ویژگی سبکی شعر ناصرخسرو در خصوص نقش قاعده‌افزاییِ وزنِ عروضی در برجسته‌سازیهای زبانی

الموضوعات :

حسین عبدی ¹ , ایوب مرادی ² , علی اصغر بوند شهریاری ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران.

تاريخ الإرسال : 19 الإثنين , ذو القعدة, 1445 تاريخ التأكيد : 20 الأربعاء , ذو الحجة, 1445 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: ناصرخسرو, فن عروض, برجسته‌سازی زبانی, سبک‌شناسی, زبان فارسی,

ملخص المقالة :

در شعر ناصرخسرو هنجار گریزی­هایی در سطوح مختلف زبان دیده می‌شود هرکدام از آنها موجب برجسته‌سازی زبان ادبی او شده است. دو گونه از این برجسته‌سازی زبانی یعنی قاعده‌ کاهی‌ واژگانی و قاعده کاهی نحوی که بسامدِ وقوع بیشتری دارند، از طریق قاعده‌افزاییِ وزنِ عروضی ایجاد شده‌اند. برخی از محققان وجهِ امتیازِ زبان ادبی از زبان خودکار را در برجسته‌سازی یا فورگراندینگ دانسته­اند و انواع برجسته‌سازیِ زبان را در دو گروهِ  قاعده‌افزایی و قاعده‌کاهی جای داده­اند. قاعده‌افزایی به معنی افزودن قواعدی بر زبان خودکار است و بیشتر جنبۀ موسیقایی دارد و وزن و قافیه از ابزارهای اصلی آن است. قاعده کاهی یا هنجار گریزی به معنیِ کاستنِ قواعدِ عادیِ زبان است و انواع مختلفی دارد. سبک‌شناسی لایه‌ای شیوه‌ای تازه در حوزۀ نقد ادبی است که به تحلیل لایه‌های مختلف اثر ادبی می‌پردازد. این پژوهشِ که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای انجام گرفته به بررسی و تحلیلِ قصاید ناصرخسرو  پرداخته است. نتیجۀ پژوهش بیانگر آن است که قاعده‌افزایی وزن عروضی تأثیر معنی‌داری در برجسته‌سازی زبانی شعر او داشته است. این برجسته‌سازی در لایۀ آوایی با حذف، کاهش، افزایش و تغییر کمیت در واج‌ها رخ داده است. در لایۀ نحوی نیز گونه­های مختلف جابجایی ارکان جمله، شناور بودن ضمیر متصل و الحاق آن به انواع کلمه دیده می‌شود. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که قاعده­افزایی وزن عروضی در شعر ناصرخسرو، عامل قاعده گاهی‌های آوایی و نحوی بوده و این دو نوع قاعده‌کاهی از ویژگی‌های سبکی این شاعر محسوب می‌شود.

 

المصادر:

