اثر تاريخ كاشت بر عملكرد و اجزاي عملكرد ارقام سويا در منطقه سلماس
الموضوعات :
احسان شرافت نژاد
1
(دانش آموخته كارشناسي ارشد رشته كشاورزي – زراعت ، واحدخوي ، دانشگاه آزاد اسلامي خوي ، ايران )
علی نصرالله زاده اصل
2
(گروه کشاورزی-دانشکده کشاورزی-دانشگاه ازاد اسلامی خوی)
الکلمات المفتاحية: تاريخ كاشت, رقم, سويا, عملكرد دانه ,
ملخص المقالة :
به منظور ارزیابی تاثیر تاریخ کاشت روی عملکرد و اجزا عملکرد ارقام سویا یک آزمایش در شهرستان سلماس در سال 1390 اجرا شد. فاكتور اول، تاريخ كاشت در چهار سطح شامل 25 ارديبهشت، 10 خرداد، 25 خرداد و 10 تیر و فاكتور دوم، رقم در سه سطح شامل ويليامز، L17 و زان در نظر گرفته شدند. صفات مورد اندازه گيري شامل، وزن صد دانه، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام ، تعداد انشعاب در بوته، درصد روغن و عملكرد دانه بودند. تجزيه واریانس داده ها نشان داد كه اثر تاريخ كاشت بر وزن صد دانه، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام ، تعداد انشعاب در بوته، درصد روغن و عملكرد دانه معني دار بود و با تأخير در كاشت همه صفات اندازه گيري شده كاهش يافتند و بیشترین عملکرد دانه به میزان 4/333 گرم در مترمربع در تاريخ كاشت 25 ارديبهشت ماه مشاهده گردید. اثر رقم نیز بر صفات مورد آزمون به غير از تعداد دانه در نیام معنی دار شد و بیشترین عملکرد دانه به میزان 4/235 گرم در مترمربع از رقم زان حاصل شد.
Alyari, H., F. shekari, and F. shekari. 2000. Agronomy and physiology of oil seed. Publishing of Amidi in Tabriz. 182 pages.
Azizi, M., A. Farahani, M. Abdi, and J. Ajali. 2005. Effect of different planting dates on yield and yield components of four soybean cultivars in Mianeh region. Journal of Knowledge of agriculture modern. 2: 75-85.
Bastidas, A. M., T. D. Setiyono, A. Dobermann, K. G. Cassman, R. W. Elmore, G. L. Greaf, and J. E. Specht.J.E. Soybean sowing date: the vegetative, reproductive and agronomic impacts. Crop Science. 48:727-740
Board, J. E., and B. G. Harville. 1999. Path analysis of the yield formation process for late-planting soybean. Agronomy Journal. 89: 739- 741.
Chogan, R. 1991. Effect of planting date on soybean yield (Gorgan cultivar). Seed and Plant Journal. 2: 32-43.
Dadian, A. R., H. Madani, M. R. Vafaie, and A. Farmahini. 2008. Effect of planting date on yield and yield components of soybean in Farahan region. Iranian Journal of Agriculture Science. 5: 281-294.
Egli, D. B. 1975. Rate of accumulation of dry weight in seed of soybean and its relationship to yield. Canadian Journal Plant Science. 55: 215- 219.
Egli, D. B., and W. P. Bruening. 2000. Potential of early-maturing soybean cultivars in late planting. Agronomy Journal. 92: 532-537.
Jose, F., C. Barros., M. Decarvalho, and G. Basch. 2004. Response sunflower to sowing date and plant density under Mediterranean condition. Europ. Journal. Agronomy. 21: 347-356.
Hansen, W. D., and Burton, J. W. 1994. Control for rate of seed development and seed yield potential in soybean. Crop Science. 34: 131- 134.
Hashemi jozi, M. 2001. Growth stages and some agronomy and physiology characteristics in five soybean cultivars. Journal of Iranian Agricultural Sciences 4: 49-59.
Mousavi, S. M., R. Mir Hadi A. Imani, and A. Mohammadpor. 2009. Effect of planting date on yield and yield components of two soybean cultivars in ardabil. ohish der Journal of research in Agricultural Sciences. 8: 109-118.
Pedersen, P., and J. G. Lauer. 2004. Response of soybean yield components management system and planting date. Agronomy Journal. 96: 1372- 1381.
Quattara, S., and D. B. Weaver. 1994. Effect of growth habit on yield and agronomic characteristics of late planted soybean. Crop Science. 34: 870- 873.
Razmi, N. 2010. Effect of planting date and plant density on some agricultural characteristics, yield and yield components of soybean in Moghan region. Seed and Plant Journal 4: 403- 418.
Rezaei Zadeh, A. 2004. Evaluation and appointment of better planting date in soybean cultivars for cold region in Kermanshah. Abstracts for the eighth Iranian Crop Science Congress. Page 386.
Sadeghi, S. M., H. Karimi, and N. Mohammadi. 2001. Yield and yield components of soybeans, called Zan, sahar and Hill influenced by different planting dates in Gilan. Abstracts for the Seventh Iranian Crop Science Congress. Page 199.
Samsame shariat, S. H. 2007. Extraction of active substance from medicinal plants. Publishing of Mani in Isfahan. 258 pages.
Salahi, F., N. Latifi, and M. Amjadian. 2006. The effect of planting date on the yield and yield components of soybean (Glysin max L.) cv. Williams in Gorgan region. Journal of Agricultural and Natural Resource Sciences. 13: 17- 29.
Steele, C. C. and L. J. Grabau. 1997. Planting date for early Maturing soybean cultivars. Agronomy Journal. 86: 449- 453.
