تحلیل نشانه‌شناختی رنگواژه‌های غزل حافظ بر پایه رویکردهای پیرس و سوسور

الموضوعات :

شبنم حاتم پور ¹ , لیلا خلیف پور ² , فرزانه سرخی ³ , بهمن گرجیان ⁴

1 - گروه زبان و ادبیا ت فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
2 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
4 - دانشیار گروه زبان‌شناسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران.

تاريخ الإرسال : 08 الجمعة , ذو الحجة, 1445 تاريخ التأكيد : 18 السبت , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: رنگواژه, غزل حافظ, صنایع بلاغی, نشانه‌شناسی, پیرس, سوسور,

ملخص المقالة :

شاعران در بیان احساسات و اندیشه‌های باریکی که شرح آنها ممکن است به درازا بکشد از رنگواژه‌ها بهره می‌برند. رنگواژه‌ها به ندرت به صورت صریح و اغلب به شکلی ضمنی و در قالب صنایع بدیعی و بیانی در قالبهای مختلف شعری به خصوص غزل به کار می‌روند. رویکردهای نشانه‌شنانه در زمره شگردهای نقد زبان‌شناسانه از جمله دیدگاه‌های نو علمی به شمار می‌آیند که به دلیل ماهیت زبانی متون ادبی ارتباط تنگاتنگی با آنها دارند و از این رو می‌توانند در تحلیل و نقد ادبی انتخابی شایسته برای پژوهشگران باشند. در این پژوهش به بررسی رنگواژه‌های غزلیات حافظ از ممتازترین غزلهای دوره عراقی بر اساس دو رویکرد پیرس و سوسور به عنوان الگوهای پایه‌ای علم نشانه‌شناسی می‌پردازیم. این پژوهش به شیوه‌ای توصیفی_تحلیلی انجام شده است و هدف از آن پاسخ به این پرسش است که تفاوت و شباهت نتایج حاصل از کاربست دو رویکرد یاد شده در تحلیل رنگواژه‌های غزلیات حافظ چیست؟ نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که دو رویکرد مسیر مشابهی را جهت دستیابی به نتیجه طی می‌کنند. اگرچه ابیات استخراج شده در هر دو الگو در اصل کاربرد رنگواژه یکسان هستند؛ اما در مرحله نهایی در الگوی سوسور رنگ به صورت غیرمستقیم و در قالب رنگواژه‌های ضمنی باقی می‌ماند؛ ولی در الگوی پیرس رنگ به دلیل نامحدود بودن چرخه تفسیر، از لایه‌های زیرین معنای واژه استخراج می‌شود.

المصادر:

1- حافظ، شمس الدین محمد (1372) دیوان حافظ تصحیح غنی و قزوینی، فخر رازی، تهران، چاپ ششم، 336 ص
2- دهخدا، علی اکبر (1373) لغت نامه دهخدا، جلد ششم، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول از دوره جدید، 7722 ص
3- دهخدا، علی اکبر (1373) لغت نامه دهخدا، جلد هشتم، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول ار دوره جدید، 12378 ص
4- دهخدا، علی اکبر (1373) لغت نامه دهخدا، جلد یازدهم، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول ار دوره جدید، 11657 ص#3 5- سوسور، فردینان دو، دوره زبان شناسی عمومی، مترجم: کوروش صفوی (1378) نشر هرمس، تهران، چاپ هفتم، 343 ص.
6- پیرس، چارلز (1381) منطق به مثابه نشانه‌شناسی، مترجم فرزان سجودی)، نشریه زیباشناخت، شماره 6، ص 64-51
7- مظفری، علیرضا (1381) خیل خیال، ناشر دانشگاه ارومیه، نوبت اول، 380 ص
8- شمیسا، سیروس، کریمی، پرستو (1384) سبک شخصی حافظ در رنگ‌آمیزی تصاویر شعری، مجله زبان و ادب دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشکده علامه طباطبایی، شماره 25، ص 103-118
9- سوسور، فردینان دو و دیگران، ساخت گرایی و پساساخت گرایی و مطالعات ادبی ( مجموعه مقاله: سوسور، اشلوفسکی، موکاروفسکی، یاکوبسن، ژنت، تودورف، بارت، دریدا و ...) گروه مترجمان: به کوشش فرزان سجودی (1385) انتشارات سوره مهر، تهران، چاپ سوم، 232 ص
10- سجودی، فرزان (1387) نشانه شناسی کاربردی، نشر علم، تهران، چاپ ششم، 287 ص
11- سعدی، شیخ مصلح الدین (1388) قصاید و غزلیات سعدی، فردوس، تهران، چاپ اول، 623 ص
12- شمیسا، سیروس (1388) سبک‌شناسی شعر، نشر میترا، تهران، 430 ص
13- همایی، جلال الدین (1389) فنون بلاغت و صناعات ادبی، نشر اهورا، تهران، چاپ اول، 258 ص
14- شمیسا، سیروس (1390) بیان و معانی، نشر میترا، تهران، چاپ چهارم از ویراست دوم، 227 ص
15- ایتن، یوهانس، هنر رنگ، مترجم: شروه، عربعلی (1391) نشر یساولی، تهران، چاپ پانزدهم، 192 ص
16- نظری‌بقا، کاظم، دهقان، علی (1393) تحلیل کارکرد رنگ در شعر حافظ، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، شماره 22، ص 71-90
17- پاشایی، کامران، حیدرجو، طیبه، عادل زاده، پروانه (1394) بررسی نماد رنگ در آثار سعدی، فصلنامه علمی پژوهشی بهارستان سخن، سال 12، ش 29
18- آلگونه جونقانی، مسعود (1396) نشانه شناسی شعر، نشر نویسه پارسی، تهران، چاپ دوم، 332 ص
19- بهرامی، فاطمه (1397) فنون ادبی از دریچه زبان شناسی: تحلیلی نشانه شناختی، دو فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات زبانی و بلاغی، سال 9، ش 17، ص 55-84
20- یانس، ندا، پاشایی، کامران (1399) روان‌شناسی نماد رنگ در دیوان حافظ، فصلنامه علمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، شماره 3، 153-141
21- رفیعی‌راد، ر. (1400). تحلیل دلالت‌های کنایی عنصر بصری رنگ در اشعار حافظ، هنر و تمدن شرق، سال 9 (شماره 31)
22- زیدری نسوانی، شهاب الدین (1399) نفثه المصدور، تصحیح: امیر حسین یزدگردی، نشر توس، تهران، چاپ ششم، 948 ص