر می­تواند در نظر گرفته شود. در این چارچوب ارزش­های مورد نظر سلبریتی مرد منتشر کننده تصویر پروانه معصومی به صورت مستقیم از طریق دیگرسازی از باورها و ارزش­های مورد احترام سلبریتی دیگری که تصویر او منتشر شده است برای تأیید مخاطبان در معرض نگاه آنان قرار گرفته است. در اینجا دیگری به مثابه فردی در نظر گرفته می­شود که از نظر هویتی در چارچوب گروه ما قرار نمی­گیرد. دیگری همواره از نظر هویتی، سبک زندگی ارزش­ها و رویکردها در نقطه مقابل ما قرار می­گیرد. از همین رو تأکید بر تفاوت و تمایز او است که نشان دهنده آن است که در اینجا ارزش­های دیگری وجود دارند که باید بر روی آن تأکید داشت. به این ترتیب در اینجا بازنماییِ دیگری، روشی برای رسمیت بخشیدن به هویت و اندیشه­ای است که از آن «ما» قلمداد می­گردد.

 

تصویر 1 پست اینستاگرام بازیگر مرد ایرانی در واکنش به مرگ یک سلبریتی زن دیگر

 

 

در تصویر فوق، سلبریتی تلاش کرده است تا با به نمایش گذاشتن آنچه که در تصویر قرار دارد و نکوهش ضمنی آن از طریق نشانگان تصویری موجود در آن به تأیید ارزش­هایی بپردازد که در این عکس وجود ندارد. همانگونه که در این تصویر مشخص است هیچ نشانه یا عنصری از «تصویری ما» در این پست اینستاگرامی قابل مشاهده نیست، اما چارچوب تصویر، عکس، چیدمان سوژه در کنار پس زمینه و پیش زمینه و گفتمان کلامی که در این تصویر به کار برده شده است به مخاطب این پیام را منتقل می­کند که در حال تماشای یک پیام در مورد «دیگری» است. دقت در توضیح تصویری که از سوی منتشر کننده تصویر بر روی عکس درج شده است نمایش این تمایز موجود میان «دیگری» و «ما» را برای ما و مخاطب هویدا می­کند.

به این ترتیب می­توان گفت که پست اینستاگرام این سلبریتی در هر دو بعد تصویری و کلامی حاوی نشانگانی است که در آن تلاش شده است تا با ارجاع به زیست شهروندی پروانه معصومی، به مثابه فردی یاد شود که مدافع ارزش­هایی بوده است که متعلق به "ما"ی مورد نظر این سلبریتی مرد سینمای ایران نیست. در اینجا به وضوح می­توان شاهد خلق یا تبلیغ یک فضای دوقطبی بود که در تصویر و متنی بود که از سوی این سلبریتی منتشر و بر روی آن تأکید شده است. در اینجا شاهد حضور یک قطب به مثابه ما هستیم که در آن ارزش­های مورد نظر سلبریتی مرد سینمای ایران در تعارض مستقیم با ارزش­های سلبریتی دیگری است که به تازگی جان خود را از دست داده بود. در اینجا نقطه تمایز اساسی و اصلی که از دیدگاه نشانه­شناسی سوسور می­تواند به عنوان عامل تمایز میان ما و دیگری در این تصویر باشد حجاب خانم بازیگر است. به عبارت دیگر، این تصویر منتشر شده در صفحه سلبریتی مرد مخالف حجاب اسلامی، گفتمان بازیگر زن در مورد حجاب و کنش اجتماعی او به عنوان نقطه تمایز میان «ما» و «دیگری» همه در قالب یک تصویر نشانه­شناسانه به نمایش درآمده است. امری که به تعبیر دقیق می­توان از آن به عنوان کنشی رسانه­ای برای دوگانه­سازی میان جامعه یاد کرد. در اینجا دیگرسازی به یاری تصویری که از پوشش حجاب چادر که داوطلبانه از سوی بازیگر زن سینما انتخاب شده است ماهیت نشانه­شناسانه پیدا کرده و باعث گردیده است که مخاطبان صفحه این سلبریتی مرد سینما واکنش­هایی را از خود به نمایش بگذارند که متأسفانه نمایانگر و دلیل دیگری برای ایجاد یک جامعه دوقطبی در ایران است.

