بررسی تطبیقی عدم سجده ابلیس با استناد به دیدگاه علامه طباطبایی، شبستری و حلاج

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

فرشته حشمتیان ¹ (دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. )
معصومه السادات حسيني ميرصفي ² (استادیار گروه الهيات و معارف اسلامی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول))
محمد صافحیان ³ (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، گروه معارف اسلامی ، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب)

تاريخ الإرسال : 11 الإثنين , ذو الحجة, 1445 تاريخ التأكيد : 16 السبت , ذو الحجة, 1445 تاريخ الإصدار : 04 الإثنين , ربيع الثاني, 1446

الکلمات المفتاحية: خلقت, سجده, ابلیس, قرآن کریم علامه طباطبایی, محمود شبستری, منصور حلاج ,

ملخص المقالة :

آفرینش انسان و بیان جایگاه و دستور به سجده بر او یکی از مهم ترین موضوعاتی است که در قرآن کریم به آن پرداخته شده و به تبع آن اندیشمندان نیز به آن اهتمام داشته اند. ظاهر آیات‌ شریفه‌ درباره علت اصلی عدم سجده شیطان بر آدم (ع) استکبار وی بوده است. از آنجایی که شیطان در دیدگاه برخی عرفا و صوفیه از جمله حلاج به عنوان تنها موحد معرفی شده است، درواقع از فرمان الهی سرپیچی نکرده و عدم سجده وی از روی استکبار نمی‌باشد. لذا در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی ضمن تبیین و دلایل عدم سجده ابلیس بر حضرت آدم (علیه السلام) بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی، شیخ محمود شبستری و منصور حلاج به دلایلی چون: استکبار، حسادت، قیاس کردن، قایل بودن به شرافت ذاتی، محبت و عضق به خدا و جبر موجود برای شیطان اشاره شده و در پایان دیدگاه ایشان مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

المصادر:

قرآن کریم، (1380)، ترجمه الهی قمشه‌ای، مهدی، قم، انتشارات فاطمه الزهراء (سلام الله علیها).
نهج البلاغه، (1379)، سید رضی، ترجمه دشتی، قم، موسسه تحقیقاتی امیرالمومنین (علیه السلام)
1. بحرانی، سید هاشم، (1389)، البرهان، ترجمه رضا ناظمیان، تهران، کتاب صبح.
2. تهرانی، میرزا جوادآقا، (1387)، تفسیر سوره بقره آیه ۳۴، آفاق نور، شماره ۷، بهار و تابستان.
3. جوادی آملی، عبدالله، پارسانیا، حمید، (1393)، تحریر تمهید القواعد. قم، انتشارات اسراء.
4. ــــــــــــــــــــ، (1397)، تفسیر تسنیم. قم، انتشارات اسراء.
5. حسینی کازرونی، سیداحمد؛ متوسلی، نعیمه، (1390)، حلاج و شیطان (بررسی دیدگاه‌های حلاج و پیروان او نسبت به شیطان در اشاعه این اندیشه)، زبان و ادب فارسی.
6. حلاج، حسین بن منصور، (1379)، مجموعه آثار (طاسین المشیئه)، تصحیح: قاسم میرآخوری، تهران، انتشارات یادآوران.
7. حویزی، شیخ عبد علی بن جمعه، (1373)، نورالثقلین، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
8. سيوطى، جلال الدين، (1414)، الدر المنثور في التفسير المأثور، بیروت، دارالفكر.
9. شبستری، شیخ محمود بن عبدالکریم، (1354)، رساله کنز الحقائق، به مباشرت میرزا آقا مهاجر. دانشگاه تهران، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد.
10. طباطبایی، محمد حسین، (1381)، رسائل توحيدي، ترجمه و تحقيق علي شيرواني هرندي. تهران: انتشارات علمي و فرهنگي و انتشارات سروش.
11. ـــــــــــــــــــــــــ، (1388)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
12. طبرسی، فضل بن حسن، (1417)، ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ترجمه: علی کریمی، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
13. طیب، سید عبدالحسین، (1378)، تفسیر اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، نشر اسلام.
14. قرشى بنابى، سید علی‌اكبر، (1375)، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت.
15. قمی، ابوالحسن، (1412)، تفسیر قمی، بیروت، موسسه الاعملی للمطبوعات.
16. مجلسی، محمد باقر، (1351)، بحارالأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، ترجمه: محمدباقر کمره‌ای، آسمان و جهان، تهران، نشر اسلامیه.
17. مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران، نشر دارالکتب الإسلامی.
18. میبدی، رشیدالدین،(1343)، کشف‌الاسرار و عده‌الابرار، تصحیح: علی‌اصغر حکمت، تهران، انتشارات صدرا.
19. میرآخوری، قاسم، (1383)، حلاج تعالیم صوفیانه، تهران، شفیعی.
20. نوری ئوزترک، پرفسور یاشار، (1382)، شهید راه حقیقت و عشق، ترجمه توفیق سبحانی، تهران، روزنه.