Tabatabaie nim avard, R. 1995. Effect of planting dates and density on soybean in Ahvaz. MSC thesis. Faculty of Agriculture, Ahvaz chamran martyr. 123 pages.
Talavaky, M. 1996. Planting date on yield, physiological and morphological index of soybean cultivars in the region of shiraz Pavilion. MSC thesis. Faculty of Agriculture, shiraz. Pp: 75. (In Persian).
Weaver, D, B., R. L. Akridge, and C. A. Thomas. 1991 Growth habit, planting date, and row spacing effects on late planted soybean. Crop Science. 31: 805- 810.
Zynali, A., F. Akram Qaderi, A. soltani, and H. Kasiri. 2003. Sowing date on yield and yield components of soybean cultivars in Gorgan. Iranian Journal of Agricultural research (Excellence for Special Crops). 1: 81- 92. (In Persian).
|
|
اثر تاريخ كاشت بر عملكرد و اجزاي عملكرد ارقام سويا در منطقه سلماس
احسان شرافت نژاد1 و علي نصراله زاده اصل2
چكيده
به منظور ارزیابی تاثیر تاریخ کاشت روی عملکرد و اجزا عملکرد ارقام سویا یک آزمایش در شهرستان سلماس در سال 1390 اجرا شد. فاكتور اول، تاريخ كاشت در چهار سطح شامل 25 ارديبهشت، 10 خرداد، 25 خرداد و 10 تیر و فاكتور دوم، رقم در سه سطح شامل ويليامز، L17 و زان در نظر گرفته شدند. صفات مورد اندازه گيري شامل، وزن صد دانه، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام ، تعداد انشعاب در بوته، درصد روغن و عملكرد دانه بودند. تجزيه واریانس داده ها نشان داد كه اثر تاريخ كاشت بر وزن صد دانه، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام ، تعداد انشعاب در بوته، درصد روغن و عملكرد دانه معني دار بود و با تأخير در كاشت همه صفات اندازه گيري شده كاهش يافتند و بیشترین عملکرد دانه به میزان 4/333 گرم در مترمربع در تاريخ كاشت 25 ارديبهشت ماه مشاهده گردید. اثر رقم نیز بر صفات مورد آزمون به غير از تعداد دانه در نیام معنی دار شد و بیشترین عملکرد دانه به میزان 4/235 گرم در مترمربع از رقم زان حاصل شد.
كلمات كليدي: تاريخ كاشت، رقم، سويا، عملكرد دانه
[1] تاريخ دريافت: 08/02/91 تاريخ پذيرش: 25/09/92
- دانش آموخته كارشناسي ارشد رشته كشاورزي – زراعت ، واحدخوي ، دانشگاه آزاد اسلامي خوي ، ايران .ehsan.sharafatnejad@gmail.com
[2] - عضو هيات علمي گروه كشاورزي – زراعت ،واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي ، خوي، ايران.
مقدمه و بررسي منابع علمی
سويا گياهي يكساله از خانواده بقولات با نام علمي Glycine max است كه در بهار به عنوان كشت اول و در تابستان به عنوان كشت دوم كاشته مي شود، بهطور معمول محصول تاريخ كاشت اول در تابستان و محصول تاريخ كاشت دوم در پاييز برداشت ميشود (Alyari et al., 2000). تاريخ كاشت تأثير زيادي بر طول مراحل مختلف رشد و نمو سويا خواهد گذاشت به طوری که تاريخ كاشت مناسب موجب بهره گيري بهينه از عوامل اقليمي نظير درجه حرارت، رطوبت، طول روز، و همچنين تطابق زماني گلدهي با درجه حرارت مناسب مي گردد (Hashemi jozi, 2001). امروزه سويا داراي ارقام زيادي (8000 رقم) است ولي از اين مقدار فقط تعداد اندكي (حدود 100 رقم) قابليت زراعت و توليد محصول را در شرايط مختلف آب و هوايي دارند (Alyari et al., 2000).
بورد و هارويل (Board and Harville, 1999) نشان دادند كه كاهش عملكرد در تاريخ هاي كاشت نامناسب بهطور كامل در نتيجه تحريك گلدهي زودرس حاصل از روزهاي كوتاه و توليد بذر كم روي شاخه هاي فرعي نيست بلکه عوامل ديگري مانند كاهش طول دوره پر شدن دانه و كاهش شاخص سطح برگ و جذب نور نيز ممكن است در كاهش عملكرد در تاريخ هاي كاشت ديرهنگام نقش داشته باشند. صلاحي و همكاران (Salahiand et al., ) در بررسي چهار تاريخ كاشت 15 ارديبهشت، 30 ارديبهشت، 15 خرداد و 30 خرداد بر عملكرد و اجزاي عملكرد دانه سويا رقم ويليامز در منطقه گرگان گزارش كردند كه تاريخ كاشت 15 خرداد از نظر صفاتي مثل تعداد نیام در ساقه اصلي، تعداد نیام در ساقه فرعي، تعداد نیام در بوته، تعداد نیام دو دانهاي، تعداد نیام سه دانهاي و عملكرد دانه بالاترين مقادير را به خود اختصاص داد، در حالي كه تاريخ كاشت 30 خرداد بيشترين وزن هزار دانه را داشت. در بررسي صفات رويشي و زايشي 14 ژنوتيپ سويا از گروههای مختلف رسيدگي در امريكا گزارش شد كه با تأخير از اوايل ماه مي تا ماه جولاي كاهش خطي عملكرد دانه معادل 17 كيلوگرم در هكتار در روز در سال 2003 و 43 كيلوگرم در هكتار در روز در سال 2004 مشاهده شد (Bastidas et al., ).