 

جدول 1 تحلیل دال‌ و مدلول‌ پست اینستاگرام بازیگر ایرانی در مورد مرگ سلبریتی زن ایرانی (پروانه معصومی)

دال

مدلول

پوشش چادر در این تصویر یک دال مرکزی است که به واسطه آن و به یاری متن همراه با تصویر مجموعه­ای از نشانگان «ما» و «دیگری» در معرض دید مخاطب قرار گرفته است.

در این تصویر سلبریتی زن (پروانه معصومی) در حال سخنرانی با حجاب چادر و در یک دیدار رسمی مشاهده می­شود و مخاطب همزمان با خواندن پیام متنی مندرج بر روی تصویر متوجه این نکته می­گردد که این سلبریتی زن سینمای ایران از منظر سیاسی، هویتی، ارزشی و سبک زندگی دارای تفاوت‌هایی فاحش با منتشر کننده تصویر است. به این ترتیب با نکوهش ارزش­های منتسب به «دیگری» در این تصویر و تأکید بر عدم فراموشی آن‌ها مخاطب متوجه حضور یک هویت جایگزین می­شود که از سوی سلبریتی مرد برای «ما» تجویز شده است.

 

2-1-3- مداخله در فرایند سیاستگذاری و تصمیم­گیری

در شهریور 1401 مجموعه­ای از اعتراضات شهرهای مختلف ایران را فرا گرفت و به بروز یک بحران سیاسی بزرگ در محیط داخلی کشور منجر گردید. با تداوم اعتراضات، تعدادی از سلبریتی­های ایرانی قدم به مسیر اعتراض به سیاست­های موجود در کشور برداشتند و خواستار تغییراتی در مسیر حکمرانی شدند. در این میان یکی از سلبریتی­های زن که حضور فعالی در سینما دارد در اواسط مهرماه سال 1401 به شکل زیر به اعتراض پرداخت: او با انتشار تصویری از مهسا امینی در متنی بر روی این نکته تأکید نمود که با به طول انجامیدن اعتراضات خیابانی در ایران نهاد ارتش باید مداخله نماید و همزمان نیاز است که بر اساس تعداد معترضان رفراندوم در کشور برگزار گردد. بررسی­های صورت گرفته، حاکی از آن است که هیچ کدام از ادعاهای این سلبریتی در زمینه قانون اساسی، رفراندوم و ضرورت دخالت ارتش در مناقشه سیاسی به وجود آمده در کشور ایران صحت ندارد. اما، این سلبریتی سینمایی با توجه به متنی که منتشر کرده، نشان داده است که به احتمال زیاد موفق به مطالعه متن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نشده است و از یک منبع غیرمعتبر برای محتوای بحث خود یاری گرفته است. از بعد نشانه­شناسی متن، این امر نشان دهنده آن است که همچون برخی از شهروندانی که انگیزه کافی برای مطالعه و تحلیل ندارند و از رسانه­های غیرمعتبر به عنوان منبعی برای کسب دانش استفاده می­کنند، این سلبریتی نیز در نتیجه قطبی­سازی سیاسی در جامعه ایران به جای استناد به منابع معتبر به سمت پیگیری اخبار از رسانه­های زرد و منابع نامعتبر رسانه­های اجتماعی حرکت کرده است. بررسی­های علمی که توسط محققان مختلف در زمینه اخبار زرد در رسانه­های اجتماعی انجام شده است نشان دهنده آن است که با شدت یافتن شکاف اجتماعی بر سر موضوعات سیاسی مختلف گرایش بیشتری از سوی مردم برای پیگیری اخبار از منابع خبری همسو به جای منابع خبری معتبر نشان داده می­شود (احمدی، 1397: 152- 151).

تصویر شماره 2 پست اینستاگرامی یک سلبریتی در خصوص اعتراضات سال 1401

 

 

به این ترتیب در تحلیل کلی نشانه­شناسی این پست اینستاگرامی باید گفت که با توجه به محبوبیت سلبریتی­ها در میان شهروندان به دلیل همسو بودن با افکار و عقاید اکثریت، این قشر از جامعه به عنوان گروه مرجع نوین شناخته می­شود و تاثیر بسزایی در افکار مخاطبان خود دارند. از این رو ایشان درصدد آن هستند تا در فرایندهای سیاستگذاری و تصمیم­گیری مداخله نمایند تا هم نیازهای شهروندان را انعکاس دهند و هم بر شهرت خود بیفزایند؛ اما مداخله آنان در این فرایند به دلیل عدم تخصص و دانش کافی در حوزه­های سیاسی و اجتماعی منجر به افول احزاب، شخصی­سازی سیاست و در نهایت تضعیف روند دموکراتیزاسیون می­گردد.

