مرور سیستماتیک کتاب شناختی مفهوم ترجیحات محیطی در فضاهای شهری (بررسي سير تحول، خلاءها و تعيين اولويت‌ها)
الموضوعات :
ماندانا درویشیان
1
,
مژده جمشیدی
2
1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران
2 - استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران
الکلمات المفتاحية: مرور سیستماتیک, ترجیحات محیطی, فضای شهری, وویس ویویر,
ملخص المقالة :
ترجیحات محیطی به عنوان یکی از مباحث رایج در چند دهه‌ی اخیر مورد توجه جوامع علمی قرار گرفته است و با توجه به این که توسعه‌ی مصورسازی علم سنجی در جوامع دانشگاهی رونق یافته است، بررسی جامع و نظام‌مند مطالعات ترجیحات محیطی در فضاهای شهری و به تصویر کشاندن جریانات حاکم بر مطالعات این حوزه می‌تواند به داشتن نگاهی جامع نگر به این مفهوم علمی کمک شایانی کند. در دهه‌ی اخیر روش‌های مختلف علم سنجی و مصورسازی مطالعات انجام شده در هر حوزه‌ی دانش بشری و به ویژه شهرسازی توسعه‌ی چشم‌گیری داشته است. بررسی‌های انجام شده در این زمینه نشان می‌دهدکه تاکنون مطالعات جامعی بر اساس شواهد علمی روند توليد علم در تحقيقات ترجیحات محیطی در فضاهای شهری و اولويت‌هاي پژوهشي آينده به منظور ارتقاءكيفي اين تحقيقات، انجام نشده است، به همین منظور این پژوهش به شناخت آن دسته از شاخص‌های ترجیحات محیطی که طی چند سال اخیر در ارتباط با فضای شهری قرارمی‌گیرد، می‌پردازد. یافته‌های این پژوهش علاوه بر کمک به درک بهتر ادبیات ترجیحات محیطی به شناسایی شکاف های پژوهشی موجود در این حوزه نیز کمک می نماید و راهگشای مسیرهای آتی مطالعاتی و تحقیقاتی پژوهشگران این حوزه می باشد. این پژوهش با هدف مرور ادبیات پژوهش و با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بررسی و تجزیه تحلیل شاخص‌های ترجیحات محیطی در فضاهای شهری در مقالات منتخب می‌پردازد. در این راستا از روش‌های متداول علم سنجی و بررسی‌های کتابخانه‌ای استفاده و برای این منظور از نرم افزار ووس¬ویویر در پایگاه اطلاعاتی ساینس¬دایرکت کمک می گیرد. برای این منظور مفهوم ترجیحات محیطی با محوریت کاربست در فضاهای شهری از منظر ارتباطات موضوعی، مولفه¬ها و شاخص¬های مرتبط، روند تغییرات شاخص‌ها ، مکان‌ها و زمان هایی که بیشترین مطالعات برروی این مفهوم انجام شده است در بازۀ 30 سال اخیر مورد بررسی، تجزیه و تحلیل و دسته بندی قرار گرفته¬است. نتايج نشان می‌دهدكه پژوهش‌ها پیرامون این موضوع طی ده ساله‌ی اخیر به طور چشمگيري افزايش يافته و کشورهایی از جمله چین، انگلستان، امریکا در شبکه پژوهشی این حوزه نقش بسزایی داشتند و پر تکرار ترین واژه‌ها عبارتند از: برنامه ریزی شهری ، منظر ، برنامه ریزی محیطی، سلامتی و زیبایی. یافته‌های این پژوهش علاوه بر کمک به درک بهتر ادبیات ترجیحات محیطی به شناسایی شکاف های پژوهشی موجود در این حوزه نیز کمک می نماید و راهگشای مسیرهای آتی مطالعاتی و تحقیقاتی پژوهشگران این حوزه می باشد.
1) لک، آزاده و رمضانی، مینا. (1397). واکاوی کیفیت‌های محیطی تأثیرگذار در طراحی فضاهای مدیریت‌نشده زیرپل‌های شهری. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 13 (31)، 193-206 .
2) قاسمی تبار، مریم و خطیبی، محمدرضا. (1400). بررسی ترجیحات استفاده‌کنندگان از فضاهای عمومی ورودی شهرها با تأکید بر معیارهای زیست‌محیطی (نمونه موردی: باغات سنتی اطراف ورودی شرقی قزوین). علوم و تکنولوژی محیط 8(23)، 79-94.
