(بررسی اخلاق‌وظیفه‌گرا در رمان شبچراغ اثر جمال میرصادقی از منظر فکری امانوئل‌کانت)

الموضوعات : criticism

امنه یوسفی ¹ , ایرج مهرکی ² , آذر دانشگر ³

1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج. ایران
2 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه ازاد اسلامی، کرج. ایران.
3 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه ازاد اسلامی، کرج. ایران.

تاريخ الإرسال : 29 الأربعاء , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 13 الأحد , ذو القعدة, 1446 تاريخ الإصدار : 05 السبت , ربيع الثاني, 1447

الکلمات المفتاحية: وظیفه‌گرایی, آرمان‌گرایی, اخلاق کانتی, جمال میرصادقی,

ملخص المقالة :

خوانش متون ادبی با رویکرد نقد اخلاقی یکی از راه‌های شناخت بهتر متن و شخصیت‌های داستان برای مخاطب و افزودن به گسترۀ دید و دانش اوست. نظریۀاخلاقی وظیفه‌گرا که توسط امانوئل کانت فیلسوف شهیر آلمانی مطرح شد انقلابی شگرف در حوزۀ اخلاق پدید آورد.کانت برای نخستین بار در تعریف کار نیک، از نیت و قصد انسان سخن گفت بی‌آنکه نتیجۀ عمل در تعیین ارزش آن تأثیرگذار باشد.بسط این قانون اخلاقی در جامعه همواره با چالش‌های گوناگون همراه بوده است خاصه آنکه بخواهیم چنین مبحث اخلاقی پیچیده‌ای را در یک اثر داستانی مورد تحلیل قرار دهیم.رمان شبچراغ اثر جمال میرصادقی تصویر دقیقی از سرخوردگی یک نسل پس از کودتای28 مرداد در ایران ترسیم می‌کند.شخصیت محوری این داستان(علی) انسانی آرمان‌گرا و اخلاق‌مدار است که می‌تواند نمونۀ بسیار خوبی برای چنین پژوهشی باشد.مقالۀ پیش رو به روش تحلیلی-توصیفی شخصیت‌ علی را به لحاظ اخلاق کانتی مورد مطالعه قرار داده و بر این اساس برایند کار نشان می‌دهد اگر چه علی در این داستان انسانی باورمند به نیک‌رفتاری و فضائل پسندیده است اما در برخی بزنگاه‌های اخلاقی مطابق آموزه‌های کانت وظیفه‌ای که در قبال عمل خیر اخلاقی دارد با وظیفۀ او در قبال حفظ خانواده در تعارض قرار می‌گیرد. تمایز میان عواقب یک عمل و نیت پشت آن از نظر کانت مضمونی مهم است که شخصیت اصلی این داستان را به چالش می‌کشد.

المصادر:

منابع کتاب: اترک، حسین (1392) وظیفه‌گرایی اخلاقی کانت،تهران:پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
اتکینسون، آر.اف (1394) درآمدی بر فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ سهراب علوی‌نیا،تهران:انتشارات هرمس.
کانت، امانوئل (1367) تمهیدات،ترجمۀ غلاملی حداد عادل، مرکز نشر دانشگاهی تهران.
کانت، ایمانوئل (1369) بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق، ترجمه حمید عنایت و علی قیصری، تهران:‌ انتشارات خوارزمی.
کورنر، اشتفان (1380)، فلسفۀ کانت، ترجمۀعزت الله فولادوند،تهران:انتشارات خوارزمی.
میرصادقی، جمال (1384) شبچراغ،تهران:نشر اشاره.
منابع مقالات: اترک، حسین.(1389). وظیفه‌گرایی‌اخلاقی، اخلاق در علوم و فن‌آوری، سال پنجم (شماره‌های1و2) ص35-27.
افضلی، فهیمه.(1392). وظیفه‌گرایی در فلسفۀ اخلاق‌کانت، دانشگاه امام خمینی قزوین، ص15-1.
امیدپور،مهرداد، و فدایی‌مهربانی، مهدی.(1397). ایدئالیسم وروانیدن روشنگری ، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی،دورۀ48 (شمارۀیک) ص96-77.
چوپانی، یدالله.(1388). آراءفلسفی و اخلاقی امانوئل کانت و تحلیل اجمالی آن، پیک نور، سال هشتم (شمارۀسوم) ص13-3.
حاجتی‌شورکی، محمد، و عارفی،عباس.(1393). وظیفه‌گرایی اخلاقی کانت در بوتۀ نقد و بررسی، معرفت اخلاقی، سال پنجم (شمارۀاول) ص36-17.
رهنما،‌تورج.(1393). میرصادقی‌ازپیشگامان داستان‌نویسی جدید در ایران،بخارا،شمارۀ99،تهران.
شعوری، تلی، و فرشید، سیما.(1391). بررسی رمان هاواردزاند اثر ای.ام.فاستر از دیدگاه اخلاقی مارتا سی.نازبام، علمی تفسیر متون(دهخدا)، دورۀ4 (شمارۀ11) ص196-177.
فردید،قاسم، اکبری،احمد، و غفوری‌نژاد،محمود.(1402). بسط نظریه وظیفه گرایی کانت در تحلیل تعارضات وظایف در گزاره‌های اخلاقی(مورد مطالعه اتانازی)، اخلاق در علوم و فناوری. سال هجدهم (شمارۀ یک) ص27-23.
کریمی،فرزاد، و واردی،زرین‌تاج.(1395).ایده‌آلیسم در مجموعه داستان یوزپلنگانی که با من دویده‌اند،انجمن ترویج زبان و ادب فارسی.1151-1135.