 

جدول  2 تحلیل دال و مدلول پست اینستاگرامی بازیگر زن سینما در مورد اعتراضات سال 1401

دال	مدلول
خبر جعلی بازنشر تحلیل و خبر جعلی عدم صحت سنجی اطلاعات در پست صفحه شبکه اجتماعی اینستاگرام فقدان منبع و سند خبری و تحلیلی	فقدان رجوع به رسانه­های معتبر فقدان سواد رسانه­ای فقدان دانش عمومی در زمینه تاریخ و سیاست تطبیقی عدم آشنایی کاربران رسانه­های اجتماعی با شیوه مطالعه و انتشار اخبار

 

3-1-3-نمایشی کردن سیاست

یکی از سلبریتی­ها سعی نموده تا با انتشار پستی از زندگی و تفریحاتش و نمایش زندگی شخصی خود اقدام به تأثیرگذاری در مخاطبانش نماید. وی در توضیح این پست سعی نموده تا با مقایسه جامعه ایران با چین و توسعه کشور نام برده بدون هیچگونه تخصص در حوزه اقتصاد، جامعه­شناسی، سیاست و غیره اقدام به دیگرسازی نماید. این شخص مشهور تلاش نموده تا با دیگرسازی نشان دهد که جامعه ایران یک جامعه متفرق، تجزیه شده و بدون تعهد می­باشد. همچنین از سوی دیگر، وی جامعه چین را مثال می­زند که با تعهد اجتماعی به توسعه دست یافته است ولی با توجه به عدم آگاهی کافی این سلبریتی ما شاهد آن هستیم که حاصل رشد و تمکن مالی خود را کنش فردی تلقی می­کند و شهروندان را به بی­دست و پا بودن متهم می­نماید. در نهایت می­توان گفت که کنشگری مجازی این سلبریتی بیش از آن که مولّد، سازنده و مبتنی بر مسئولیت­پذیری اجتماعی باشد، یک عمل ضد اجتماعی است که باعث می­گردد تا نوع نگرش شهروندان به مسئله توسعه سیاسی و اجتماعی تحت تأثیر اقدامات منفی قرار گیرد؛ زیرا که این فرد نامور برخلاف ادعای خود، بر فردگرایی صحه می­گذارد و تعهد اجتماعی را نادیده می­گیرد که این امر در جوامع در حال توسعه باید به صورت همزمان و در هر دو بعد توسعه اقتصادی و سیاسی و به صورت مسئولانه باشد.

تصویر 3 پست اینستاگرامی بازیگر سینما در مورد اقتصاد و توسعه در جامعه ایرانی

 

 

بدین ترتیب با تحلیل کلی نشانه­شناسی این تصویر به این نتیجه می­رسیم که با نادیده گرفتن مقتضیات، ویژگی­ها و شرایط و نحوه گذار به توسعه سیاسی توسط این شخص، وی تنها درصدد آن است تا خود را به عنوان یک الگو و گروه مرجع نشان دهد و سیاست را به سیاست نمایشی تبدیل نماید. از آنجا که سیاست به نمایش تبدیل می­شود نه تنها که موجب توسعه در ابعاد سیاسی- اجتماعیِ خود نمی­گردد بلکه برانگیزاننده ناامیدی و حتی در مواردی باعث انزجار شهروندان می­گردد که همین امر می­تواند روند توسعه سیاسی را متوقف یا کند نماید.

 

جدول  3  تحلیل دال و مدلول در پست اینستاگرام سلبریتی سینما در خصوص اقتصاد و توسعه در ایران

دال

مدلول

در این پست اینستاگرامی پوشش آزادانه و غربی بر روی عرشه یک کشتی تفریحی دال تصویری پیام است.