کتاب¬ها
احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
افراشي، آزيتا. (1386). ساخت زبان فارسي، تهران: سمت.
حقوقی، محمد. (1371). شعر نو از آغاز تا امروز، تهران:روایت.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1358). موسیقی شعر، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1396). رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1366). آشنایی با عروض و قافیه تهران: فردوس.
صفوی، کوروش. (1373) از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد 1، تهران: سوره مهر.
صفوی، کوروش. (1380). از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد 2، تهران: سوره مهر.
طباطبايي، علاءالدين. (1380). ضرورت و موانع واژه‌سازی، تهران: مركز نشر دانشگاهي.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (1369). محمد بن محمد، معیارالاشعار، تصحیح جلیل تجلیل، تهران: جامی.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1390). سبک¬شناسی، رویکردها نظریه¬ها و روش‌ها، تهران: سخن.
ناتل خانلری، پرویز. (1327). وزن شعر فارسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین. (1357). دیوان اشعار، ‏تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‏گیل.
وحیدیان کامیار، تقی. (1367). وزن و قافیه شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مقالات
اختریار، ژاله، امامی، فاطمه و ارجمند، مریم. (1403). تحلیل فرمالیستی سه غزل از دیوان شمس. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 15(57)، 66- 86. Doi:10.30495/dk.2023.704823
برزگر خالقی، محمدرضا، و نوروززاده چگینی، وحید. (1390). بررسی ساختار عروضی قصاید فارسی. فنون ادبی، 3(2)، 14- 1.
چینی، فریبا، طاهری، فاطمه سادات، و مدرس¬زاده، عبدالرضا. (1400). بررسی سبک¬شناسانۀ رساله کمال اظهری شیرازی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 14(51)، 372-405. Doi:10.30495/dk.2021.1929786.2258
عیدگاه طرقبه¬ای، وحید. (1391). بررسی بسامدی اختیارات وزنی در قصیده‌های ناصرخسرو. ادب فارسی، 7(1)، 153-168، . Doi:10.22059/jpl.2017.211764.698
فرزاد، مسعود. (1325). مطالعات عروضی در اوزان شعری ناصرخسرو. یادنامۀ ناصرخسرو. مشهد: دانشگاه ناصرخسرو، 422-399.
محسنی، مرتضی و صراحتی جویباری، مهدی. (1396). جنبه‏های برﺟﺴﺘﮥ سبکی در موسیقی شعر ناصرخسرو. فنون ادبی، 9(1)، 91-108. Doi:10.22108/liar.2017.21417
مقدس، جعفر، و نصراللهی، حمزه. (1387). هماهنگی وزن و محتوا در اشعار ناصرخسرو. عرفانی و اسطوره‌شناسی، 4(12)، 143-99. Dorl:20.1001.1.20084420.1387.4.12.6.3
نجفی، ابوالحسن. (1352). اختیارات شاعری، مجله جنگ اصفهان.
پایان¬نامه¬ها
یوسف زاده، سیاوش. (1390). ضرورت واژه¬سازی و پیشینه آن در ادب فارسی با تکیه بر
آثار منثور ناصرخسرو. پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما دكتر علي ابوالحسني، دانشگاه پیام نور بابل.
References
Books
Afrashi, A. (2008). The construction of the Persian language, Tehran: Samt. [In Persian]
Ahmadi, B. (1992). Text structure and interpretation, Tehran: Center. [In Persian]
Al-Dhaqi, M. (1994). New poetry from the beginning to today, Tehran: Narvait. [In Persian]
Fotuhi Roudmoajni, M. (2010) .Stylistics, approaches, theories and methods, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Nasser Khosro Qabadiani, A. M. (1979). Divan of Poems, edited by Mojtaba Minavi and Mehdi Mohaghegh, Tehran: Institute of Studies Islamic at McGill University. [In Persian]
Natel Khanleri, P. (1947) .The weight of Persian poetry, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian]
Safavi, K. (1995). From Linguistics to Literature, Volume 1, Tehran: Surah Mehr. [In Persian]
Safavi, K. (2002) .From Linguistics to Literature, Volume 2, Tehran: Surah Mehr. [In Persian]
Shafi'i Kadkani, M. R. (1980). Poetry music, Tehran: Aghaz. [In Persian]
Shafi'i Kadkani, M. R. (2016). Resurrection of Words, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Shamisa, S. (1988). Introduction to Prosody and Rhyme, Tehran: Ferdous. [In Persian]
Tabatabayi, A. (2002). Necessity and obstacles of word formation, Tehran: Academic Publishing Center. [In Persian]
Tusi, Kh. N. (1991). Muhammad bin Muhammad, Kitar al-Ashar, edited by Jalil Tajil, Tehran: Jami. [In Persian]
Vahidian Kamiyar, T. (1989). Weight and Rhyme of Persian Poetry, Tehran: Academic Publishing Center. [In Persian]
Article
Akhtaryar Azar, J., Emami, F., & Arjmand, M. (2023) .A Formalistic Analysis of Three Sonnets of Shams .Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 15(57), 66-86. Doi:10.30495/dk.2023.704823. [In Persian]
Barzegar Khaleghi, M. R. & Nowruzzadeh Chegini, V. (2010). Investigation of the Prosodic Structure of Persian Poems. Artifacts, 3(2), 1-14. [In Persian]
Cheini, F., Taheri, F. S., & Modareszadeh, AA. R. (2022). Stylistic analysis of Kamal Azhari Shirazi's treatise. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 14(51), 372-405. Doi:10.30495/dk.2021.1929786 .2258. [In Persian]
Eidgah Torgabeh-ai, V. (2011). Investigation of the frequency of weighty authority in Nasser Khosrow's odes. Persian literature, 7(1), 153-168, Doi:10.220 59/jpl.2017.211764.698. [In Persian]
Farzad, Masoud. (1945). Prosody studies in Naser Khosro's poetic weights. Nasser Khosro's memoir. Mashhad: Nasser Khosrow University, 399-422. [In Persian]
Moghadais, J., and Nasrallahi, H. (2007). The harmony of weight and content in Nasser Khosrow's poems. Mysticism and Mythology, 4(12), 99-143. Dorl:20.1001.1. 20084420.1387.4.12.6.3. [In Persian]
Mohseni, M., & Sorahti Joybari, M. (2016). Prominent stylistic aspects in the music of Nasser Khosro's poetry. Fonon Adabi, 9(1), 91-108. Doi:10.22108/liar.2017.21417. [In Persian]
Najafi, A. (1974). Poetic Options, Isfahan War Magazine. [In Persian]
Thesis
Yousefzadeh, S. (2013). The necessity of word formation and its background in Persian literature based on Nasser Khosrow's prose works, master's thesis, supervisor Dr. Ali Abolhasani, Payam Noor University, Babol. [In Persian]