رزمي (Razmi, 2010) با آزمایشی در مغان به اين نتيجه رسيد كه با تأخير در كاشت از 25 خرداد تا 10 مرداد از طول دوره رشد ارقام سويا به طور معني داري كاسته شد، طول دوره رشد در تاريخ كاشت اول 140 روز و در تاريخ كاشت چهارم 111 روز بود. و همچنين وي اظهار داشت كه با تأخير در تاريخ كاشت و كاهش طول دوره رشد، تعداد نیام توليد شده به ازاي هر بوته كاهش يافت ولي با كاهش تعداد نیام ها، وزن هزار دانه در تاريخ كاشت سوم (25 تير) و تاريخ كاشت چهارم (10 مرداد) افزايش يافت. رضايي زاده (Rezaei Zadeh, 2004) در مطالعه خويش در كرمانشاه بيان داشت كه تاريخ كاشت اثرات معني داري بر عملكرد دانه سویا دارد و بهترين تاريخ كاشت سويا در منطقه اول ارديبهشت است. موسوي و همکاران (Mousavi et al., 2009) در آزمايش خود در منطقه اردبيل به اين نتيجه رسيد كه كه در اين منطقه با تأخير در كاشت سويا به دليل برخورد با شرايط نامناسب، گياه به پتانسيل بالقوه خود نمي رسد و عملكرد كاهش مي يابد. از اين رو تاريخ كاشت 6 خرداد نسبت به تاريخ هاي 15 خرداد، 25 خرداد و 5 تير براي كاشت سويا در اقليم سردسير اردبيل مناسب تر است.
انتخاب تاريخ كاشت مناسب در سويا از مهم ترين عوامل در افزايش عملكرد دانه در اين گياه مهم و صنعتي مي باشد. از اين رو در اين تحقيق با توجه به اينكه گیاه سویا به لحاظ داشتن مقادیر قابل توجه روغن حائز اهمیت فراوانی است، لذا سعي گرديد تا اثرات اين پژوهش به منظور تعيين بهترين زمان كاشت و رقم سازگار با اقليم شهرستان سلماس بررسي گردد.
مواد و روش
اين تحقيق در سال 1390 در روستاي آغ اسماعيل واقع در 8 كيلومتري جاده سلماس – اروميه با طول جغرافيايي 38 درجه و 16 دقیقه شرقی و عرض جغرافيايي 44 درجه و 84 دقیقه شمالی جهت تعيين بهترين تاريخ كاشت و رقم سازگار با شرايط آب و هوايي اين منطقه به صورت آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفي با دو فاكتور در سه تكرار انجام گرفت. فاكتور اول، تاريخ كاشت در چهار سطح شامل 25 ارديبهشت، 10 خرداد، 25 خرداد و 10 تیر و فاكتور دوم، رقم در سه سطح شامل ارقام ويليامز، L17 و زان در نظر گرفته شدند. زمين آزمايش در فصل بهار سال 1390، ابتدا با گاو آهن برگردان دار شخم عميق زده شد، سپس جهت خرد كردن كلوخه ها از دیسک استفاده شد و به دنبال آن زمين تسطيح گرديد.و سپس كرت بندي و تفكيك تكرار هاي آزمايشي صورت گرفت و جهت تفكيك كرت ها از يكديگر يك پشته به صورت نكاشت در نظر گرفته شد. عمليات كاشت در سال 1390 به ترتيب در تاريخ هاي مربوط به هر تيمار آزمايشي انجام گرفت. هر كرت آزمايشی به طول 4 متر و شامل 6 رديف كاشت به فواصل 50 سانتي متر و فاصله بوته ها در روي رديف نيز 5 سانتي متر در نظر گرفته شدند.
جدول 1- خصوصيات ارقام آزمايشی
Table 1- experimental cultivars characteristics
خصوصيات characteristics | تيپ رشدي growth type | رنگ گل flower color | وزن صد دانه (گرم) 100 seed weight (gr) | مقاومت به خوابيدگي Resistance for sleeping | مقاومت به ريزش Resistance for shedding | ارتفاع بوته (سانتي متر) Plant height (cm) | نوع شاخه بندي Branching type |
ويليامز Williams | نامحدود no limited | سفيد white | 150 | مطلوب optimum | مطلوب optimum | 110 | تك شاخه One branch |
زان zan | نامحدود no limited | بنفش violence | 180 | مطلوب optimum | مطلوب optimum | 90 | تك شاخه One branch |
L17 | نامحدود no limited | سفيد white | 150 | مطلوب optimum | مطلوب optimum | 110 | تك شاخه One branch |
كود نیتروژن بر اساس تجزيه خاك و توصيه كودي به صورت اوره به ميزان 50 كيلو گرم در هكتار به عنوان آغازگر به طور يكنواخت در زمين پخش شد. پس از تلقيح بذور با باكتري Bradyrhizobium japonicum، كاشت به صورت كرتي و به طريق هيرم كاري در تاریخ های مربوطه انجام گرفت. و آبیاری به فواصل هر 10 روز یک بار انجام گرفت و با علفهای هرز به طور دستی مبارزه گردید.
