تأثیر سرودهای پهلوانی در شکل¬گیری داستان‌های حماسی فارسی
الموضوعات :
فرزاد قائمی
1
(استادیار دانشگاه فردوسی مشهد)
الکلمات المفتاحية: گوسان‌ها, شاهنامه, سرود, حماسه فارسی, داستان حماسی, سرودهای شفاهی,
ملخص المقالة :
شالودة قصه‌های حماسی را در میان اقوام مختلف بشری، سرودها و روایت‌های شفاهی پراکنده‌ای دانسته‌اند که توسط راویان و سرایندگان دوره گرد، سینه به سینه نقل شده است. این روایت‌ها گاهی همراه با موسیقی و حرکت‌های نمایشی و آیینی برای مردم و اشراف بوده که در حین روایت دستخوش دگرگونی‌های بنیادین نیز می‌شده است. در این جستار، ابتدا به نظریات پژوهشگران دربارة سرودهای شفاهی و راویان آنها در میان ملل مختلف جهان و نقش این اشعار در شکل‌گیری آثار حماسی بزرگ پرداخته شده، سپس شواهدی دربارة پیشینة شفاهی این روایت‌ها در ایران باستان و نقش اجتماعی و هنری گوسان‌های پارتی که اصلی‌ترین سهم را در تحقق این جریان عهده‌دار بودند، ارائه شده است. در نهایت سنت کتابت این روایت‌های شفاهی که در عصر ساسانی اوج گرفته، مورد بررسی قرار گرفته است، جریانی که تداوم آن در عصر اسلامی، در قالب ترجمة این آثار به عربی و فارسی و بازآفرینی شاعرانة آنها توسط شاعران ایرانی، نهضت شاهنامه سرایی در ایران خاوری و متعاقباً گنجینة غنی ادبیات حماسی فارسی را تشکیل داده است.
- بویس، مری و هنری جورج فارمر، (1368) دو گفتار دربارة خنیاگری و موسیقی ایران، ترجمة بهزاد باشی، تهران، آگاه.
- تفضلی، احمد: «آرامی»،(1378) دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 1، تهران، بنیاد دائرة المعارف، 287-9.
- تفضلی، احمد، (1383) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، چاپ چهارم، تهران، سخن.
- خالقی مطلق، جلال (1372): گل رنج‌های کهن (برگزیدة مقالات دربارة شاهنامة فردوسی)، به کوشش علی دهباشی، تهران، مرکز.
- خالقی مطلق، جلال (ترجمه و نگارش): (1386) حماسه: پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- صفا، ذبیح الله: (1379) حماسه سرایی در ایران؛ از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
- فردوسی، ابوالقاسم: (1385) شاهنامه (از روی چاپ مسکو)، به کوشش سعید حمیدیان، 4 مجلد (9ج)، چاپ هشتم، تهران، نشر قطره.
- کریستن سن، آرتور: (1385) ایران در زمان ساسانیان، مترجم: غلامرضا رشید یاسمی، چاپ پنجم، تهران، صدای معاصر.
- کویاجی، جهانگیرکوورجی: (1371) پژوهش‌هایی در شاهنامه، گزارش و ویرایش: جلیل دوست‌خواه، نشر زنده رود.
- نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر: (1352) تاریخ بخارا، ترجمة ابونصر محمد بن نصر القباوی، به تصحیح مدرس رضوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
- نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف: (1378) کلیات خمسة نظامی، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به اهتمام پرویز بابایی، چاپ سوم، تهران، علمی.
- ی‍ادگ‍ار زری‍ران (۱۳۷۴) م‍ت‍ن پ‍ه‍ل‍وی با ترجمه فارسی و آوان‍وی‍س‍ی لات‍ی‍ن و س‍ن‍ج‍ش آن با شاهنامه، یحیی م‍اه‍ی‍ار‌ن‍واب‍ی، تهران، اس‍اطی‍ر.
- Benveniste, E.:(1930) "Le texte du Draxt Asūrīk et versification pehlevie", J.A., 217. , ii, pp. 193-225.
- Bowra, Cecil Maurice: (1964) Heroic Poetry, reprint, Macmillan.
- Boyce, Mary:(1975) A History of Zoroastrianism: A History of Zoroastrianism, Brill.
- Boyce, Mary:(1968) "the Manichaen Literature in Middle Iranian", Handbuch der Orienalistik, Leiden, 67-76.
- Darmesteter, Jorge: (1887) Les origins de la poésie persane, Paris.
- David E. Bynum: (1971)The making of Homeric verse, Clarendon Press.
- Henning, W. B.: (1943) "The Book of Giants", B.S.O.A.S. 11, 52-74.
- Lyons, Malcolm Cameron: (1995) The Arabian Epic: Heroic and Oral Story-telling, Cambridge University Press.
- Parry, Milman & David E. Bynum: (1980) Serbo-Croatian Heroic Songs, Translated by David E. Bynum, Compiled by Milman Parry, Contributor David E. Bynum, Albert B Lord, Harvard University Press.
- Yen, Ping-Chiu: (1997) Proverbs, songs, epic narratives, folktales of East Asia: selected texts, parallel analysis and comparative approach, University Press of America.