سلبریتی حاضر در این پست، به یاری نمایش تصویری رفاه و فرصت اقتصادی که از آن برخوردار است تلاش نموده است تا با تأکید بر موفقیت خود در عرصه زندگی اقتصادی و فردی، شادکامی خود را محصول متمایز بودن از ساختارهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ایران بداند. جامعه­ای که به باور این سلبریتی زن عرصه نمایش به سبب فقدان اراده و عرضه نتوانسته­اند در زندگی شخصی خود به موفقیت مشابهی نظیر این زن دست پیدا کنند، به سبب فقدان تعهد و حمایت اجتماعی شایسته سرزنش هستند و در نهایت همین ضعف‌ها باعث تمایز منفی آنان و در نهایت تبدیل شدن مردم ایران به دیگری در نگاه این سلبریتی شده است.

 

3- 1- 4- جایگزینی نظام پادشاهی با جمهوری­اسلامی

در هنگام اعتراضات سال 1401 رضا پهلوی طی یک گفتگوی خبری که در تاریخ ۲۶ دی (۱۶ ژانویه) از شبکه من‌وتو پخش شد، با اشاره به احتمال دیدار و مذاکره با شخصیت‌های سیاسی برای ارائه برنامه یا پروژه به همراه افرادی که او آنان را افراد همسو خواند مدعی شد که اگر او و تیم همراهانش بخواهند کاری کنند نیازمند آن هستند که از یک مبنای مقبولیت و مشروعیت داخلی برخوردار باشند. از این رو برخی از سلبریتی­ها، اقدام به انتشار تصویری از یک شخص نمودند که دست به سینه است و کارزار اینترنتیِ "من وکالت می­دهم" را در حمایت از رضا پهلوی به راه انداختند.

 

تصویر 4 عکس نمادین منتشر شده در صفحه سلبریتی مرد در مورد نقش­آفرینی رضا پهلوی

 

 

 اما از آنجایی که این اقدام نمایشی از روی عدم تخصص و آگاهی کافی این سلبریتی­ها از دانش سیاست بود می­توان در نگاه اول به موضوع پی برد که هیچ یک از دموکراسی­ها و نظام­های انتخاباتی در جهان، مسئله نمایندگی از طریق اعطای وکالت را قبول ندارند و فقط بر انتخابات آزادانه و رقابت تأکید دارند. دومین مطلب که در اینجا به شدت نمایان است انتخاب یک رهبر به عنوان پادشاه و برپایی نظام پادشاهی و سلطنتی به­جای نظام جمهوری از طریق انقلاب است که این امر در مقابل روند توسعه سیاسی می­باشد. سومین مطلب که باید بدان اشاره نمود آن است که انقلاب­ها نیز به دلیل این که از پایین به بالا و از سمت مردم و توده­ها انجام می­گیرد، هرچند که در ابتدا تا مدتی باعث توسعه سیاسی و گذار به دموکراسی می­شوند اما در ادامه در مسیری حرکت می­کنند که موجبات دیکتاتوری و استبداد و تضییع روند دموکراتیزاسیون را فراهم می­کنند و موانعی جدی را در مسیر آن قرار می­دهند.

 

جدول 4 توضیح دال و مدلول پست اینستاگرامی سلبریتی­ها در خصوص نقش­آفرینی رضا پهلوی

دال	مدلول
عکس پیوستن به هشتگ من وکالت می­دهم لوگوی پرچم شیر و خورشید کراوات و دست به سینه بودن نحوه­ی ادای احترام به شکل دست به سینه	پذیرش رضا پهلوی به عنوان رئیس حکومت آینده دوران شکوه از دست رفته ضرورت بازگشت به اقتدار رضاشاهی در ایران تلاش برای نشان دادن انجام خدمت خاندان پهلوی به مردم و از بین بردن مصائب و مشکلات

 

3- 1- 5- انحراف جنبش­های اجتماعی

یکی از بازیگران مرد فعال در حوزه سینما و تلویزیون در واکنش به خبر تلاش مجلس شورای اسلامی و دولت جمهوری­اسلامی ایران برای تصویب قوانین بازدارنده در زمینه اقدامات هنجارشکنانه برخی از بانوان برای کنار گذاشتن حجاب به انتشار تصویری بدون حجاب از رقص یک دختر ایرانی پرداخته است. در این تصویر که در اصل به عنوان یک ویدئو در شبکه اجتماعی اینستاگرام از سوی این بازیگر منتشر شده است شاهد رقص یک دختر جوان هستیم که در پس زمینه آن یک فضای سبز و مشجر (احتمالاً در یک پارک عمومی) قرار دارد. همزمان دختر از پوشش دامن به رنگ قرمز استفاده کرده است که در ترکیب با پس‌زمینه سبز تصویر و موهای افشان این خانم یک نماد از سرزندگی و نشاط نسل جوان می­تواند باشد. به بیان دیگر، احتمالاً در ناخودآگاه این سلبریتی مرد یک تصویر قراردادی از شادابی و زندگی وجود داشته است که تلاش شده است این تصویر به یاری صحنه رقص این دختر جوان ایرانی به تصویر کشیده شود.