در پايان فصل رشد به منظور تعيين، تعداد انشعاب در بوته، تعداد نیام در بوته و تعداد دانه در نیام 10 بوته از وسط هر كرت آزمایشی انتخاب و میانگین آنها برای صفات مذکور ثبت گردید. عملکرد اقتصادی پس از حذف اثر حاشیه ها در سطح معادل دو مترمربع محاسبه شد. برای تعیین وزن صد دانه، از محصول دانه هر محصول، 4 نمونه 100 تایی بهصورت تصادفی انتخاب و پس از توزین، میانگین وزن صد دانه برای هر کرت آزمایشی محاسبه گردید. وزن خشك كل نيز در سطحی معادل دو مترمربع محاسبه گرديد براي اين منظور كل بوته هاي دو مترمربع ابتدا در آون حرارتي به مدت 48 ساعت در دماي 76 درجه سلسيوس نگهداري و سپس وزن گرديد و همچنین بر اساس فرمول زير شاخص برداشت نیز محاسبه شد.
100 × 
جهت تعيين درصد پروتئين و روغن دانه نيز بخشي از بذور بهدست آمده آسياب شد و در آزمايشگاه به ترتيب با دستگاه كجلدال و روش سوكسله تعيين شدند (Samsame shariat, 2007). در نهایت تجزیه واريانس داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری MSTATC انجام گرفت و میانگینها نيز بر اساس آزمون دانكن در سطح احتمال 5 درصد مورد مقایسه قرار گرفتند. همچنين براي ترسيم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد.
نتايج و بحث
تعداد انشعاب در بوته
نتايج تجزيه آماري تعداد انشعاب در بوته نشانگر اثر معني دار عامل رقم در سطح احتمال 05/0 بود (جدول 2). تعداد شاخه فرعي در رقم زان بيشترين مقدار بود در حالي كه بين ارقام ويليامز و L17 تفاوت معني داري وجود نداشت و هر دو در گروه b قرار گرفتند (جدول 3). به نظر می رسد که رقم زان از نظر ژنتیکی دارای جوانه های رویشی بیشتری بوده و توانسته تعداد انشعاب بیشتری تولید نماید. نتايج تجزيه آماري تعداد انشعاب در بوته نشانگر اثر معني دار تاريخ كاشت بر اين صفت در سطح احتمال 01/0 بود (جدول 2). با تأخير در كاشت از تعداد شاخه هاي فرعي كاسته شد به طوري كه تعداد شاخه هاي فرعي در تاريخ كاشت اول (25 ارديبهشت) به ميزان 9/6 بيشترين مقدار را به خود اختصاص داد در حالي كه كمترين مقدار مربوط به تاريخ كاشت آخر (10 تير ) به ميزان 4/2 بود (جدول 3). در تاريخ كاشت اول، طول دوره رويشي بوته ها بيشتر شده و بوته ها به حداكثر توان رويشي خود رسيده و بیشترین تعداد انشعاب را به خاطر مصادف شدن با طول روزهاي بلند تولید کرده اند که نتایج حاصل با نتایج عزیزی و همکاران (Azizi et al., 2005) مطابقت دارد.
جدول 2- تجزیه واریانس تأثیر تاریخ کاشت بر ویژگی های عملکرد، اجزای عملکرد و درصد روغن در ارقام مختلف سویا
Table 2- Analysis of variance the effect of planting date on yield characters, yield components and oil percent in soybean different cultivars
میانگین مربعات Means of Squares | درجه ازادی d.f | منابع تغییر S.O.V | |||||||
شاخص برداشت Harvest index | عملکرد دانه در متر مربع Grain yield per m2 | درصد پروتئين Protein percent | درصد روغن Oil percent | وزن صد دانه 100-seed weight | تعداد دانه در نیام Number of grain per pod | تعداد نیام در بوته Number of pod per plant | تعداد انشعاب در بوته Number of branche in plant | ||
4.272 | 1763.57 | 4.361 | 3.501 | 1.118 | 0.074 | 19.808 | 0.657 | 2 | تکرار Replication |
79.68* | 11113.39** | 20.29 * | 7.633 * | 5.095 ** | 0.062 | 231.3* | 2.745 * | 2 | رقم cultivar |
404.96** | 154350.88** | 155.81** | 90.5** | 73.86 ** | 0.19** | 7769.9** | 34.833 ** | 3 | تاریخ کاشت Planting date |
28.20 | 1056.887 | 3.202 | 0.896 | 1.81 | 0.001 | 63.573 | 0.398 | 6 | رقم × تاریخ کاشت C ×P |
22.14 | 1443.03 | 5.688 | 1.715 | 0.730 | 0.028 | 40.597 | 0.613 | 22 | اشتباه آزمایشی Error |
14.07 | 18.29 | 7.11 | 5.60 | 7.20 | 6.95 | 12.51 | 15.16 | ضریب تغییرات CV (%) | |
* و ** به ترتیب اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 درصد و 1 درصد
*, ** = Significant at 5% and 1%, respectively
تعداد نیام در بوته
جدول تجزيه واريانس نشان مي دهد كه تعداد نیام در بوته تحت تأثير رقم در سطح احتمال 05/0 قرار گرفت (جدول 2). در بين ارقام مورد آزمايش، بيشترين تعداد نیام در بوته به ميزان 98/55 عدد در رقم زان مشاهده شد. اين در حالي است كه تعداد نیام در بوته در رقم L17 بيشتر از رقم ويليامز بود (جدول 3). علت را مي توان به اختلاف ژنتيكي بين ارقام نسبت داد و چنين استنباط مي شود كه رقم زان به علت داشتن تعداد انشعابات بيشتر نسبت به دو رقم ديگر، داراي تعداد گره های گل دهنده بيشتري بوده كه منجر به توليد تعداد نیام بيشتر شده است اين نتيجه با نتايج مطالعه ويور و همكاران (Weaver et al., ) مطابقت دارد ايشان گزارش كردند كه ارقام رشد محدود به علت داشتن شاخه هاي فرعي بيشتر و در نتيجه داشتن مكان هاي تشكيل نیام بيشتر، مي توانند تعداد نیام بيشتري در هر بوته توليد نمايند.
