نقد و تحلیلی بر ادعای بی¬اعتباری سنّت تاریخ¬نگاری اسلامی از دیدگاه دکوین در کتاب آغاز ستایش علی و پیدایش جهان¬بینی عباسیان
الموضوعات : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام
محمدرضا نورآبادی
1
(دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.)
نوروز امینی
2
(استادیار گروه علوم قرآن وحدیث دانشگاه گیلان؛ استادیار مدعو علوم قرآن و حدیث، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران؛ (نویسنده مسئول).)
محبوب مهدویان
3
(استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.)
الکلمات المفتاحية: دکوین, نقد, تاریخ نگاری, تاریخ نگاری اسلامی,
ملخص المقالة :
برخی از نویسندگان و مورّخان غیر مسلمان بدون داشتن دانش کافی به تحقیق در مورد تاریخ¬نگاری اسلام پرداخته¬اند و به دلیل ناآشنایی با مبانی این دین و عدم درک فلسفه و ماهیّت برخی موضوعات آن، به نتیجه علمی بی¬طرفانه و قابل استنادی نرسیده¬اند؛ در کنار این موارد باید تعصّب و تاثیر دیدگاه¬های مورّخان را نیز اضافه نمود که باعث شده ذهنیّت¬های قبلی خود را به موضوعات مربوط به دین مورد پژوهش تسرّی دهند و به نتیجه دلخواه برسند. این نوشتار برخورد یکسونگرانه دکوین در مورد بخش عظیمی از منابع دین اسلام، یعنی تاریخ¬نگاری اسلامی را با محور قرار دادن دیدگاه-های او در کتاب «آغاز ستایش علی و پیدایش جهان¬بینی عباسیان» به صورت مشخّص به صورت نقد و تحلیلی بر ادّعای بی-اعتباری سنّت تاریخ¬نگاری اسلامی از دیدگاه دکوین مورد بررسی قرار می¬دهد. دستاوردهای پژوهش نشان می¬دهد وی تحقیقات خود را براساس بی¬اعتباری تاریخ¬نگاری اسلامی استوار کرده است و هر آنچه را که در ارتباط با تاریخ اسلام می¬باشد فاقد اعتبار، ارزش و سندیّت می¬داند. شواهد مورد ادّعای دکوین برای اثبات دیدگاهش مورد تردید بوده و در بعضی موارد به لحاظ روش¬شناختی و تحلیلی-تاریخی دارای تناقض ¬است.
منابع -قرآن کریم
ـ کتاب مقدس (عهدین) (1383ش)، ترجمه فاضل‌خان همدانی، هنری مرتن، ویلیام گلن ،تهران: نشر اساطیر، چاپ دوم.
-آزادی، پرویز. جانی پور، محمد (1391ش)، «نقد و بررسی نظرات مستشرقان در خصوص شخصیت زید بن ثابت»، دوفصلنامه علمی پژوهشی مطالعات قرآن و حدیث، سال ششم، شماره اول ـ پاییز و زمستان، پیاپی11، صص187،218.
-آقاجری، سید هاشم. حاتمی، امیرحسین (1393ش)، «روش اسنادی و گذار از آن در تاریخ نگاری اسلامی»، دوفصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ نگری و تاریخ نگاری دانشگاه الزهرا (س)، سال24، دوره جدید،شماره13، پیاپی 98، بهار و تابستان، صص5،32.
-آیینه وند، صادق (1377ش)، علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی، جلد اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-ابن اثیر، ابوالحسن علی بن محمد (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر؛ دار بیروت، چاپ اول.
-ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (1415ق)، المنتظم فی التواریخ الملوک و الأمم، بیروت: دارالفکر.
-ابن إسحاق (1383ش)، سیرت ابن إسحاق از روایت عبدالملک ابن هشام، ترجمه رفیع الدین إسحاق ابن محمد همدانی، ویرایش جعفر مدرس صادقی، تهران: نشرمرکز، چاپ سوم.
- اخوان الصفا (1412ق)، رساله اخوان الصفا و خلان الوفاء، بیروت: الدارالاسلامیه.
-ادهم، علی (1974م)، بعض مورخی‌الاسلام، بیروت: بی نا.
-ازرقی، ابوالولید (1983م)، اخبار مکه، به کوشش رشدی صالح، مکه: دارالثقافه.