 

تصویر شماره 5 واکنش سلبریتی مرد به اخباری در مورد مبارزه با بی‌حجابی

 

 

در اینجا شاهد آن هستیم که این فرد نامور برای نمایش رویکرد خود به انتخاب­های سیاسی­ای که در جامعه وجود دارد تلاش نموده تا از تصویر زنان بهره گیرد و به این ترتیب به نمایش جهت­گیری سیاسی خود در برابر دو قطبی ایجاد شده در جامعه ایران در حوزه حجاب و سیاست­های مرتبط با آن بپردازد. از این رو، وی از نشانگان فرهنگی، زبانی و تصویری بهره می­جوید تا نشان دهد که در مواجهه با سیاست­های تقنینی در حکومت جمهوری اسلامی ایران از یک تمایز با کسانی برخوردار است که حامی حکومت هستند و به نوعی خود را حامی جنبش­های زنان نشان دهد.

در این داده، این سلبریتی با انتشار پست یک دختر در حال رقص سعی نموده است از یک سو تا با نمایان­سازی دوگانگی و دو قطبی بودن فضای جامعه ایرانی و تعمیق شکاف دولت- ملت، خود را در کنار خیل عظیم طرفدارانش قرار دهد و به نوعی خودش را طرفدار آزادی زنان و اختیاری بودن حجاب نشان دهد. همچنین از سوی دیگر می­توان گفت که این شخص مشهور با انتشار این تصویر درصدد آن بوده تا خود را به عنوان طرفدار جنبش­های زنان در ایران نشان دهد که یکی از خواسته­های بسیار سطحی آنان آزادی در انتخاب حجاب است. بنابراین می­توان درخصوص انتشار این تصویر از سوی سلبریتی مذکور که طرفداران بسیاری نیز در فضای مجازی دارد این­گونه نتیجه گرفت که وی جهت تأثیرگذاری بیشتر در میان شهروندان و به‌ویژه بانوان در ابتدا تلاش کرده تا با نشان دادن دوقطبی بودن جامعه و تعمیق شکاف دولت- ملت، به اختلاف دیدگاه­ها میان شهروندان و مسئولان دامن زند. از این رو با تأکید بر اختیاری نمودن حجاب و مخالفت بانوان با حجاب اجباری، خود را حامی آنان و جنبش­های زنان و حتی در موارد ناجنبش­ها، نشان دهد. اما باید به این نکته اساسی توجه نمود که موضوع و مسئله حجاب از خواسته­های بسیار سطحی جنبش­های زنان در ایران می­باشد. این جنبش­ها خواسته­های عمیق و معناداری همچون حضانت فرزندان، حق طلاق، حق خروج از کشور را دنبال می­کنند، اما این سلبریتی مرد درصدد آن است تا با نشان دادن خواسته­ سطحی این جنبش­ها در فضای مجازی و در صورت تحقق این خواسته در جامعه، خود را به عنوان قهرمان نشان دهد که به خواسته­ها و تقاضاهای جنبش زنان، جامه عمل پوشانده است؛ اما این در حالی است که هرچند خواسته­های سطحی این جنبش­ها حل و فصل می­شوند اما به دلیل حواس­پرتی و غفلت از سایر تقاضاهای اصیل، به نوعی به ابتذال کشیده می­شوند.

در نهایت می­توان این­گونه نتیجه گرفت که حضور و مداخله این دست از سلبریتی­ها در سیاست و جنبش­های مختلف اعم از زنان، کارگران، زیست محیطی و غیره هرچند، برخی از خواسته­های سطحی آنان را برطرف می­نماید اما سرانجام به دلیل غفلت از خواسته­های اصیل آنان باعث ابتذال این جنبش­ها می­گردد. از آنجایی که جنبش­ها یکی از پایه­های توسعه سیاسی در جوامع در حال توسعه هستند، این امر منجر به آن می­گردد تا روند دموکراتیزاسیون با مشکلاتی مواجه گردد و فرایند توسعه سیاسی مختل گردد.