3) پور جعفر، محمدرضا، تقوایی، علی اکبر، بمانیان، محمدرضا، صادقی، علیرضا و احمدی، فریال.( 1389). ارائه انگاره های محیطی مؤثر بر شکل‌گیری فضاهای عمومی مشوق سالمندی موفق با تأکید بر ترجیحات سالمندان شهر شیراز. مجله سالمندي ايران،5 (15)، 22-34.
4) حقیقی، ذاکر و حاجی بابایی، سعید. (1396). تدوین سیاست‌های ارتقای محیط‌های دوستدار کودک مبتنی بر ترجیحات محیطی کودکان (نمونه مطالعاتی: کودکان حاضر در فضاهای عمومی منطقه 6 شهرداری تهران). فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 7(29)، 105-116.
5) طهماسبی، اصغر و روشنیان، سوران. تاثیر عوامل آمیخته بازاریابی خدمات بر انتخاب مقصد گردشگران خرید شهرستان بانه. گردشگری و توسعه، 6(2)، 1-21.
6) عابد، فرید، قلمبر دزفولی،دراما و پورجوهری، امیر حسین. (1401). تأثیر جنسیت بر ترجیحات مکانی در انتخاب فضاهای فراغتی-تفریحی (مطالعه موردی: منطقه 2 تهران). هویت شهر، 16(52)، 39-50.
7) علوی، پری، ثبوتی، هومن، داورنیا، فاطمه، قلی زاده،فایزه و اسفندیاری، اکرم(1402). معیارهای مؤثر در ارتقای کیفیت محیطی بافت‌های ناکارآمد شهری براساس ترجیحات ساکنین (موردمطالعه: محله بیسیم شهر زنجان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 55(3)، 97-114.
8) فرجی، میترا، رستمی، راحله و شباک، مریم (1402). تاثیر ویژگی های محیط محله بر سلامت روان با تکیه بر متغیر واسطه ای ترجیحات ساکنین. فصلنامه برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای، 8( 27)، 133-162.
9) گلرخ، شمین. (1398). کاربست معیارهای ترجیحات محیطی در ارزیابی کیفی فضای شهری، با تأکید بر مفهوم حس مکان. صفه، 29(2)، 77-94.
10) محمدی، مریم. (1397). بازشناسی دلالت‌های معنایی انواع نما در انطباق با پاسخ عاطفی ناظران؛ نمونۀ خیابان شریعتیِ تهران. نامه معماری و شهرسازی، 21(11)، 39-58.
11) مشایخی، زهرا، دانه کار، افشین، شرزه ای، غلامعلی و ماجد، وحید. (1397). ارزیابی ترجیحات گردشگران برای بهبود وضعیت محیط زیستی جنگل‌های حرا با استفاده از روش آزمون انتخاب (مطالعۀ موردی: ذخیره‌گاه زیست‌کرۀ حرا). مجله جنگل ایران، 9(2)، 273-287.
12) نارویی، بهروز و یل، مریم. (1400). ارزیابی ترجیحات بصری و زیبایی‌شناختی کاربران از منظر پارک‌‌های شهری (مطالعه موردی: پارک شهری صیاد شیرازی بیرجند). انسان و محیط زیست، 19(2)، 201-219.
منابع انگلیسی 13) Abdalla, S. S., Elariane, S. A., & El Defrawi, S. H. (2016). Decision-making tool for participatory urban planning and development: Residents’ preferences of their built environment. Journal of Urban Planning and Development, 142(1), 04015011.
14) Hynes, S., Armstrong, C. W., Xuan, B. B., Ankamah-Yeboah, I., Simpson, K., Tinch, R., & Ressurreição, A. (2021). Have environmental preferences and willingness to pay remained stable before and during the global Covid-19 shock?. Ecological Economics, 189, 107142.
15) Herzog, T. R., Kaplan, S., & Kaplan, R. (1976). The prediction of preference for familiar urban places. Environment and Behavior, 8(4), 627-645.
16) Kaplan, R. (1985). The analysis of perception via preference: a strategy for studying how the environment is experienced. Landscape planning, 12(2), 161-176.
17) Kaplan, S. (1987). Aesthetics, affect, and cognition: Environmental preference from an evolutionary perspective. Environment and behavior, 19(1), 3-32.