-استنفورد، مایکل (1387ش)، درآمدی بر فلسفه تاریخ، ترجمه احمد گل محمدی، تهران: نشر نی، چاپ دوم.
-اسماعیل، محمود (2000م)، سوسیولوجیا الفکر الإسلامی، مصر: سینا، الطبعة الرابعة.
-اسماعیل، محمود (1388ش)، نقد تاریخ پژوهی اسلامی، ترجمه حجت الله جودکی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام، چاپ اول.
-اشپولر، برتولد (1377ش)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، جلد اول.
-امامی کاشانی، محمد (1386ش)، خط امان در ولایت صاحب الزمان (عج)، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
-امینی، عبدالحسین (1416ق)، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، جلد هشتم، قم: مرکز الغدیرللدراسات الاسلامیه، چاپ اول.
-بیات، عزیزالله (1377ش)، شناسایی منابع و ماخذ تاریخ از آغاز تا سلسله صفویه، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
-بیهقی، علی (1317ش)، تاریخ بیهق، به کوشش احمد بهمنیار، تهران: بنگاه دانش.
-پاکتچی، احمد (1367ش)، اسناد، دایره المعارف اسلام، ج8، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
-توحیدی، ابوحیان (1417ق)، اخلاق الوزیرین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-توحیدی، امیر (1385ش)، «بررسی کتابت حدیث در دوره صحابه»، مجله صحیفه مبین، شماره ۳۸.
-تهرانی، محمد محسن آقا بزرگ (1408ق)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، تهران: کتابخانه اسلامیه.
- تیسن، هنری (بی تا)، الهیات مسیحی، ترجمه ط. میکائیلیان، تهران: انتشارات حیات ابدی.
- تیلیخ، پل (1381ش)، الهیات سیستماتیک، ترجمه حسین نوروزی، تهران: نشر حکمت.
-ثعالبی نیشابوری، ابومنصور عبدالملک (1304ق)، یتیمه الدهر، به کوشش مفید محمد قمیحه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-جوانشیر، موسی (1391ش)، موعود در آیین اسلام و مسیحیت، قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی (عج)، چاپ اول.
-حموی، شهاب الدین ابو عبدالله (1414ق)، معجم الادباء(ارشاد الاریب الی معرفه الادیب)، تحقیق احسان عباس، بیروت: دارالغرب الاسلامی، الطبعه الاولی.
-خضر، عبدالعلیم عبدالرحمان (1389ش)، مسلمانان و نگارش تاریخ، پژوهشی در تاریخ نگاری اسلامی، ترجمه صادق عبادی، تهران: انتشارات سمت.
-دکوین، ریموند (2014م)، آغاز ستایش علی و پیدایش جهان¬بینی عباسیان، ترجمه ب. بی¬نیاز (داریوش)، آلمان، کلن: انتشارات پویا، چاپ اول.
-دوری، عبدالعزیز (1993م)، نشاه علم التاریخ عند العرب، بیروت: دارالمشرق، الطبعه الثانیه.
-ذهبی، شمس الدین محمد (بی تا)، تذکره الحفاظ، جلد دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- رابینسن، چیس اف (1389ش)، تاریخ نگاری اسلامی، ترجمه مصطفی سبحانی، تهران : نشرپژوهشکده تاریخ اسلام، چاپ اول.
-روزنتال، فرانتس (1368ش)، تاریخ تاریخ نگاری در اسلام، ترجمه اسدالله آزاد، جلد 1، مشهد: آستان قدس رضوی.
-زرین کوب، عبدالحسین (1377ش)، تاریخ در ترازو، تهران: نشر امیرکبیر، چاپ پنجم.
-سجادی، صادق (۱۳۸۵ش)، تاریخ نگاری، دائره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران: نشر مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول.
-سجادی، صادق و عالم زاده، هادی (1380ش)، تاریخ نگاری در اسلام، تهران: سمت، چاپ سوم.
- سجستانی، ابوسلمان محمدبن طاهر(1353ش)، صوان الحکمه و ثلاث رسائل، به کوشش عبدالرحمان بدوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-سزگین، فواد (1412ق)، تاریخ التراث العربی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ دوم.
-سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم (1386ش)، یهودیت، قم: انتشارات کتاب طه، چاپ اول.