جدول 5 تحلیل دال و مدلول پست اینستاگرام سلبریتی مرد در مورد سیاست دولت در مورد حجاب

دال	مدلول
جاهلیت اعراب سرزمین جاهلین رنگ­های سبز و قرمز موهای افشان دختر رقص	رویکردهای سیاسی و اجتماعی معاصر در قبال زنان ایرانی پیروان رویکردهای اسلامی نسبت به حجاب اسلامی ایران در دوره معاصر رنگ­های نشاط، زندگی و آزادی در ایران آزادی زنان در ایران آزادی و شور زندگی در میان جوانان

 

3- 1- 6- تضییع حقوق شهروندی از طریق ترغیب کشورهای غربی به اعمال تحریم­های مضاعف علیه ایران

به دنبال خروج ایالات­متحده از برجام در سال 1397، تمام تحریم­هایی که پیش از این در راستای معاهده برجام از سوی آمریکا لغو شده بودند دوباره اجرایی شد و همزمان مجموعه متنوعی از تحریم­های جدید نیز از سوی دولت آمریکا برای ایجاد تغییر در رفتار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تعیین و برای اجرا به نهادهای مختلف زیر نظر دولت آمریکا ابلاغ شد. تأثیرات مخرب تحریم­ها بر اقتصاد ایران و معیشت شهروندان ایرانی باعث بروز تنش­ها و اختلافاتی در میان موافقان و مخالفان تحریم­های آمریکا علیه ایران گردید. در حالی که تعدادی از سلبریتی­های داخلی و خارجی به شدت با این تحریم­ها مخالفت کردند و از تأثیر زیان‌بار آن‌ها بر زندگی شهروندان ایرانی سخن گفتند، برخی دیگر از سلبریتی­های مشهور ایرانی به صورت علنی به پشتیبانی از تحریم­های آمریکا علیه ایران پرداختند. یکی از این چهره­ها، بازیگر زن مشهوری بود که حضور فعالی در آثار سینمایی و تلویزیونی در خارج از کشور داشت و از شهرت بسزایی در نزد مخاطبان داخلی و خارجی برخوردار بود. این سلبریتی سینمایی در یک مصاحبه زنده تلویزیونی که فیلم آن در همه رسانه­های اجتماعی و از جمله در صفحه اجتماعی خودش در اینستاگرام نیز منتشر شد، به حمایت از تحریم­های آمریکا جهت کوتاه آمدن جمهوری­اسلامی از مواضع خود پرداخت و بر ضرورت گسترش آن‌ها تأکید کرد.

تصویر 6 فیلم مصاحبه سلبریتی زن سینما در حمایت از تحریم­های بیشتر علیه ایران

 

 

در این تصویر شاهد آن هستیم که این سلبریتی سعی نموده است تا از طریق عادی­سازی و قبح­زدایی، تأثیرات منفی و زیان­بار تحریم­ها را بپوشاند و به عادی­سازی آنان بپردازد و آن را به عنوان یک نسخه درمانی برای رشد و شکوفایی و توسعه ایران در همه جوانب خود، بپیچد. بنابراین می­توان اینگونه نتیجه گرفت که این سلبریتی سعی نموده تا با استفاده از تکنیک ابتذال شر و عادی­سازی تحریم­ها، مقامات غربی را مجاب نماید که تحریم­های بیشتری را به بهانه­های حقوق بشری، موشکی، هسته­ای و غیره بر علیه ایران و شهروندانش تحمیل نمایند تا نظام جمهوری­اسلامی سیاست­های خود در قبال حجاب را تغییر دهد و از این طریق محبوبیت و طرفداران بیشتری بخصوص در میان برخی از بانوان و قشر جوان کسب نماید. هرچند که تحریم می­تواند آثار مثبتی را در زمینه خودکفایی داشته باشد، اما این فقط یک روی سکه است و روی دیگر آن افزایش هزینه­ها، مشکلات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و غیره است که به­طور کامل در زندگی هر ایرانی قابل لمس می­باشد. از این رو این سلبریتی در تلاش است تا با نشان دادن خود در ظاهر به عنوان حامی مردم و بعضی از مخالفان داخلی، نه تنها با اقداماتش حقوق شهروندی مردم را از طریق وضع تحریم­ها از بین می­برد، بلکه این تحریم­ها می­تواند باعث انزوای ایران در جامعه جهانی گردد.

