نقش قدرت و وراثت در تعیین جانشینان پادشاهان در شاهنامه

الموضوعات :

اسماعیل خیرآبادی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، رودهن، ایران)
سپیده سپهری ² (استادیار / گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران)
ماندانا هاشمی‌اصفهان ³ (استادیار گروه زبان و ادربیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران)

تاريخ الإرسال : 09 الثلاثاء , ذو القعدة, 1441 تاريخ التأكيد : 29 الأربعاء , صفر, 1443 تاريخ الإصدار : 18 الأربعاء , جمادى الأولى, 1443

الکلمات المفتاحية: شاهنامه, فردوسی, قدرت, فرّه ایزدی, فرّه شاهی (وراثت), حکومت پادشاهان و تقابل,

ملخص المقالة :

شاهنامه از دیدگاه ایرانیان کتاب سیاست و جهان‌داری است و از طریق به تصویر کشیدن سرگذشت پهلوانان و پادشاهان، در واقع به دنیاپرستان و بی‎دادگران درس عبرت می‌دهد و آنان را از بادافره گناهان و ستم‌هایشان آگاه می‌سازد. در این مقاله بر آنیم که چگونگی شکل‌گیری حکومت‌ها را از ابعاد گوناگون نظیر فرّه ایزدی، فرّه شاهی (وراثت و گردش و انتقال خون در نسل پادشاهی)، قدرت و داشتن پشتوانه و پایگاه اجتماعی به عنوان نقش‌های مؤثّر در ایجاد حکومت‌ها، به‌ویژه بررسی تقابل قدرت و وراثت را در بیش از پنجاه پادشاه مورد بررسی قرار دهیم. محور اصلی پایه‌های حکومت در شاهنامه، قدرت و انواع تجلیّات آن است. به بیان‌دیگر، شاهنامه نبردِ قدرت‌هاست؛ یعنی نبرد داد و بی‎داد است. در شاهنامه بنا به عقاید بعضی از قبایل، بسیار تأکید شده است که زنان، چه در جای‎گاه پادشاهی و چه به‌عنوان ملکه، ناقل وراثت و خون پادشاهی و قدرت در ساختار فرمان‎روایی‌اند که رگه‌هایی از رسم کهن مادرسالاری را در آن می‌توان دید و در این مورد، زن بیش‌تر در نقش مادر، دختر یا خواهر، عامل انتقال وراثت بوده است مانند ازدواج ضحّاک با خواهران جمشید، داستان سیاوش و داستان مخالفت سرو، پادشاه یمن، با ازدواج دخترانش با پسران فریدون. نگارندگان به روش تحلیلی و تطبیقی به بررسی و تطبیق دوره‌های پادشاهی و تقابل قدرت و وراثت به عنوان یکی از پایه‌های حکومت آنان پرداخته‌اند.

المصادر:

• آموزگار، ژاله. (۱۳۷۴). «فرّه، این نیروی جادویی و آسمانی»، مجلة کلک، آبان و آذر و دی، صص32-41.
  
• اسلامی، روح‌الله و وحید بهرامی. (1394). مقالۀ «پدیدارشناسی سیاسی فرّه در اوستا و شاهنامه»، پژوهش‎نامۀ علوم سیاسی، پاییز، سال دهم، شمارۀ 4، صص 20-31.
  
• پورداوود، ابراهیم. (1356). یشت‌ها، به کوشش بهرام فره‎وشی، تهران: انتشارات به‎نشر (آستان قدس رضوی).
  
• امامی، فاطمه. (۱۳۹۶). مقالة «ساختار منسجم آغاز حکومت در شاهنامة فردوسی»، پژوهش‌نامة ادب حماسی، پاییز و زمستان، شمارة ۲(پیاپی۲۴)، صص۱۱۵-۱۳۸.
  
• حافظ شیرازی، محمد. (1370). دیوان، تصحیح عبدالرحیم خلخالی، تهران: حافظ نوین.
  
• خلف تبریزی، محمدحسین. (1362). برهان قاطع، به کوشش دکتر محمد معین، ج1، تهران: زوّار.
  
• دبیر سیاقی، سید محمد. (1380). برگردان روایت گونۀ شاهنامۀ فردوسی به نثر، تهران: نشر قطره.
  
• دوستخواه، جلیل. (1380). حماسۀ ایران، یادمانی از فراسوی هزاره­ها، تهران: آگاه.
  
• دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ. (1382). تاریخ ایران باستان، مترجم روحی ارباب، تهران: علمی و فرهنگی.
  
• رحیمی، مصطفی. (1376). تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: نیلوفر.
  
• رستگار، نصرت‌لله. (1384). مقالۀ «مشروعیّت حکومت از دیدگاه فردوسی» آینۀ میراث، تابستان، دورۀ جدید سال سوم، شمارۀ 2( پیاپی 29)، صص 9-40.
  
• رستگار فسایی، منصور. (1381). حماسۀ رستم و سهراب، تهران: جامی.
  
• ریاحی، محمدامین. (1368). گلگشت در شعر و اندیشۀ حافظ، تهران: جاویدان.
  
• سودآور، ابوالعلا. (1383). فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، تهران: میرک.
  
• شعبانی، رضا. (1371). مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران: قومس.
  
• شمیسا، سیروس. (1380). انواع ادبی، تهران: فردوس.
  
• صفا، ذبیح‌الله. (1368). تاریخ ادبیات ایران، ج1، تهران: فردوس.
  
• عاملی، سیدحمید. (1381). «بررسی ابعاد فرهنگی و سیاسی جهانی شدن و پیامدهای آن»، مجلۀ معرفت، تیر، شماره 55.
  
• فردوسی. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: دایره المعارف اسلامی.
  
• قائمی، فرزاد. (1390). «داستان‌های شاهنامۀ فردوسی از استقلال تا انسجام»، مجلّۀ جستارهای ادبی، تابستان، شمارۀ 173، صص 33-55.
  
• قاضی مرادی، حسن. (1380). استبداد در ایران، تهران: اختران.
  
• کزّازی، میر جلال‌الدین. (1376). رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: نشر مرکز.
  
• معین، محمد. (1375). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.