حافظ در ترازوی خلاف آمدِ عادت

الموضوعات :

ناصر ناصری ¹ (عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد خوی، ایران.)

تاريخ الإرسال : 27 الثلاثاء , ذو القعدة, 1432 تاريخ التأكيد : 27 الثلاثاء , ذو القعدة, 1432 تاريخ الإصدار : 23 الثلاثاء , رمضان, 1432

الکلمات المفتاحية: حافظ ـ خلاف آمدِ عادت ـ آشنایی‌زدایی ـ دلیل عکس ـ متناقض‌نما ـ باورشکنی و عقل‌ستیزی,

ملخص المقالة :

عصر حافظ، عصر انحطاط اخلاق و از میان رفتن ضوابط سالم در روابط طبقات مختلف مردم، بویژه حاکمان و فرمان‌روایان و صوفیان و زاهدان است و نابسامانی و هرج و مرج ناشی از ظلم و بیداد حاکم و فرمان‌روایان از یک طرف و رواج و ریاکاری و خدعه و نیرنگ فقیهان دینی و صوفیان مدعی از طرفی دیگر، سبب سقوط ارزش‌های اخلاقی و مذهبی شده است و حافظ در بطن این منجلاب فساد و تباهی و نفاق و یأس و به قول خودش در شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل گرفتار شده است و به عنوان یک متفکر و مصلح اجتماعی به تمام دردها و فسادها و آفت‌ها و آسیب‌های زمانه اشراف دارد و جراح‌وار با نیشتر انتقاد و طنز می‌خواهد بیماری‌های اجتماعی جامعه را بشکافد و با مهربانی بر زخم‌ها مرهم نهد. برای وصول به این آمال بناچار می‌بایست زبانی را برمی‌گزید که از گیرایی و دل‌نشینی و تأثیرگذاریی بیش‌تر برخوردار باشد و به کالبد واژه‌های مرده و معتاد و بی‌روح زبان، جانی تازه ببخشد و با استفاده از ترفندها و هنرهای ادبی، رستاخیزی در عادت‌های مألوف ذهنی و زبانی ایجاد کند از این‌رو به‌ترین مسیر برای مبارزة قلمی با دو قشر حاکمان و صوفیان، چنگ زدن به هنرهایی چون آشنایی‌زدایی و هنجارگریزی و باورشکنی و عقل‌ستیزی و تصاویر متناقض‌نما و بالاخره خلاف عرف و عادت عامّه است و کاربرد هنرهای ادبی فوق به صورت گسترده، سبب شهرت و آوازة حافظ شده است که خود می‌فرماید: از خلاف آمد عادت بطلب کام که من کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم

المصادر:

1. آیینه جام، زریاب خویی، دکتر عباس، انتشارات علمی، چاپ دوم، 1374.
   
2. احوال و آثار و شرح مخزن‌الاسرار نظامی، زنجانی، دکتر برات، انتشارات دانش‌گاه تهران، چاپ دوم، 1370.
   
3. بدیع، شمیسا، دکتر سیروس، انتشارات پیام نور، چاپ چهارم، 1371.
   
4. بدیع نو، محبتی، دکتر مهدی، انتشارات سخن، چاپ اول، 1380.
   
5. حافظ حافظه ماست، خرمشاهی، بهاءالدین، انتشارات قطره، چاپ اول، 1382.
   
6. حافظ عاشقی رند و بی‌سامان، شوقی، دکتر شوق، انتشارات شایسته، چاپ اول، 1380.
   
7. حافظ نامه، خرمشاهی، بهاءالدین، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1367.
   
8. خیل خیال، مظفری، دکتر علی‌رضا، انتشارات دانش‌گاه ارومیه، چاپ اول، 1381.
   
9. دیوان حافظ، خطیب رهبر،  دکتر خلیل، انتشارات صفی علی‌شاه، چاپ هشتم، 1370.
   
10. ساختار و تأویل متن، احمدی، بابک، نشر مرکز، چاپ نهم، 1386.
    
11. ذهن و زبان حافظ، خرمشاهی، بهاءالدین، انتشارات ناهید، چاپ هفتم، 1380.
    
12. لغت‌نامه ده‌خدا، علی‌اکبر، 50 جلدی.
    
13. یک قصه بیش نیست، انوری، دکتر حسن، نشر عابد، چاپ اول، 1379.