جدول  6  دال و مدلول در گفتمان سلبریتی زن در مورد تحریم اقتصادی ایران

دال	مدلول
شیمی درمانی سرطان سلول­های سالم	تحریم اقتصادی حکومت جمهوری اسلامی شهروندان ایرانی

 

     همچنین علاوه بر مطالب فوق­الذکر، در ادامه به برخی از مهم­ترین دلایل مداخله سلبریتی­ها در عرصه سیاست­ورزی ایران اشاره خواهیم نمود:

جدول 7 برخی دلایل ظهور و بروز سلبریتی­ها در عرصه سیاست­ورزی ایران

شماره	عوامل ظهور و مداخله سلبریتی­ها در سیاست ورزی ایران	دلایل مداخله سلبریتی­ها در سیاست
1	ناکارآمدی روشنفکران کلاسیک	تغییر گروه­های مرجع شهروندان
2	ظرفیت­های بسیج­گری	سرمایه­اجتماعی مجازی
3	خستگی جامعه از بحث­های عمیق و بی­نتیجه	بازنمایی مسائل اجتماعی
4	ناکارآمدی نخبگان در قدرت	شناسایی به عنوان رهبران فکری جامعه
5	برآمدن نسل­ها و مطالبات جدید	همزادپنداری با اقشار مختلف جامعه
6	ظرفیت­های توسعه سیاسی از مسیر توسعه اجتماعی	مسئولیت­پذیری اجتماعی و حساسیت­زایی به مسائل مختلف اجتماعی
7	جهانی شدن	رشد چشمگیر رسانه­های جمعی در زندگی سیاسی- اجتماعی شهروندان

 

4-نتیجه

با پیشرفت روزافزون و شگرف فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی شاهد حضور چشمگیر رسانه­های فراگیر و به­خصوص شبکه­های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی شهروندان می­باشیم. از این رو با توجه به رسانه­ای شدن بیش از پیش جوامع، افراد جهت دستیابی به شهرت و تأثیرگذاری بر جنبه­های مختلف زندگی سیاسی- اجتماعی اقدام به فعالیت گسترده در این رسانه­ها و به‌ویژه اینستاگرام نموده­اند تا از طریق همزاد پنداری و بیان عقاید و خواسته­های دیگران بتوانند طرفداران زیادی را به خود جلب نمایند. بنابراین سلبریتی­ها با توجه به فراهم شدن زیرساخت­های ارتباطی سعی نمودند تا با مداخله در ابعاد مختلف زندگی سیاسی- اجتماعی از مجرای شبکه­های اجتماعی نسبت به قبل بر شهرت خود بیفزایند؛ اما از آنجا که بسیاری از سلبریتی­ها دانش و آگاهی کافی در حوزه­های خارج از حیطه تخصصی خود ندارند و از سوی دیگر طرفداران بالقوه زیادی دارند که می­توانند در مواقع حساس و حیاتی بالفعل شوند، مداخلات آن­ها در حوزه­های مذکور نه تنها پیامدهای مثبت و کارآمد برای شهروندان به همراه نداشته است، بلکه منجر به ایجاد موانعی در این مسیر گشته است. با توجه به مطالب فوق­الذکر می­توان چنین نتیجه گرفت که سلبریتی­ها از یک سو به دلیل جذابیت در نوع زندگی شخصی، تفکرات و همسو بودن با آحاد جامعه و از طرف دیگر به دلیل وجود شکاف میان دولت و جامعه و عدم اعتماد سیاسی شهروندان به مسئولین، جایگاه ویژه­ای کسب نمودند. اما آنان با توجه به ظرفیت­ها و پتانسیل­هایی همچون مرجعیت یافتن در نزد افکار عمومی و سرمایه اجتماعی مجازی و غیره که دارند، اقدام به مداخله در مسائل غیر تخصصی خود از جمله دخالت در حوزه­های سیاسی- اجتماعی که دانش و تخصص کافی ندارند، می­نمایند. مطابق این دیدگاه به این نتیجه می­رسیم که هدف سلبریتی­ها از این اقدام، حواس­پرتی عموم جامعه از پایه­های اصلی توسعه سیاسی همچون مشارکت سیاسی، تحزب، جامعه مدنی، بوروکراسی نوین و غیره است؛ زیرا که آنان درصدد آن هستند تا با وارونه نمودن و جایگزینی مسائل اصلی گذار به توسعه سیاسی با مسائل سطحی آن همچون آزادی بیان و حقوق شهروندی در سطح حجاب اختیاری و ورود به ورزشگاه و اجرای موسیقی به دنبال آن هستند تا در صورت تحقق، به عنوان قهرمان شناخته شوند. بنابراین می­توان با کمی تعمق و توجه بیشتر دریافت که این قشر از جامعه به دلیل عطش محبوبیت و شهرت روزافزون و عدم دانش کافی در حوزه­های مختلف زندگی سیاسی- اجتماعی، مداخله آنان در جنبه­های مختلف سیاست، نه تنها فرایند توسعه سیاسی و گذار به دموکراسی حداکثری را تسهیل نمی­نماید، بلکه موانعی جدی را در این مسیر به وجود می­آورند. به همین جهت می­توان گفت که سلبریتی­ها به دنبال نمایش افکار و آراء و کسب محبوبیت بیشتر برای خود به هر قیمتی هستند؛ همین قضیه منجر به آن می­گردد تا آنان جهت دستیابی به منافع خود، سیاست را به سیاست نمایشی و دموکراسی را به شهره­پروری تبدیل نمایند تا بتوانند در عرصه­های مختلف قدرت، سیاست، اقتصاد، فرهنگ، هنر، جامعه و غیره جایگاه ویژه­ای کسب نمایند.

