بررسی حکم شبیه‌سازی درمانی از دیدگاه فقهای شیعه و فقهای حنفیه

الموضوعات : فقه و مبانی حقوق اسلامی

سید عسکری حسینی مقدم ¹ (استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق، واحد ساری ، دانشگاه آزاد اسلامی ساری ، مازندران، ایران( نویسنده مسئول ))
علیرضا صفری ² (دانشجوی دکتری ، گروه حقوق ، واحد ساری ، دانشگاه آزاد اسلامی ، ساری ، ایران)
عباس عرب خزائلی ³ (استادیار، گروه حقوق ، واحد ساری ، دانشگاه آزاد اسلامی ، ساری ، ایران)
سید علی هاشمی خان عباسی ⁴ (استادیار ، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، ساری، ایران)

تاريخ الإرسال : 09 السبت , ذو الحجة, 1445 تاريخ التأكيد : 09 السبت , ذو الحجة, 1445 تاريخ الإصدار : 07 الأحد , رمضان, 1445

الکلمات المفتاحية: شبیه‌سازی درمانی, جنین انسانی, سلول بنیادی, فقه شیعه, فقه اهل سنت,

ملخص المقالة :

شبیه‌سازی درمانی و تکنیک اخذ سلول‌های بنیادی به عنوان زیر مجموعه‌ای از دستاوردهای بزرگ شبیه‌سازی، در قرن اخیر به یک بحث جهانی تبدیل شده و در خدمت بشریت قرار گرفته است. در پژوهش حاضر بر آن هستیم تا با بررسی دیدگاه فقههای شیعه و اهل سنت (فقهای حنفیه)و با بهره گیری از روش تحلیلی-توصیفی، این مسئله را مورد کنکاش قرار دهیم. شبیه‌سازی درمانی در مرحله قبل از انتقال به رحم مطرح است و مستلزم از بین بردن پیش رویان بوده و بدین ترتیب ابهام سقط جنین که عملی حرام است را ایجاد می‌نماید. أخذ سلول از رویان و نیز بافت¬‌های بدن، ایجاد تمایز در آن¬ها و تولید بافت جهت پیوند در فقه شیعه و حقوق ایران جایز است زیرا آنان قائل به جواز خرید و فروش اعضای انسان به انسان بیمار دیگر می¬باشند. اما اهل سنت نظر مطلق و یکسانی در مورد شبیه‌سازی درمانی انسان ندارند. گروهی معتقدند که جنین از لحظه¬ ی آبستنی دارای روح است و برداشتن سلول¬های بنیادی آن و از بین بردن حیات جنین به ¬طور قطع و یقین حرام است زیرا او مخلوقی است که حیات انسانی را کسب کرده است و لو این¬که به طریق شبیه‌سازی بوده باشد.اما عده¬‌ای دیگر از علمای اهل سنت که قائل به ولوج روح از 4 ماهگی به بعد هستند معتقدند به دلایلی چند شبیه‌سازی درمانی مجاز است.یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مشهور فقهای شیعه و اهل سنت در این زمینه هم نظرند و به کارگیری این تکنیک درمانی را قدمی در راستای فهم عمیق تر و صحیح تر از سنت‌های نهان هستی دانسته و با در نظر گرفتن اصل اباحه و جواز، قبول این تکنیک باید مطابق با اصول باشد و ادعای عدم جواز آن نیازمند ارائه دلایل عقلی و نقلی می‌باشد.

المصادر:

