تخیّل شیر در رزم فردوسی و بزم نظامی (داستان بهرام‌گور در شاهنامه و هفت‌پیکر)

الموضوعات :

مریم سعیدی ¹ (دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، ایران.)
امیرحسین ماحوزی ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه پیام نور. ایران.)
شهین اوجاق‌ علی‌زاده ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی، واحد رودهن. ایران.)

تاريخ الإرسال : 28 الأحد , ذو الحجة, 1436 تاريخ التأكيد : 30 الأحد , ربيع الأول, 1437 تاريخ الإصدار : 11 السبت , جمادى الأولى, 1437

الکلمات المفتاحية: اسطوره, شیر, بهرام گور, تصاویر نمادین, تخیّل,

ملخص المقالة :

داستان برداشتن تاج از میان دو شیر یکی از روایت‌های نمادین است که در اثر جاوید حکیم فردوسی و حکیم نظامی با شباهت‌های فراوان و تفاوتی اندک نقش بسته است. در این مقاله با بهره‌گیری از نظریۀ ژیلبر دوران به بررسی کارکرد تخیّل شیر در دو منظومۀ شاهنامۀ فردوسی و هفت‌پیکر نظامی پرداخته شده است. نگاه ژیلبر دوران به اسطوره نگاهی ویژه است و کارکردی متفاوت دارد. از نظر او اسطوره‌ها مهمّ‌ترین تجّلی تخیّل است و تخیّل نیز از تصاویر نمادین تشکیل شده است. در این جستار با استفاده از منظومه‌ها و ساختارهایی که ژیلبر دوران، نظریه‌پرداز بزرگ معاصر، ترتیب داده، تصاویر نمادین داستان برداشتن تاج از میان دو شیر و هم‌چنین چگونگی تخیّلی که موجب بوجود آمدن این تصاویر در ذهن سرایندگان شده، شرح شده است.

المصادر:

فهرست منابع

- آرمسترانگ، کارن. (1390). تاریخ مختصر اسطوره، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران: مرکز.

- اشپریر، مانس. (1363). نقد و تحلیل جباریّت، برگردان کریم قصیم، تهران: دماوند.

- اردستانی‌رستمی، حمیدرضا. (1393). روزگار نخست (جستارهایی پیرامون دیباچة شاهنامه)، تهران: شیرازه.

- اردستانی‌رستمی، حمیدرضا. (1394). زروان در حماسۀ ملّی ایران، تهران: شیرازه.

- اکبری‌مفاخر، آرش. (1392). درآمدی بر اهریمن‌شناسی ایران، تهران: ترفند.

- باشلار، گاستون. (1392). بوطیقای فضا، ترجمۀ مریم کمالی و محمّد شیر بچّه، تهران: روشن‌گران و مطالعات زنان.

- بری، مایکل. (1385). تفسیر مایکل بری بر هفت پیکر نظامی، ترجمۀ جلال علوی‌نیا، تهران: نی.

- بیکرمن، هنینگ و دیگران. (1384). علم در ایران و شرق باستان، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: قطره.

- حسن‌زادة دستجردی، افسانه. (1391). «نقد و تحلیل مقایسه‌ای داستان بهرام گور در شاهنامه و متون تاریخی قدیم»، پژوهش‌نامۀ نقد ادبی، دورۀ اوّل، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، صص 127-146.

- راسل، برتراند. (1367). قدرت، ترجمۀ نجف دریا بندری، تهران: خوارزمی.

- رضایی، عبد العظیم. (1371). تاریخ ده هزار سالۀ ایران، ویراستۀ زین‌العابدین آذرخش، تهران: اقبال.

- سرکاراتی، بهمن. (1385). سایه‌های شکار شده، تهران: طهوری.

- شفیعی‌کدکنی، محمّد‌رضا. (1378). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

- شمیسا، سیروس. (1374). بیان، تهران: فردوسی.

- شوالیه، ژان، گرابران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها، ج4، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.

- عبّاسی، علی. (1380). «طبقه‌بندی تخیّلات ادبی بر اساس نقد ادبی جدید (روش ژیلبر دوران)»، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی دانش‌گاه شهید بهشتی، شمارۀ 29، صص1-22.

- عبّاسی، علی. (1390). ساختارهای نظام تخیّل از منظر ژیلبر دوران، تهران: علمی و فرهنگی.

- عبّاسی، علی. (1391). تخیّل و مرگ در ادبیات و هنر، تهران: سخن.

- کسروی تبریزی، احمد. (2536). تاریخچۀ شیر و خورشید، چاپ رشدیّه.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1388). شاهنامه، ج1، ج2، ج3، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

- فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

- فروم، اریک. (1379). فراسوی زنجیر‌های پندار، ترجمۀ بهزاد برکت، تهران: مروارید.

- مختاریان، بهار. (1389). درآمدی بر ساختار اسطوره‌ای شاهنامه، تهران: آگه.

- نامور مطلق. (1392). درآمدی بر اسطوره‌شناسی، تهران: سخن.

- نظامی‌گنجوی، الیاس ‌بن یوسف. (1388). هفت‌پیکر، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- یاحقّی، محمّد‌جعفر. (1375). فرهنگ اساطیر، تهران: سروش.