ارزیابی شاخص های بازنویسی عناصر داستان در حوزه حماسه مضحک نوجوان

پریا انصاری ¹ ( دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، تهران، ایران )
شهین اوجاق علیزاده ² ( استادیار زبان وادبیات فارسی، گروه زبان وادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران. )
قدمعلی سرامی ³ ( عضو هیات علمی دانشگاه آزاد زنجان )

تاريخ الإرسال : 15 الأحد , محرم, 1446 تاريخ التأكيد : 18 الثلاثاء , صفر, 1447

الکلمات المفتاحية: ادبیات نوجوان, حماسه مضحك, شاخص‌های بازنویسی, نظریه طنز, عناصر داستان, موش و گربه,

ملخص المقالة :

یکی از اشكال ادبی طنز، حماسه مضحك است که در آن اعمال و کنش‌های پیش‌پاافتاده و معمولی، با لحنی فاخر و به سبکی حماسی بیان می‌شود. این سبک که بر بستر گفتمان انتقادی قرار دارد، پیوند فرم حماسی و درون‌مایۀ طنزآمیز را با رویکردی خلاقانه ارائه می‌دهد. موضوعی که جذابيت مطلوبی را براي نوجوانان به‌دلیل شرایط خاص سنی آن‌ها که در مرحله شکل‌گیری شخصیت قرار دارند، به‌وجود مي‌آورد. اگرچه متاسفانه به ظرفیت‌های بی‌بدیل حماسه مضحك در حوزه بازنویسی ادب نوجوان، توجه چنداني نشده است. مقاله حاضر، به‌منظور پاسخ به این نیاز به ارائه ظرفيت‌های حماسه مضحك در بازنویسی برای ادب نوجوان پرداخته است. بدین منظور مشخصه‌های رشد نوجوان ارزیابی شده و شاخص‌های بازنویسی آثار حماسی مضحک، سازگار با قابليت‌هاي ذهني و توانمندی‌های ادراکی نوجوان امروز از دو منظر نظریه طنز و عناصر داستانی به‌صورت تطبیقی و با تحلیل عناصر داستانی جمع‌بندی شده است. در پایان، ارزیابی کفایت یا عدم کفایت کاربرد شاخص‌های توسعه‌یافته در تحلیل دو نمونه بازنویسی‌شده حماسه مضحك موش و گربه شیخ‌بهایی و عبید‌زاکانی ارائه شده است. نتایج نشان می‌دهد که بهره‌گیری صحیح از شاخص‌های طنزساز حماسه مضحک در جریان بازنویسی از‌جمله تحقیر، تشبیه به حیوانات، قلب اشیاء، تحامق و تهکم می‌تواند سطح کیفی آثار را تا سطوح بالا و مثال‌زدنی ارتقا دهد، موضوعی که در صورت عدم‌رعایت به‌صورت معکوس عمل خواهد نمود.

المصادر:

