منابع و شیوۀ کار فردوسی در داستان اردشیر بابکان

الموضوعات :

حامد صافی ¹ (دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران.)
فرزاد قائمی ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران.)
مهدخت پورخالقی‌چترودی ³ (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران.)
سمیرا بامشکی ⁴ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران)

تاريخ الإرسال : 18 الأربعاء , شعبان, 1437 تاريخ التأكيد : 08 الثلاثاء , صفر, 1438 تاريخ الإصدار : 22 الأحد , جمادى الأولى, 1438

الکلمات المفتاحية: شاهنامه, منابع فردوسی, کارنامۀ اردشیر بابکان, ابن‌مقفّع, غرر السّیر ثعالبی,

ملخص المقالة :

مسألۀ منابع فردوسی در سرودن شاهنامه و شیوۀ کار او یکی از چالش‌های اساسی در شاهنامه‌پژوهیست. گروهی بر پایۀ همانندی برخی از عنوان های داستان‌های یادشده در مقدّمۀ بازمانده از شاهنامۀ ابومنصوری، این کتاب را یگانه منبع فردوسی دانسته‌اند. برخی دیگر معتقدند که فردوسی در کنار شاهنامۀ ابومنصوری از منابعی دیگر نیز استفاده کرده ‌است. دلیل اصلی این گروه از پژوهش گران آن است که از آن جایی که منبع مشترک و اصلی فردوسی و ثعالبی همین شاهنامۀ ابومنصوریست، بخش‌هایی از شاهنامه مانند بیژن و منیژه و هفت خان رستم که در کتاب غررالسّیر ثعالبی نیامده، قطعاً از منبعی دیگر گرفته شده‌ است. این درحالیست که اگرچه مسألۀ استفادۀ ثعالبی از شاهنامۀ ابومنصوری به دلیل اذعان نویسندۀ غررالسّیر اثبات پذیر است، به دلیل از میان‌رفتنِ شاهنامۀ ابومنصوری نمی‌توان بدرستی مشخّص کرد که ثعالبی دقیقاً در کدام داستان از این شاهنامه استفاده کرده ‌است. تجزیۀ چهار روایت از داستان اردشیر بابکان از چهار متن و مقایسه با روایت شاهنامۀ فردوسی حاکی از آن است که فردوسی ضمن بهره‌گیری از منبعی مکتوب، به صورت التقاطی از منابع متعدّد در تدوین داستان اردشیر بابکان استفاده کرده ‌است.

المصادر:

-آیدنلو، سجّاد. (1383). «تأمّلاتی دربارۀ منابع و شیوۀ کار فردوسی»، نشریۀ دانش­کدۀ ادبیات دانش­گاه تبریز، دورة 47، شمارۀ 192، صص85-148.

-اصفهانی، حمزه بن حسن. (1360). تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیا، برلین: کاویانی.

- امیدسالار، محمود. (1376). «در دفاع از فردوسی»، ترجمۀ ابوالفضل خطیبی، نامۀ فرهنگستان، سال سوم، شمارة چهارم، پیاپی 12، صص 120-140.

- امیدسالار، محمود. (1377). «هفت خان رستم، بیژن و منیژه و نکاتی دربارۀ منابع فردوسی و شعر فردوسی»، ایران­شناسی، سال دهم، شمارۀ 3، صص 540-547.

-پریش‌روی، عبّاس. (1390). برابرنهاد شاهنامۀ فردوسی و غررالسّیر ثعالبی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار.

- ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمّد. (1368). غرر اخبار ملوک­الفرس و سیرهم، ترجمۀ محمّد فضایلی، تهران: نقره.

- جعفری­دهقی، محمود. (1384). «پرواز کی­کاووس مقایسۀ گزارش دین­کرد با شاهنامه»،
نامۀ پارسی، سال دهم، شمارۀ 1، صص 13-28.

- حیدری، حسین و محدّثه قاسم­پور. (1391). «خویشاپیوندی در متون پهلوی و بازتاب آن در شاهنامه»، مجلّۀ زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 4، شمارۀ 4، صص 107-124.

- خاتون آبادی، افسانه. (1392). کی­خسرو آرمان شهر ایرانیان، تهران: جهان کتاب.

- خالقی­مطلق، جلال. (1377). «در پیرامون منابع فردوسی»، ایران­شناسی، سال دهم، شمارۀ 3، صص 512-539.

- خطیبی، ابوالفضل. (1380). «جدل‌های جدید دربارۀ شاهنامه از منظر ادبیات تطبیقی»،
 نامۀ ایران باستان، سال اوّل، شمارۀ اول، صص25-37.

- خطیبی، ابوالفضل. (1381). «یکی نامه بود از گه باستان (جستاری در شناخت منبع شاهنامۀ فردوسی)»، نامۀ فرهنگستان، دورة پنجم، شمارة سوم، پیاپی 19، صص 54-73.

- دیویس، دیک. (1377). «مسألۀ منابع فردوسی»، ترجمۀ سعید هنرمند، ایران­شناسی،
سال دهم، شمارة 6، صص 92-110.

- روزن، بارون. (1382). «دربارۀ ترجمه­های عربی خدای­نامه»، ترجمة محسن شجاعی،
 نامۀ فرهنگستان، ضمیمة شمارۀ 15، صص25-52.

- شیبانی‌فر، رقیّه و دیگران. (1390). «ساختارشناسی تطبیقی داستان رستم و اسفندیار در نهایة­الارب و شاهنامه»، جستارهای ادبی، سال 44، شمارۀ 173، صص 1-32.

- شیبانی‌فر، رقیّه و دیگران. (1391). «بررسی روایت دارا و اسکندر در گزارش ابن­مقفّع و فردوسی»، جستارهای ادبی، سال 45، شمارۀ 76، صص 1-36.

- شیبانی‌فر، رقیّه. (1391). بازشناسی، تحقیق و ترجمۀ خدای­نامه به روایت ابن‌مقفّع از کتاب نهایة­الارب فی اخبار الفرس و العرب، رسالۀ دکتری، دانش­گاه فردوسی مشهد.