اثر تاريخ كاشت روی تعداد نیام در بوته در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد (جدول 2). بيشترين تعداد نیام در بوته در تاريخ كاشت اول (25 ارديبهشت) و كمترين تعداد نیام در بوته نیز در تاريخ كاشت آخر (10 تير) مشاهده شد و همچنين بين تاريخ كاشت 10 خرداد و 25 خرداد اختلاف معني دار وجود داشت، به طوري كه تاريخ كاشت 10 خرداد نسبت به 25 خرداد دارای برتري بود (جدول 3). تعداد نیام در بوته يكي از مهم ترين اجزاي عملكرد است كه داراي همبستگي بالايي با عملكرد دانه ميباشد. بسياري از محقيق از جمله كوآتارا و ویور (Quattara and Weaver, ) بر ارتباط زياد و همبستگي بالاي عملكرد با تعداد نیام در بوته تأكيد كرده اند. چوگان (Chogan, 1991) در آزمايش خود روي سويا نشان داد كه تعداد دانه در بوته بيشترين همبستگي را با عملكرد دانه داشته و بعد از آن نیز تعداد نیام در بوته بالاترين همبستگي را با عملكرد دارد. به نظر می رسد در تاريخ كاشت اول، طول دوره رويشي بوته ها بيشتر بوده و بوته ها به حداكثر توان رويشي خود رسيده و مواد فتوسنتزی بیشتری در دسترس گل ها قرار گرفته و تعداد بيشتري از آن ها بارور شده و به نیام تبدیل شدند و در نتيجه اين عمل تعداد نیام در بوته افزایش یافته است و بدين ترتيب، پديده ريزش گل ها كه يكي از سازوكارهاي خود تنظيم در سويا محسوب مي شود كمتر انجام شده است. در مقايسه با اين نتيجه، پدرسن و لور (Pedersen and Lauer, ) نيز تاريخ كاشت زودتر را عامل مهم افزايش تعداد نیام در بوته مي دانند.
وزن صد دانه
طبق نتايج تجزيه واريانس، اثر رقم روی وزن صد دانه در سطح احتمال 01/0 معني دار شد (جدول 2). مقايسه ميانگين ها نشان داد كه رقم زان با ميانگين 62/12 گرم داراي بيشترين وزن صد دانه نسبت به دو رقم ديگر است كه نشان دهنده بذور درشت-تر در رقم زان مي باشد. در بين دو رقم ديگر اگرچه وزن صد دانه رقم ويليامز بيشتر ازرقم L17 بود ولي اختلاف بين ميانگين وزن صد دانه اين دو رقم به لحاظ آماري معني دار نبود (جدول 3).
تفاوت در وزن هزار دانه ارقام مورد بررسي را مي توان وابسته به خصوصيات ژنتيكي آن ها دانست. عزیزی و همکاران (Azizi et al., 2005) نیز طی آزمایشی روی ارقام مختلف سویا اعلام کردند که بیشترین وزن صد دانه در رقم زان مشاهده شد. طباطبايي نيم آورد (Tabatabaie nim avard, 1995) در آزمايش خود در اهواز اعلام كرد كه اندازه نهايي دانه تحت تأثير عوامل محيطي و ژنتيكي است و متوسط وزن دانه در هر رقم مختص آن رقم بوده که تا 60 درصد نیز تحت تاثیر محیط قرار می گیرد.
جدول 3- مقایسه میانگین اثرات رقم و تاریخ کاشت روی صفات مختلف سویا.
Table 3- Comparison of mean of effects cultivar and planting date on different traits of soybean.
شاخص برداشت Harvest index | عملکرد دانه در مترمربع (گرم) Grain yield per m2 (gr) | درصد پروتئين Protein percent | درصد روغن Oil percent | وزن صد دانه (گرم) 100-seed weight (gr) | تعداد نیام در بوته Number of pod per plant | تعداد دانه در نیام Number of grain per pod | تعداد انشعاب در بوته Number of branche in plant |
|
|
|
|
|
|
|
|
| رقم cultivar |
31.94 b | 180.2 c | 33.3 ab | 22.78 b | 11.54 b | 46.1 c | 2.36 a | 4.76 b | Williams |
32.97 b | 207.5 b | 32.40 b | 23.07 b | 11.44 b | 50.6 b | 2.40 a | 5.03 b | L17 |
35.42 a | 235.4 a | 34.97 a | 24.28 a | 12.62 a | 55.9 a | 2.49 a | 5.69 a | zan |
|
|
|
|
|
|
|
| تاریخ کاشت planting date |
40.32 a | 333.4 a | 36.38 a | 26.16 a | 13.66 a | 77.1 a | 2.54 a | 6.916 a | 25 اردیبهشت 15 May |
36.57 ab | 285.7 b | 35.61 a | 25.15 ab | 13.42 ab | 64.3 b | 2.52 a | 6.202 ab | 10 خرداد 30 May |
32.17 b | 172.2 c | 34.85 a | 23.22 b | 12.79 b | 52.8 c | 2.40 a | 5.111 b | 25 خرداد 15 Jun |
24.7 c | 39.46 d | 27.39 b | 18.98 c | 7.60 c | 9.42 d | 2.22 b | 2.432 c | 10 تیر ماه 30 Jun |
حروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال 5 درصد است.