ابن بابویه قمی، علی بن حسین.(1404ق).من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین.
ابن عابدین، محمد امین.(2000م). ردّ المختار علی الدّر المختار، دمشق، دار الثقافه و التراث.
ابن قدامه، عبد الرحمن.(1984م). الشرح الکبیر، بیروت، دار الکتب العربی.
اسلامی، سیدحسن.(1386). شبیه‌‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
آخوند خراسانی، محمد کاظم.(1424ق). کفایه الاصول، قم، موسسه نشر اسلامی، قم.
بهوتی، منصور ابن یونس.(1418ق). کشف القناع عن متن الاقناع، بیروت، دار الکتب العلمیه.
پایا، علي.(1386). سلول‌هاي بنيادي؛ مباني، كاربردها و چالش‌ها، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات.
تبریزی، جواد.(1382). پاسخ به استفتاء، شماره 1615، مورخ 8/1/1382.
جبعی عاملی، زین الدّین.(1410ق).الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، انتشارات داوری.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، انتشارات دارالفکر، بی تا.
جناتی، محمد ابراهیم.(1382).«رساله توضیح المسایل، استفتائات»، قم، انتشارات انصاریان.
جواهري، حسن.(1385). «تقسيم جنيني و شبيه‌سازي»، مجله كاوشي نو در فقه اسلامي، شماره 47.
حلی، جمال الدین.(1413ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه.
دردیر، ابو البرکات، الشرح الکبیر مع حاشیه الدسوقی، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، بی تا.
راسخ، محمد.(1382).«جدال حیات، بررسی اجمالی تئوری‌های سقط جنین»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 38.
رعینی، حطاب.(1416ق). مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، بیروت، دار الکتب العلمیه.
رمضان البوطی، محمد سعید.(1409ق). مساله تحدید النسل وقایه و علاجا، دمشق، مکتبه الفارابی.
رملی، شمس الدین.(1993م). نهایه المحتاج الی شرح المنهاج، بیروت، دار الکتب العلمیه.
روسو، انزوا و دیوید کوو.(1380). مهندسی ژنتیک (رویاها و کابوس ها)، ترجمه حمیده علمی غروی و محمد صبور، تهران، انتشارات فاطمی.
زحیلی، وهبه مصطفی.(1404ق). الفقه الاسلامی وادلته، بیروت، انتشارات دار الفکر.
السان، مصطفي و زينب كنعاني.(1383). تلاقي اخلاق ـ حقوق و واقعيت در شبيه‌سازي انسان ضرورت تحليل منطقي و ايجاد تعادل، تهران: انتشارات سمت.
سلطاني، عبدالظاهر.(1382). «حكم شرعي همانند سازي حيوان و انسان»، پايان‎ نامه كارشناسي ارشد فقه شافعي، دانشکده الهیات دانشگاه تهران.
شلتوت، محمود.(1975م). الفتاوی، القاهره، دار الشروق.
صادقی، محمود.(1383). همانند سازی انسان از نظر مراجع ادیان آسمانی و بررسی آن از نظر فقه اسلامی، تهران، انتشارات سمت.
صارمی، ابوطالب.(1382).کلونینگ، تهران، انتشارات جهان رایانه.
صافی گلپایگانی، لطف الله.(1391). پاسخ به استفتاء، شماره 91249، مورخ 12/03/1391.
صانعی، یوسف.(1385).استفتائات پزشکی، تهران: انتشارات میثم تمار، ص81.
صانعي، يوسف.(1381).پاسخ به استفتاء، شماره 9294/100، مورخ 10/10/1381.
طلعتی، محمد هادی.(1383). رشد جمعیت، تنظیم خانواده و سقط جنین: آراء و مبانی فقهی-حقوقی، قم: بوستان کتاب.
عبدالناصر، جمال.(1410ق). الموسوعه الفقهیه، قاهره، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه.
عبدالرحمن العوضي، عبدالله و احمد رجايي الجندي.(1994م). رويه اسلامي لزراعه بعض الاعضاء البشريه، كويت، المنظمه الاسلاميه للعلوم الطبيعه.
علیش، احمد بن محمد، فتح العلی المالک فی الفتوی علی مذهب الامام مالک، بیروت، دارالمعرفه، بی تا.
غزالی، محمد.(1998م). احیاء علوم الدین، حلب، انتشارات دار الوعی.
فاضل هندی، بهاء الدین.(1405ق).کشف اللثام، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.
قاضی زاده افندی، شمس الدین احمد، نتائج الافکار فی کشف الرموز و الافکار، بیروت، انتشارات: دار الفکر، بی تا.
قرضاوی، یوسف.(1382). «شبیه‌سازی»، ترجمه نور الدین سعدیانی، مجله دین پژوهان، دوره 3، شماره 3.
قماشی، سعید.(1386). اسقاط عمدی جنین از دیدگاه فقه اهل سنت، تهران، انتشارات سمت و مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی تولید مثل پژوهشکده ابن سینا.
گفتگو با انديشهوران حوزه.(1385).«زواياي پيدا وپنهان شبيهسازي»، مجله كاوشي نو در فقه اسلامي، سال سیزدهم، شماره 47.
لاريجاني، باقر و زاهدي، فرزانه.(1383). «جنبه‌هاي اخلاقي و قانوني توليد و استفاده از سلول‌هاي بنيادي جنيني انسان»، اخلاق زيستي (بيواتيك): مجموعه مقالات، تهران:انتشارات سمت.
محمدی، زینب.(1389). «رويكردي فقهي حقوقي برحيات بالقوه رويان آزمايشگاهي»، فصلنامه فقه پزشکی، سال دوم، شماره دوم.
محمدي، ابوالحسن.(1382).اصول استنباط فقه اسلامي، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
مدکور، محمد سلام.(1969م). الجنین و الاحکام المتعلقه به فی الفقه الاسلامی، قاهره، دار النهضه العربیه.
مرداوی، علی بن سلیمان.(1978م). الانصاف، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر، «المسائل المستحدثه فی الطب»، مجله فقه اهل بیت، سال سوم، شماره10، بی تا.
منتظری، حسینعلی.(1381). احکام پزشکی، تهران: انتشارات سایه.
منتظری، حسینعلی.(1382). پاسخ به استفتاء، شماره 2056، مورخ 18/1/1382.
موسوی بجنوردی، سید میرزا حسن.(1389). القواعد الفقهیه، نجف، مطبعه الآداب.
مومن قمي، محمد.(1385). «شبيه‌سازي؛ انواع و احكام آن»، مجله كاوشي نو در فقه اسلامي، شماره 45 و 46.
نجفی، محمدحسن.(1407ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
نعمتی، احمد.(1386). سقط جنین از دیدگاه شریعت و فقه مقارن، تهران، انتشارات سمت و مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی تولید مثل –پژوهشکده ابن سینا.
یاسین، محمد نعیم.(1409ق). «احکام اجهاض الحمل»، مجله الشریعه الکویت، سال ششم، شماره 13.
‌ياسين، عبداللطيف.(2000م). الاستنساخ بين الدين و العلم، دمشق، اتحاد الكتاب العرب.