ده نفر قزلباش به مثابۀ یک حماسه منثور: نگاهی به درون‌مایه ‌های حماسی رمان

الموضوعات :

منوچهر جوکار ¹ (گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علون انسانی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)
زهرا نصیری شیراز ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)
،سمیه شرونی ³ (گروه زیان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز ایران)

تاريخ الإرسال : 07 الأربعاء , ربيع الأول, 1443 تاريخ التأكيد : 08 السبت , ربيع الثاني, 1443 تاريخ الإصدار : 18 الأربعاء , جمادى الأولى, 1443

الکلمات المفتاحية: هویت ملی, ده نفر قزلباش, حماسه منثور, وطن‌پرستی,

ملخص المقالة :

رمان تاریخی و پنج جلدی ده نفر قزلباش یکی از مهم ترین و هدف مندترین رمان های تاریخی فارسی است و به گمان ما ظرفیّت هایی فراتر از یک رمان تاریخیِ صرف دارد. از جمله این ظرفیّت ها، برخورداری متن از سازه ها و بن مایه های حماسی است که این پژوهش با هدف نمایاندن جنبه‌های حماسی این اثر صورت گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتاب خانه ای و شیوه تحلیلی - توصیفی به بررسی بن مایه های حماسی در رمان ده نفر قزلباش پرداخته است. وجود صحنه های گوناگون جنگ با بیگانگان در این رمان از یک سو و تأکید هم زمان نویسنده آن بر عناصر و ارزش های ملی ایرانی و مذهب تشیّع از سوی دیگر، موجب شده است که این اثر شباهت های بسیاری به یک متن حماسی منثور پیدا کند. برخی از بن مایه های حماسی این اثر عبارتند از: سفر قهرمان، پیش گامی زنان در ابراز عشق، جنگ و شگردهای جنگاوری، حضور اسب با کارکردی اسطوره ای - حماسی، توصیف جنگ افزارها، یکپارچگی اقوام در رویارویی با دشمنان خارجی، وطن پرستی، جنگاوری برای حفظ نام و پرهیز از ننگ، عیّاری، اخترشناسی و پیش گویی. میزان استفاده از کنش ها و مؤلفه های حماسی در این اثر قابل توجه است. برخی از این مؤلفه های حماسی عیناً از شاهنامه گرفته شده اند و تأثیر پذیری مسرور در به کارگیری لوازم حماسه از استاد نیز توس دیده می شود. در پایان بحث می توان این گونه استنباط کرد که این رمان تاریخی با تفاوت هایی که در مقایسه با شاه نامه دارد، به عنوان نوع نثر حماسی، پیوندی نزدیک با سبک حماسی برقرار کرده است و می توان از آن به مثابۀ یک اثر منثور حماسی نام برد.

المصادر:

• بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
  
• بیغمی، محمدبن احمد. (1341). داراب­نامه، با مقدمه و تصحیح ذبیح­الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  
• بیانی، خان­بابا. (1353). تاریخ نظامی ایران دوره صفوی، تهران: ارتشتاران.
  
• خالقی­مطلق، جلال. (1395). یادداشت­های شاهنامه، بخش یکم، چاپ سوم، تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی.
  
• رستگارفسایی، منصور. (1380). انواع نثر فارسی، تهران: سمت.
  
• سرکارتی، بهمن. (1378). بنیان­های اساطیری حماسۀ ملی ایران، تهران: قطره.
  
• شمیسا، سیروس. (1387). انواع ادبی، چاپ چهارم، تهران: میترا.
  
• صفا، ذبیح­الله. (1384). حماسه­سرایی در ایران چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (1368). شاهنامه،  تصحیح جلال خالقی مطلق، دفتر یکم، تهران: روزبهان.
  
• مسرور، حسین. (1383). ده نفر قزلباش، تهران: هرمس.
  
• محجوب، محمدجعفر(1387). ادبیات عامه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
  
• آیدنلو، سجاد. (1389). «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی»، فصلنامه تخصصی پیک نور زبان و ادبیات فارسی، شماره 1، صص 26-5.
  
• بشیری، محمود و خواجه­ گیری، طاهره. (1388). «نام و ننگ در شاهنامه» ، بهار ادب، شماره دوم، صص 95- 77.
  
• حسام­ پور، سعید. (1387). «تحلیل گونه پیمان و سوگند در شاهنامه»، پژوهشنامه ادب غنایی، شماره 11، صص 37- 66.
  
• حسن­ آبادی، محمود. (1386). «سمک عیار اسطوره یا حماسه؟»، نشریه ادبیات و علوم انسانی ، شماره 158، صص 56-38.
  
• جعفرپور، میلاد و علوی مقدم، مهیار. (1391). « ساختار بن­ مایه­ های داستانی امیرارسلان»، نشریه متن شناسی ادب فارسی دانشگاه اصفهان، شماره دو(پیاپی 14)، صص 60-39.
  
• جعفرپور، میلاد و علوم مقدم، مهیار. (1392). «مضمون عیاری و جوانمردی و آموزه ­های تعلیمی – القابی آن در حماسه­ های منثور»، متن­ شناسی ادب فارسی دانشگاه اصفهان، شماره 2 پیاپی 19، صص 36- 13.
  
• جعفریان، رسول. (1389). «دیدگاه علمای عصر صفوی درباره احکام نجومی و سعد و نحس ایام»، پیام بهارستان، سال سوم، شماره 10، صص 9-1.
  
• فسنقری، حجت­ الله و جعفرپور، میلاد. (1390). «بررسی سبک محتوایی بن­ مایه­ های حماسی سمک عیّار»، ، فصل­نامه تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر(بهار ادب)، شماره دوم پیاپی 12، صص 176-157.
  
• قبادی، حسین علی و نوری، علی. (1386). «تأثیر شاهنامه فردوسی بر ادبیات عیاری»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 210، صص 96-63.