Dissimilar letters in each column indicate significant differences at the 5% level
اثر تاريخ كاشت روی وزن صد دانه در سطح احتمال 1 درصد معنی دار شد (جدول 2). بيشترين وزن صد دانه مربوط به تاريخ كاشت 25 ارديبهشت با ميانگين 66/13 گرم و كمترين آن مربوط به تاريخ كاشت 10 تير ماه با ميانگين 60/7 گرم بود (جدول 3). به دليل آن كه در تاريخ كاشت دیر هنگام، بوته ها قبل از گلدهي فرصت كافي جهت توليد شاخ و برگ و رشد طولي كافي ندارند و همچنين طول دوره انتقال مواد فتوسنتزي به دانه هاي واقع در نیام ها بسيار كوتاه است، بديهي است كه مقدار وزن صد دانه نسبت به تاريخ كاشت زودتر، از كاهش قابل ملاحظه اي برخوردار باشد. نتايج حاصل با نتایج صادقي و همكاران (Sadeghi et al., 2001)، پدرسن و لور (Pedersen and Lauer, ) و داديان و همکاران (Dadian et al., 2008) مطابقت دارد. آنها گزارش كردند كه وزن هزار دانه سويا با تاخير در كاشت، كاهش مي يابد. استيل و گرابا (Steele and Grabau, ) در يك آزمايش دو ساله گزارش كردند كه وزن صد دانه در كاشت هاي دير هنگام در مقايسه با كاشت هاي زود هنگاه كمتر بود. هانسن و بورتون (Hansen and Burton, ) نشان دادند كه وزن صد دانه در عملكرد دانه سويا تأثير زيادي ندارد اما آنها تأكيد كردند كه كاهش دوره رسيدگي دانه از طريق كم كردن وزن هزار دانه ميتواند بر عملكرد تأثير گذار باشد.
درصد روغن
مقدار روغن دانه تحت تأثير رقم قرار گرفت و اثر آن در سطح احتمال 5 درصد براي اين صفت معني دار گرديد (جدول 2). در بين ارقام كاشته شده رقم زان داراي بيشترين مقدار روغن با ميانگين 28/24 بود در حاليكه بين رقم ويليامز و L17 اختلاف معني دار مشاهده نشد و هر دو در گروه b قرار گرفتند (جدول 3). این میتواند به پتانسیل ژنتیکی رقم مربوط باشد. عزیزی و همکاران (Azizi et al., 2005) نیز طی آزمایشی روی ارقام مختلف سویا اعلام کردند که رقم زان دارای درصد روغن بالایی بود. همچنين مقدار روغن دانه تحت تأثير تاريخ كاشت نيز قرار گرفت و اثر آن در سطح احتمال 1 درصد براي اين صفت معني دار گرديد (جدول 2). تاريخ كاشت اول (25 ارديبهشت) بيشترین و تاريخ كاشت چهارم (10 تير) كمترين درصد روغن را به خود اختصاص داد (جدول 3). به نظر مي رسد كه در تاریخ کاشت زود هنگام، درصد روغن با افزايش درجه حرارت در مرحله پر شدن دانه ها افزايش یافته زيرا كه هر قدر طول دوره پر شدن دانه طولاني تر باشد احتمال سنتز روغن علاوه بر مواد قندي، از تركيبات پروتئيني نيز افزايش مي يابد ولی با تأخير در كاشت به علت برخورد دوره پر شدن دانه با حرارت هاي پايين و كوتاه شدن دوره سنتز روغن و محدوديت دوره رسيدگي دانه، درصد روغن دانه نيز كاهش می یابد.
عزيزي و همكاران (Azizi et al., 2005) گزارش كردند كه درصد روغن دانه تحت تأثير تاريخ كاشت قرار گرفت به طوریکه بيشترین درصد روغن دانه در تاريخ كاشت اول و كمترين درصد روغن دانه نیز در تاريخ كاشت دیر هنگام مشاهده شد.
درصد پروتئين
اثر رقم روی درصد پروتئين دانه در سطح احتمال 5 درصد معنی دار شد (جدول 2). در بين ارقام مورد آزمايش رقم ويليامز با ميانگين درصد پروتئين 97/34 داراي بيشترين مقدار پروتئين نسبت به بقيه ارقام بوده و رقم زان با ميانگين 40/32 داراي كمترين مقدار پروتئين مي باشد (جدول 3). بین درصد روغن و پروتئين همبستگي منفي وجود دارد و از آنجایی که کمترین درصد روغن از رقم ويليامز حاصل شده بود به تبع آن بیشترین درصد پروتئين در این رقم مشاهده شد. آلیاری و همکاران (Alyari et al., 2000) و عزيزي و همكاران (Azizi et al., 2005) نیز اعلام کردند كه بين درصد پروتئين و روغن همبستگي منفي وجود دارد.
اثر تاريخ كاشت نيز در سطح احتمال 1 درصد بر درصد پروتئين دانه معني دار شد (جدول 2). بين تاريخ هاي كاشت اول تا سوم از نظر اين صفت اختلاف معني داري مشاهده نشد و تاريخ كاشت چهارم كمترين مقدار را با ميانگين 39/27 به خود اختصاص داده است (جدول 3). در تاریخ کاشت دیر هنگام دوره پر شدن دانه ها بسیار کوتاه بوده و در اثر آن مواد فتوسنتزی کمتری در دانه ها ذخیره شده و به تبع آن درصد پروتئين دانه کاهش یافته است. تلاوكي (Talavaky, ) و دادیان و همکاران (Dadian et al., 2008) نیز گزارش كردند كه در كشت های دیر هنگام درصد پروتئين دانه سویا كاهش يافت.
