مولفه های مردم شناسی نمادهای آئینی ماه محرم و کارکردهای آن
الموضوعات :
1 - استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: نماد (نشانه), مناسک (آیین), عزاداری, محرم.,
ملخص المقالة :
یکی از حوادث مهمی که تاثیر عمیقی بر جامعه ایرانی اسلامی داشته است حادثه کربلاست. بی تردید رمز ماندگاری و تاثیر ژرف واقعه عاشورا را باید در کیفیت این حادثه و شخصیت های طرفین درگیر آن جستجو کرد. مناسک عاشورا سرشار از معانی و مفاهیمی است که عامل ایجاد هویت و انسجام می باشد. مناسک محرم امروزی، گاه بدون تغییر، همان هایی است که از سنت کهن جوامع شیعی تا به امروز به ارث رسیده ولی بخش هایی از آن در طول زمان تغییر و تحول یافته است. مناسک مذهبی یکی از اجزای اصلی فرهنگ جوامع اند که اتصال دهندۀ افراد، انسجام بخش اجتماع، هویت دهنده و عامل ایجاد ارزش های اعتقادی در اجتماع می باشند. کاربرد رمز ها و نمادها یکی از مهمترین ویژگی تعزیه می باشد. یعنی تقدم معنا بر عمل. روش کار در این پژوهش با استفاده از مکتب انسان شناسی نمادین و تفسیر گرایی، مطالعه عمیق و ژرفانگر، حضور در میدان تحقیق و مشاهده مستقیم همراه با مشارکت و مصاحبه بوده که از مطالعه اسنادي و کتابخانه اي نیز استفاده شده است .مراسم ماه محرم و فرهنگ عاشورا در بین مردم کارکردهای مثبت (فردی و اجتماعی) متعددی داشته و آنها را تحت تاثیر قرار می دهد تا زندگی اخلاقی معنوی فردی و جمعی بهتری را پیگیری نمایند. مراسم ماه محرم و نمادهایش باعث تثبیت فضیلت هایی چون شجاعت، ظلم ستیزی، عدالت خواهی، ایثار، وفاداری شده و انسجام اجتماعی و هویت بخشی را در بین مردم تقویت می نماید. شخصیت ها در ماه محرم و مراسم تعزیه، نمادی از اولیاء و اشقیا، حق و باطل هستند. آنچه که در مراسم ماه محرم به مردم انتقال می یابد قدرت رمزها و نمادها می باشد.
- قرآن کریم
- بلوکباشی، علی( 1380) نوروز جشن نوزایی آفرینش، انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی، چاپ اول، تهران.
- حسین آبادی، زهرا- محمد پور، مرضیه(1395) بررسی نمادهای تصویری هنر شیعی در نقاشی قهوه خانه ای، دو فصلنامه پیکره دانشکده هنر شوشتر، شماره نهم و دهم، ص 35-50 .
- خالدی، ابوخالد (1386) عاشورا و فرهنگ عزاداری، مجلۀ بازتاب اندیشه، شمارۀ 98.
- خودی، الدوز(1385) معانی نماین شیر در هنر ایران، کتا ماه هنر، شماره 97 و 98
- رشیدوش، وحید(1402) فرهنگ عامه آذری های ایران، انتشارات آرون، چاپ اول، تهران.
- رشیدوش، وحید(1398) تحلیل مردم شناختی مراسم مذهبی الله الله حسینه وینا مراسم احرام بستن در شهرستان مراغه، فصلنامه پژوهش در هنر و علوم انسانی، سال چهارم، شماره پنجم، پیاپی 19، ص 1-10.
- سعید مدنی، سید محسن( 1398) نظریه های انسان شناسی، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ دوم، یزد.
- ستوده، هدایت الله( 1396) نماد شناسی، انتشارات ندای آریانا، چاپ سوم، تهران.
- سیوری، راجر(1378) ایران عصر صفوی، ترجمه: کامبیز عزیز، انتشارات نشر مرکز، چاپ هفتم، تهران.
- ستاری، جلال(1372) مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، انتشارات مرکز، چاپ اول، تهران.
- شربتیان، یعقوب( 1400) مردم شناسی و اعتقادات دینی، انتشارات آوای نور، چاپ اول، تهران.
- شعاع، اصغر- آنی زاده، علی- حاجی محمد یاری، رقیه- دوستی،شهرزاد- شایسته رخ، اله(1393) محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، انتشارات مرکز تحقیقات صدا و سیما، چاپ اول، تهران.
- فربد، محمد صادق(1387) سوگواری های مذهبی در ایران، انتشارات الهدی، چاپ اول، تهران.
- فکوهی، ناصر(1398) تاریخ اندیشه و نظریه های انسان شناسی، انتشارات نی، چاپ اول، تهران.
- میت فورد، میراندابروس( 1388) نمادها و نشانه ها در جهان، ترجمه: ابوالقاسم دادور- زهرا تاران، انتشارات دانشگاه الزهرا، چاپ اول، تهران.
- منتظر القائم، اصغر- کشاورز، زهرا سادات( 1396) بررسی تغییرات اجتماعی مراسم و مناسک عزاداری عاشورا در ایران، فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی، سال پانزدهم، شماره 58، ص 37-72.
- میرشکرایی، محمد(1383) محرم و نشانه های نمادین، کتاب ماه و هنر، شماره 75-76.
- محدثی، جواد( 1374) فرهنگ عاشورا، انتشارات معروف، چاپ اول، قم.
- یاحقی، محمد جعفر( 1386) فرهنگ اساطیر و داستان واره در ادبیات فارسی، انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ چهارم، تهران.
- سایت باشگاه خبرنگاران