خلیلی جهانتیغ، مریم، شیخ حسینی، زینب، و بارانی، محمد. (1396). تحلیل ساختار داستان های پهلوانی بهمن نامه بر اساس نظریّة گرینتسر و گریماس. پژوهشنامه ادب حماسی (پژوهش نامه فرهنگ و ادب، 13(2 (پیاپی 24) )، 139-154.
احدی، حسن و بنی جمالی، شکوه السادات. (1387). روانشناسی رشد (مفاهیم بنیادی در روانشناسی کودک)، انتشارات جیحون.
اخوت، احمد. (1371). نشانه‌شناسی مطایبه، اصفهان: نشر فردا.
انصاری، پریا، فرزاد، عبدالحسین. (1397). «ارائه شاخص های مطلوب بازنویسی و داستان گزینی آثار حماسی در ادبیات کودک و نوجوان با تاکید بر شاهنامه فردوسی». پژوهشنامه ادب حماسی (فرهنگ و ادب سابق)، 14(2)، 13-50.
انصاری، پریا، اوجاق علیزاده، شهین. (1398). ارزیابی قواعد بازنویسی های حماسی در ادبیات کودک و نوجوان (مطالعه موردی: داستان سیاوش از شاهنامه فردوسی در گروه های سنی ج و د. سومین کنفرانس بین المللی شرق شناسی فردوسی و فرهنگ و ادب پارسی، دانشگاه دهلی، هند.
انوشه، حسن. (1381). فرهنگنامة ادبی فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
پزشکزاد، ایرج. (1381). طنز فاخر سعدی. تهران: نشر شهاب‌ ثاقب.
تجبر، نیما. (1390). نظریه‌ی طنز: بر بنیاد متون برجسته‌ی طنز فارسی. تهران: نشر مهرویستا.
حُرّی، ابوالفضل. (1397). «کاربست نظریۀ معنایی انگاره- بنیاد در طنزهای اقلیمیِ رسالۀ دلگشا». جستارهای زبانی، ۹ (۲) :۸۷-۶۳.
خشوعی، مهدیه السادات. (1386)، روانشناسی شوخی. اصفهان: نشر کنکاش.
ذوالفقاری، حسن. (1391). موش و گربه (سوابق و نمونه های داستان های موش و گربه در ادب فارسی). مطالعات ادبیات کودک، 3(1 (پیاپی 5))، 47-70.
شریفی، شهلا، کرامتی یزدی، سریرا. (1389). «معرفی نظریه انگاره معنایی طنز و بررسی ایرادات آن بر مبنای داده‌‌های زبان فارسی». جستارهای زبانی، ۱ (۲) :۱۰۹-۸۹.
شیخ بهایی، محمد بن حسین، جواهری، غلام حسین. (۱۳۵۲). کلیا‌ت‌ اشعا‌ر و آثا‌ر فا‌رسی‌ شیخ‌ بها‌ءا‌لدین‌ محمد العا‌ملی‌ مشهور به‌ شیخ‌ بها‌ئی (ج ۱–۱). تهران - ایران: کتابفروشی محمودی.
صفری جهانگیر، نجفی بهزادی سجاد. (1400). بررسی مهارت های تفکر انتقادی، خودآگاهی، همدلی، تصمیم گیری و ارتباطی در داستان های فرهاد حسن زاده. فصل نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 13(49)، 183-208.
عبید زاکانی، عبیدالله. (بی‌تا). کلیات عبید زاکانی (ج ۱–۱). تهران - ایران: پیک فرهنگ.
عرب نژاد، زینب، نصراصفهانی، محمد رضا، شریفی، غلامحسین، محمدی فشارکی، محسن. (1397). «بررسی تطبیقی دو حماسه مضحک موش و گربه و تجاوز به طره گیسو». ادبیات تطبیقی (ادب و زبان نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی کرمان)، 10(19)، 135-156.
قاسم زاده، محمد. (1372). «حماسه مضحک». نشریه کلمه. دوره هفتم و هشتم. 80-83.
قریشی، سیدآریا. (1400). تحلیل شخصیت پردازی در داستان رستم و اسفندیار بر اساس نظریه ی زندگیِ اصیلِ مارتین هایدگر. پژوهشنامه ادب حماسی (پژوهش نامه فرهنگ و ادب، 17(1 (پیاپی 31) )، 225-249.
قزل ایاغ، ثریا. (1389). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، انتشارات سمت.
کاشفی خوانساری، سیدعلی. (1396). ادبیات نوجوان در آستانه تحولی دیگر. نقد کتاب کودک و نوجوان. (پیاپی 14)، 3-7.
کریچلی، سیمون. (1384). در باب طنز. ترجمه سهیل سُمی، تهران: نشر ققنوس.
گ‍ون‍ت‍ر گ‍راس، موش و گربه، ت‍رج‍م‍ه ک‍ام‍ران ف‍ان‍ی، ت‍ه‍ران: فرزان روز، چاپ ششم ۱۳۹۲.
متقی، حسین. (1389). «موش و گربه ها به روایت دست نویس های کهن». کتاب طنز«5». گرد آوری. سید عبدالجواد موسوی. تهران: سوره مهر. ص 74.
محمدی، علی، تسلیم جهرمی، فاطمه. (1393). «بررسی و تحلیل حماسه‌های «مضحک» و گونه های آن در زبان فارسی». جستارهای نوین ادبی، 47(3)، 87-122.
مهاجر، مهران، نبوی، محمد. (1381). واژگان ادبیات و گفتمان ادبی انگلیسی - فارسی، فارسی – انگلیسی. تهران: نشر آگه.
میرصادقی، جمال. (1388). عناصر داستان، نشر شفا، تهران.
نصراصفهانی، محمدرضا و پورعماد، سارا، (1397). «بررسی و تحلیل ژانر حماسه مضحک در ادبیات کودک و نوجوان با تکیه بر آثار منتخب». نخستین همایش ملی تحقیقات ادبی با رویکرد مطالعات تطبیقی، تهران.
نعمتی، یاسمین، ستاری، رضا. (1397). «تحلیل طنزپردازی در سه حماسه مضحک منظوم از منظر ناسازگاری ها». تاریخ ادبیات (پژوهشنامه علوم انسانی)، 11(2)، 77-100.
هاشمی نسب، صدیقه. (1371). کودکان و ادبیات رسمی ایران: بررسی جنبه های مختلف بازنویسی از ادبیات کلاسیک ایران برای کودکان و نوجوانان، تهران: نشر سروش.
Wilkinson, Katherine, Andries, Valentina, Howarth, Danielle, Bonsall, Jane, Sabeti, Shari, McGeown, Sarah. (2020). “Reading During Adolescence: Why Adolescents Choose (or Do Not Choose) Books”. Journal of Adolescent & Adult Literacy. 64(2), 157-166. https://doi.org/10.1002/jaal.1065