تعداد دانه در نیام
بر اساس نتايج تجزيه واريانس تأثير رقم بر تعداد دانه در نیام از نظر آماري معني دار نشد (جدول2). تعداد دانه در نیام صفتي وابسته به ژنوتيپ و تا حد زيادي مستقل از عوامل حياتي مي باشد و فقط تنش هاي محيطي خاصي در دوره تشكيل دانه بر آن تأثير مي گذارد. ضمن اينكه اين قبيل تنش ها نيز بيش از آنكه باعث كاهش تعداد دانه در نیام شوند موجب ريزش گلها و نیام ها و در نتيجه كاهش تعداد نیام در بوته مي شوند و اگر در دوره پر شدن دانه رخ دهند كاهش وزن دانه را در پي دارند (Egli, ).
اثر تاريخ كاشت روی تعداد دانه در نیام در سطح احتمال 1 درصد معنی دار شد (جدول2).
بيشترين تعداد دانه در نیام مربوط به تاريخ هاي 25 ارديبهشت، 10 خرداد و 25 خرداد به ترتيب با ميانگين هاي 54/2، 52/2، 40/2 عدد و كمترين مقدار نيز مربوط به تاريخ كاشت آخر (10 تير) با ميانگين 22/2 عدد مي باشد (جدول 3). به نظر می رسد که در تاریخ کاشت دیر هنگام رشد نیام ها با سرمای پاییزه مواجه شده و از رشد آنها کاسته شده و در اثر آن تعداد دانه در نیام کاهش یافته است. زينلي و همكاران (Zynali et al., ) نیز بيان كردند كه تاريخ كاشت دیر هنگام به طور معني داري تعداد دانه در نیام را کاهش داد.
تأثير متقابل معني داري بين تاريخ كاشت و رقم سويا در رابطه با تعداد دانه در نیام وجود نداشته است (جدول 2).
عملكرد دانه
رقم روي عملكرد دانه تأثير گذاشت و در سطح احتمال 1 درصد معني دار شد (جدول 2). در بين ارقام نيز رقم زان داراي بيشترين عملكرد دانه با ميانگين 4/235 گرم در متر مربع نسبت به ساير ارقام است و رقم L17 نسبت به رقم ويليامز داراي بيشترين عملكرد دانه است (جدول 3). علت اين نتيجه را مي توان در برتري اجزاي عملكرد رقم زان نسبت به دو رقم ديگر دانست، به طوری که بالا بودن وزن صد دانه و تعداد نیام در بوته از جمله عواملي هستند كه باعث افزايش عملكرد در رقم زان شده است.
اثر تاريخ كاشت نيز روي عملكرد دانه در سطح احتمال 1 درصد معني دار شد (جدول 2). به طوري كه تاريخ كاشت 25 ارديبهشت به میزان 4/333 گرم در متر مربع داراي بيشترين مقدار عملكرد و تاريخ كاشت 10 تير نیز به میزان 46/39 گرم در متر مربع داراي كمترين مقدار عملكرد بودند (جدول 3). از آن جايي كه تمامي اجزاي عملكرد در اثر تأخير در كاشت، كاهش يافته اند، بديهي است كه عملكرد نهايي بذر نيز با كاهش مواجه گردد. در يك جمع بندي، اين گونه استنباط مي شود كه بر اثر تأخير در كاشت، طول دوره رويشی سويا كوتاه تر شده و قبل از آن كه بوته ها بتوانند به حداكثر توليد شاخ و برگ برسند، وارد فاز زايشي مي شوند، در نتيجه، مقدار كل مواد فتوسنتزي توليد شده در هر تك بوته، كاهش خواهد يافت. از طرفي، به علت كاهش تعداد شاخه هاي فرعي، تعداد كل گلها كاهش يافته و منجر به توليد تعداد نیام كمتر در هر بوته مي شود. همچنين به علت كوتاه بودن طول دوره موثر پرشدن دانه ها مقدار اندوخته بذري نيز كاهش مي يابد كه خود سبب كاهش وزن هزاردانه میگردد و در مجموع این عوامل باعث کاهش عملکرد در کشت دیر هنگام میشود. تحقيقاتي كه رضايي زاده (Rezaei Zadeh, 2004)؛ اگلي و پروئينك (Egli and Bruening, ) و جوز و همکاران (Jose et al., ) انجام دادند نشان مي دهد كه تاريخ كاشت بر عملكرد دانه ارقام سويا تأثير گذاشته و با تأخير در كاشت عملكرد دانه كاهش مييابد.
شاخص برداشت
اثر رقم بر شاخص برداشت در سطح احتمال 5 درصد معني دار شد (جدول2). در رابطه با ارقام، رقم زان داراي بيشترين مقدار شاخص برداشت نسبت به دو رقم ديگر مي باشد و نيز بين رقم L17 و ويليامز اختلاف معني دار از لحاظ آماري مشاهده نشد (جدول3). زياد بودن شاخص برداشت در رقم زان به علت داشتن تعداد غلاف بيشتر، وزن صد دانه بيشتر و در كل عملكرد دانه بيشتر در گياه مي باشد. عزیزی و همکاران (Azizi et al., 2005) نیز طی آزمایشی روی ارقام مختلف سویا اعلام کردند که رقم زان بیشترین شاخص برداشت را نشان داد که با نتایج این آزمایش مطابقت دارد.
