نشانه‌شناسی نقوش سردرها در بافت تاریخی تهران، براساس رمزگان چندلر

الموضوعات :

سارا سادات میری ¹ (دانش‌آموختۀ ارشد هنر، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد‌اسلامی، اسلامشهر، ایران.)
فیروزه شیبانی رضوانی ² (استادیارگروه هنر، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد‌اسلامی، اسلامشهر، ایران )

تاريخ الإرسال : 21 الثلاثاء , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 09 السبت , ذو الحجة, 1445 تاريخ الإصدار : 29 الأحد , محرم, 1446

الکلمات المفتاحية: بافت تاریخی تهران, تحلیل نقوش, رمزگان چندلر, سردرهای قاجار, نشانه‌‌شناسی.,

ملخص المقالة :

باتوجه به آنکه نقوش به‌کار‌رفته در سردرهای دوران قاجار، دارای مضامینی است که  ارزش‌های بصری فراوان دارد؛  هدف این پژوهش، شناخت ویژگی‌های تجسمی در نقوش سه سردر منتخب خیابان فروزش، خیابان مولوی و سردر وکیل‌التجار در بافت تاریخی تهران که کمتر مورد مطالعه قرار گرفته‌است. علت انتخاب این سه سر‌در از میان موارد مشابه، ظرفیت تحلیل نقوش آن‌ها  از منظر نشانه‌شناسی به‌طور عام و از منظر رمزگان دنیل چندلر، یعنی رمزگان‌های اجتماعی، متنی، تفسیری، ادراکی و واقع‌گرایی به‌طور خاص بوده‌است. این پژوهش به صورت کیفی و مبتنی بر داده‌های برآمده از اطلاعات کتابخانه‌ای و مشاهده نمونه‌های موردی است که به توصیف و تحلیل نقوش با‌تکیه بر آرای نشانه‌شناسی دنیل چندلر می‌پردازد. با‌ توجه وتدقیق در نقوش سردرهای مورد مطالعه و بر‌اساس تفسیر رمزگان چندلر در متن تصویری و نوشتاری،  نتایج زیر حاصل می‌شود: از منظر رمزگان اجتماعی، وجود سبک تلفیقی بازتاب‌دهنده تبادل فرهنگی میان حاکمان قاجار و غرب  بوده‌است. از منظر رمزگان متنی، سردرهای مورد مطالعه شامل نقوش آجرکاری، کاشی‌کاری در متن تجسمی عناصر اسلیمی، ختایی، پرندگان و گاهی آیات نوشتاری، تبیین می‌شود. در خوانش ارجح از رمزگان تفسیری این عناصر، جلوه‌ای از اقتدار شاهانه و همچنین اهمیت زندگی در سایۀ ایمان به پروردگار یکتا و ثمرات ایمان فرد مسلمان را توضیح می‌دهد. رمزگان ادراکی، براساس مشابهت عناصر موجود در نقوش سه سردر تفسیر می‌شود. درنهایت از منظر رمزگان واقع‌گرایی به‌صورت نمادین بینش هنرمند و مخاطب از عناصر طبیعی باغ و بوستان و مرغزار را نشان می‌دهد.

المصادر:

احمدی، بابک (1383)، از نشانه تصویری تا متن، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.
بلیلان‌اصل، لیدا.حسن پورلمر، سعید (1398). «الگوهای هندسی و تناسبات طلایی، زبان مشترک معماری و هنر در روستای تاریخی ابیانه»، فصلنامۀ علمی معماری اقلیمی گرم‌وخشک، دوره7، شماره9.
https://smb.yazd.ac.ir/article. آخرین دسترسی (7/12/1402)
پنجه باشی، الهه، دولاب فاطمه. (1397). مطالعه ویژگی و ساختار نقوش سردر بناهای کاشی‌کاری‌شده در شیراز. فصلنامه نگره 13(48), 104-125 doi: 10.22070/negareh.2019.886
پنجه باشی، الهه. (1402). «مطالعه مؤلفه‌های ساختاری و معنایی سر در و دو ستون کاشی نگاری شده بارگاه حضرت سلیمان اثر استاد ابراهیم در شیراز دوره قاجار». مجله مطالعات ایرانی, 149-211. doi: 10.22103/jis/jis.2024.21568.2492
چندلر، دانیل (1386). مبانی نشانه‌شناسی، مترجم: مهدی پارسا، چاپ اول، تهران: سوره مهر.
چندلر، دانیل (1387). مبانی نشانه‌شناسی، مترجم: مهدی پارسا، چاپ دوم، تهران: سوره مهر.
سوسور، فردینان¬دو (1398). ¬زبان‌¬شناسی عمومی، مترجم: کوروش صفوی، تهران: انتشارات هرمس.
شیخی‌نارانی، هانیه (1389). «نشانه‌شناسی پرنده، طاووس»، نقش مایه، بهار و تابستان، سال سوم، شماره 5، 27-42. www.noormags.ir/ view/fa/articlepage/1494793/ آخرین دسترسی (15/1/1403)
شاطری وایقان، امید. دبدبه، محمد (1398). «رویکرد احیای بافتهای تاریخی و ارزشمند شهری در حفظ هویت معماری بناها»، مجلZ مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، سال دوم - شماره 4‌، ص‎57 تا 64. www.noormags.ir/view/fa/articlepage آخرین دسترسی (7/12/1402)
فاسترگیچ، مارک (1400). نظریه¬های زیبایی¬شناسی، ترجمه: احسان‌حنیف، چاپ نخست، تهران: کتاب فکر نو.
کریستی، آنتونی (1401). اساطیر چین، ترجمه: باجلان‌فرخی، چاپ چهارم، تهران: انشارات اساطیر.
گودرزی، مرتضی (1388). آیینه خیال: بررسی و تحلیل تزیینات معماری دوران قاجار، چاپ اول، تهران‌: انتشارات سوره مهر.
نیکولز، بیل (1392). ساختارگرایی، نشانه شناسی سینما، مترجم: علاءالدین‌طباطبایی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات هرمس.
وارنر، رکس (1400)، دانشنامۀ اساطیر جهان، ترجمه: ابوالقاسم‌اسماعیل‌پور، چاپ چهارم، تهران: انتشارات اساطیر.
یزدانی، علیرضا (1396). درآمدی بر نشانه شناسی گرافیک معاصر ایران، چاپ نخست، تهران: نشر نظر