 

منابع

-احمدی، علی، (1397)، "قطبی سازی، هواداری تعصب آمیز و انتشار اخبار زرد درشبکه­های اجتماعی در دوران انتخابات میان دوره­ای 2018 میلادی آمریکا"، فرهنگ و رسانه، شماره 28، پاییز، صص 158- 145.

-ازکیا، مصطفی. (1392). مقدمه­ای بر جامعه­شناسی توسعه روستایی، تهران: انتشارات اطلاعات.

-بشیریه، حسین. (1391). موانع توسعه سیاسی در ایران، چ 2. تهران: گام نو.

-آذرشب، محمدتقی؛ آسوده، رضا. (1398). "جایگاه جامعه مدنی در توسعه سیاسی"، فصلنامه راهبرد سیاسی، 8 (3)، بهار، صص 105- 91.

 

-چندلر، دانیل، (1386)، مبانی نشانه­شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران: اتشارات سوره مهر

-حیدری، علی؛ رضایی، علیرضا؛ صالحی نجف­آبادی، عباس. (1298). "توسعه سیاسی در جمهوری­اسلامی­ایران با محوریت نقش شوراهای اسلامی و مشارکت شهروندی"، جستارهای سیاسی معاصر، 10 (1)، بهار، صص 50- 27.

-صادقی، جواد؛ فتحی، ابراهیم، (1401)، "بازنمایی کرونا در بستر تلگرام شبکه­های فارسی زبان داخلی و ماهواره­ای (مطالعه تطبیقی کانال¬های خبرگزاری صداوسیما، صدای آمریکا و من و تو)"، فصلنامه پژوهش­های ارتباطی، سال بیست و نهم، شماره 1، پیاپی 109، صص 129- 91

-سوسور، فردیناندو، (1378)، دوره زبان­شناسی عمومی، ترجمه کوروش صفوی، تهران: هرمس.

-سیف­زاده، سیدحسین. (1392). نظریه­های مختلف درباره راه­های گوناگون نوسازی و دگرگونی سیاسی، چ 2. تهران: نشر قومس.

-قوام، عبدالعلی. (1390). توسعه سیاسی و تحول اداری، چ 2. تهران: نشر قومس.

مهدی­زاده، سیدمحمد، (1392)، نظریه­های رسانه: اندیشه­های رایج و دیدگاه­های انتقادی، چاپ سوم، تهران: همشهری

 

Blackshaw, T., & Crawford, G. (2009). The Sage Dictionary of Leisure Studies. Sage.

Curtin, B. (2009). Semiotics and Visual Representation. Semantic Scholar.

 

 

---

[1]  Signifier

[2]  Signified

[3]  Dichotomy

[4] Story