تأثير تاريخ كاشت نيز روي شاخص برداشت در سطح احتمال 1 درصد معني دار شد (جدول 2). با تأخير در كاشت شاخص برداشت كاهش يافت و بیشترین شاخص برداشت در تاریخ کاشت اول (25 اردیبهشت) و کمترین شاخص برداشت نیز در تاریخ کاشت آخر (10 تیر ماه) مشاهده شد (جدول 3). يكي از دلايل كاهش شاخص برداشت در كشت هاي دير هنگام، داشتن تعداد غلاف كمتر به علت برخورد دوره زایشی با سرما می باشد که این امر باعث كاهش عملكرد اقتصادي و به تبع آن شاخص برداشت می گردد. عزیزی و همکاران (Azizi et al., 2005) نیز اظهار داشتند که در کشت های دیر هنگام، سرمای آخر فصل رشد باعث کاهش تعداد غلاف ها در بوته های سویا شده و شاخص برداشت کاهش می یابد.
نتیجه گیری کلی
رقم زان با تاریخ کاشت 25 اردیبهشت ماه با کارایی بیشتری از منابع محیطی استفاده نموده و بیشترین عملکرد دانه را تولید کرده است که برای منطقه این رقم با تاریخ کاشت 25 اردیبهشت قابل توصیه است.
منابع مورد استفاده
References
ü Alyari, H., F. shekari, and F. shekari. 2000. Agronomy and physiology of oil seed. Publishing of Amidi in Tabriz. 182 pages.
ü Azizi, M., A. Farahani, M. Abdi, and J. Ajali. 2005. Effect of different planting dates on yield and yield components of four soybean cultivars in Mianeh region. Journal of Knowledge of agriculture modern. 2: 75-85.
ü Bastidas, A. M., T. D. Setiyono, A. Dobermann, K. G. Cassman, R. W. Elmore, G. L. Greaf, and J. E. Specht.J.E. Soybean sowing date: the vegetative, reproductive and agronomic impacts. Crop Science. 48:727-740
ü Board, J. E., and B. G. Harville. 1999. Path analysis of the yield formation process for late-planting soybean. Agronomy Journal. 89: 739- 741.
ü Chogan, R. 1991. Effect of planting date on soybean yield (Gorgan cultivar). Seed and Plant Journal. 2: 32-43.
ü Dadian, A. R., H. Madani, M. R. Vafaie, and A. Farmahini. 2008. Effect of planting date on yield and yield components of soybean in Farahan region. Iranian Journal of Agriculture Science. 5: 281-294.
ü Egli, D. B. 1975. Rate of accumulation of dry weight in seed of soybean and its relationship to yield. Canadian Journal Plant Science. 55: 215- 219.
ü Egli, D. B., and W. P. Bruening. 2000. Potential of early-maturing soybean cultivars in late planting. Agronomy Journal. 92: 532-537.
ü Jose, F., C. Barros., M. Decarvalho, and G. Basch. 2004. Response sunflower to sowing date and plant density under Mediterranean condition. Europ. Journal. Agronomy. 21: 347-356.
ü Hansen, W. D., and Burton, J. W. 1994. Control for rate of seed development and seed yield potential in soybean. Crop Science. 34: 131- 134.
ü Hashemi jozi, M. 2001. Growth stages and some agronomy and physiology characteristics in five soybean cultivars. Journal of Iranian Agricultural Sciences 4: 49-59.
ü Mousavi, S. M., R. Mir Hadi A. Imani, and A. Mohammadpor. 2009. Effect of planting date on yield and yield components of two soybean cultivars in ardabil. ohish der Journal of research in Agricultural Sciences. 8: 109-118.
ü Pedersen, P., and J. G. Lauer. 2004. Response of soybean yield components management system and planting date. Agronomy Journal. 96: 1372- 1381.
ü Quattara, S., and D. B. Weaver. 1994. Effect of growth habit on yield and agronomic characteristics of late planted soybean. Crop Science. 34: 870- 873.
ü Razmi, N. 2010. Effect of planting date and plant density on some agricultural characteristics, yield and yield components of soybean in Moghan region. Seed and Plant Journal 4: 403- 418.
ü Rezaei Zadeh, A. 2004. Evaluation and appointment of better planting date in soybean cultivars for cold region in Kermanshah. Abstracts for the eighth Iranian Crop Science Congress. Page 386.
ü Sadeghi, S. M., H. Karimi, and N. Mohammadi. 2001. Yield and yield components of soybeans, called Zan, sahar and Hill influenced by different planting dates in Gilan. Abstracts for the Seventh Iranian Crop Science Congress. Page 199.
ü Samsame shariat, S. H. 2007. Extraction of active substance from medicinal plants. Publishing of Mani in Isfahan. 258 pages.
ü Salahi, F., N. Latifi, and M. Amjadian. 2006. The effect of planting date on the yield and yield components of soybean (Glysin max L.) cv. Williams in Gorgan region. Journal of Agricultural and Natural Resource Sciences. 13: 17- 29.
ü Steele, C. C. and L. J. Grabau. 1997. Planting date for early Maturing soybean cultivars. Agronomy Journal. 86: 449- 453.
ü Tabatabaie nim avard, R. 1995. Effect of planting dates and density on soybean in Ahvaz. MSC thesis. Faculty of Agriculture, Ahvaz chamran martyr. 123 pages.
ü Talavaky, M. 1996. Planting date on yield, physiological and morphological index of soybean cultivars in the region of shiraz Pavilion. MSC thesis. Faculty of Agriculture, shiraz. Pp: 75. (In Persian).
ü Weaver, D, B., R. L. Akridge, and C. A. Thomas. 1991 Growth habit, planting date, and row spacing effects on late planted soybean. Crop Science. 31: 805- 810.
ü Zynali, A., F. Akram Qaderi, A. soltani, and H. Kasiri. 2003. Sowing date on yield and yield components of soybean cultivars in Gorgan. Iranian Journal of Agricultural research (Excellence for Special Crops). 1: 81- 92. (In Persian).