-سواژه، ژان (1366ش)، مدخل تاریخ شرق اسلامی، ترجمه نوش آفرین انصاری (محقق)، ویراستار علی اصغر حلبی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
-شفیعی سروستانی، ابراهیم (1387ش)، انتظار بایدها و نبایدها، جلد اول، تهران: انتشارات موعود عصر، چاپ اول.
-شولر، گریگور (1393ش)، شفاهی و مکتوب در نخستین سده های اسلامی، ترجمه نصرت نیل ساز، تهران: انتشارات حکمت، چاپ دوم.
- صحرایی، قاسم و میرزایی مقدم، مریم (1390ش) «بی اعتمادی در دستگاه مسعود غزنوی و دلایل آن در تاریخ بیهقی»، پژوهش های تاریخی، سال سوم، شماره سوم (پیاپی 11)، صص 113-130
- طبری، محمدبن جریر (1383ش)، تاریخ طبری، مترجم ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر اساطیر، چاپ ششم.
-عاصی، حسین (1413ق)، ابوجعفر محمدبن جریر الطبری و کتابه تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-عاملی، سید محسن امین (1403ق)، اعیان الشیعه، جلد اول، بیروت: دارالتعارف.
- عسکری، مرتضی (1418ق)، احادیث ام المومنین عایشه، تهران: المجمع العلمی الاسلامی.
- فرجپور، مرتضی (1392ش)، «نقدی بر رویکرد طبری در کتمان و تحریف فضایل اهل بیت در 2 اثر تاریخی و تفسیری خویش»، مجله امامت پژوهی، شماره 9، سال سوم، بهار.
- گری، جی. همیلتون، رندال کولینز و دیگران (1378ش)، تاریخ نگاری و جامعه شناسی تاریخی، ترجمه هاشم آقاجری، تهران: انتشارات کویر، چاپ دوم.
-گوردون، چایلد (1354ش)، تاریخ و بررسی نظریه هایی در باره تاریخ گرایی، ترجمه محمدتقی فرامرزی، تهران: انتشارات مازیار، چاپ اول.
-محمودی، جلال (1393ش)، «روش تاریخ نگاری محمد بن جریر طبری،پیوند تاریخ و حدیث»، فصلنامه علمی-ترویجی مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی(فروغ وحدت)، سال10، دوره جدید، شماره38، زمستان، صص32،42.
-مسعودی، علی بن حسین (1409ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم: دارالهجره، چاپ دوم.
-مسکویه، ابو علی رازی (1379ش)، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، جلد 6، تهران: سروش، چاپ دوم.
-مکالا، سی بی ین (1387ش)، بنیادهای علم تاریخ، ترجمه احمد گل محمدی، تهران: نشر نی، چاپ اول.
-ملحم، محمد عدنان (1998م)، المورخون العرب و الفتنة الكبري، بيروت، بي نا.
-موسوی خونساری، میرزا محمدباقر (بی تا)، روضات الجنات، جلد هفتم، قم: مکتبه الاسلامیه.
-مهدی، محسن (1373ش)، فلسفه تاریخ ابن خلدون، ترجمه مجید مسعودی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-میشل، توماس (1381ش)، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم: انتشارات مرکز ادیان، چاپ دوم.
-واقدی، محمد ابن عمر(1369ش)، المغازی، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم.
-ورهرام، غلامرضا (1371ش)، منابع تاریخی ایران در دوران اسلامی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
-یاقوت حموی (1381ش)، معجم الادباء«بخش دوم»، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات سروش، چاپ اول.
-یعقوبی، احمد ابن إسحاق (1387ش)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی بیرجندی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
-یعقوبی، مهدی و منتظری مقدم، حامد (1393ش)، «بررسی دانش مغازی نگاری با تاکید بر مغازی واقدی»، ماهنامه معرفت، سال23، شماره 196، فروردین، صص 101،116.
منابع انگلیسی Cahen, C (1962), «The Historiography of the Seljuqid Period», In Historians of the Middle East, ed. B. Lewis, London
Lewis, Bernard (1993). The Arabs in History. Oxford: Oxford University Press
Michael J. Murray & Michael C. Ra (2008). An Introduction to the Philosophy of Religion. Edited by: Michael C. Rea. New York: Cambridge University Press
-Rozenthal.F (1968). A History of Muslim Historiography. Leiden: E.J.Brill
