اسطورۀ آماتراسو، پیشروی اندیشۀ ایرانی و هندوایرانی در فرهنگ ژاپنی

الموضوعات :

ابراهیم واشقانی فراهانی ¹

1 - عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور

تاريخ الإرسال : 26 الخميس , ربيع الأول, 1439 تاريخ التأكيد : 23 الأربعاء , رجب, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: جم, کلیدواژه ­ها: اساطیر هندوایرانی, ژاپن, میترا, آماتِراسو,

ملخص المقالة :

اسطورۀ آماتِراسو، پیش‌رَویِ اندیشۀ ایرانی و هندوایرانی در فرهنگ ژاپنی ابراهیم واشقانی فراهانی* دانش یار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش گاه پیام نور، تهران، ایران. تاریخ دریافت: 23/9/1396 تاریخ پذیرش: 25/3/1398 چکیده روشنایی بی‌هیچ گفت‌‌وگویی، مهم‌ترین ایزد در اساطیر هندواروپاییان است و چرخۀ بستن و گشودن روشنایی و تاریکی، مهم‌ترین مضمون در اساطیر این مردمان است. مردمان هندوایرانی نیز به سان دیگر هندواروپاییان، سرگذشت روشنایی را بنیاد اساطیر خویش نهادند. آفرینش، باروری، آب‌فزایی، پیروزی و دیگر اجزای هستی در باورهای آنان، اجراهای دیگرگون اسطورۀ روشنایی است. ایزد روشنایی در اساطیر ژاپنی نیز جای گاهی بنیادین دارد. آماتِراسو، ایزدبانوی روشنایی در ژاپن، به‌سان ایزدان روشنایی آریایی، ایزد باروری و مایۀ خرّمی کشت‌زارهاست و خاندان پادشاهی از نژاد اویند. داستان زندگانی او نیز توسعه‌یافتۀ چرخۀ بستن و گشودن روشنایی و تاریکی است و مشترکات سرگذشت او با اسطورۀ ایزدان روشنایی هندوایرانی، بیش از آن است که اتفاقی انگاشته شود. پیش از این، جوانبی از ورود و تأثیر اساطیر آریایی به فرهنگ ژاپن، کاویده و معرفی شده ‌است و در این مقاله نیز با روش توصیفی ـ تحلیلی، مشترکات اساطیر ایرانی و هندوایرانی با اساطیر ژاپنی در حوزۀ ایزدان روشنایی بازنموده‌ می‌شود. نتایج این بررسی، گویای آن است که با توجّه به پیشینۀ تأثیر فرهنگ ایرانی بر فرهنگ ژاپنی، اسطورۀ آماتِراسو در باورهای ژاپنی، ریشۀ هندوایرانی دارد. نیز قرن‌ها پس از ورود این اسطوره به فرهنگ ژاپن، هم زمان با موج تازۀ ورود عناصر ایرانی به ژاپن در نیمۀ قرن هفتم میلادی، امپراتوران ژاپن با الگوگیری از نظریۀ تبار ایزدی شاهان ایرانی، اسطورۀ آماتِراسو را برای تبیین تبار ایزدی خویش به کار گرفتند. * . [e-mail]

المصادر:

فهرست منابع

- الیاده، میرچا. (1362). چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: فکر روز.

- اوستا (کهن­ ترین سرودها و متن­های ایرانی). (1379). گـزارش و پـژوهش جلیل دوست­خواه، دو جلد، تهران: مروارید.

- ایموتو، ائه‌ایچی. (1388). آسوکا و پارس: پیش‌روی فرهنگ ایرانی به شرق، ترجمۀ قدرت‌الله ذاکری، تهران: پژوهش­کدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

- بلعمی، ابوعلی محمد. (1353). تاریخ بلعمی، ‌تصحیح محمدتقی بهار، به‌کوشش محمد پروین گنابادی، تهران: زوّار.

- بیرونی، ابوریحان. (1389). آثارالباقیه، ترجمة اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.

- پیگوت، ژولیت. (1373). اساطیر ژاپن، ترجمۀ محمّدحسین باجلان فرّخی، تهران: اساطیر
.

- تبریزی، محمّد بن خلف. (1317). برهان قاطع، تهران: شرکت طبع کتاب.

- حمزه اصفهانی، ابوعبدالله حمزه بن حسن. (1346). تاریخ پیام­بران و شاهان (سنی ملوک‌ الارض و الانبیاء)، ترجمة دکتر جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

- دمزیل، ژرژ. (1354). «ایدئولوژی تقسیم سه‌گانۀ هندواروپایی‌ها»، ترجمۀ غفّار حسینی، مجلۀ نگین، شمارۀ 129. صص29-43.

- رجب‌زاده، هاشم. (1366). «نوشتۀ پهلوی تازه‌یاب در توکیو»، مجلۀ آینده، سال سیزدهم، شمارۀ 4و5، صص352-353.

- رجب‌زاده، هاشم. (1366). «نوشتۀ پهلوی در گنجینه هوریوجی ژاپون»، مجلۀ آینده، سال سیزدهم، شمارۀ 6 و7، صص 462-467.

- روایت‌ پهلوی. (1367). ترجمة مهشید میرفخرایی، تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

- ریگ‌ودا (گزیدۀ سروده‌های ریگ‌ودا)، (1348)، ترجمۀ جلال نائینی، تهران: تابان.

- سیاسی، علی‌اکبر. (1367). نظریه‌های شخصیت یا مکاتب روان‌شناسی، تهران: دانش­گاه تهران.

-  فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه(ج1)، به کوشش جلال خالقی مطلق، نیویورک: کتاب‌خانۀ پارسی.

-  فرنبغ ‌دادگی. (1380). بندهش، گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.

- کارنوی، آلبرت جوزف. (1383). اساطیر ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی، تهران: علمی و فرهنگی.

- کریستین‌سن، آرتور. (1363). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان، ترجمۀ احمد تفضّلی و ژاله آموزگار، تهران: نشر نو.

- کزّازی، میرجلال‌الدّین. (1379). نامۀ باستان (ویرایش و گزارش شاهنامه)، تهران: سمت.

-  کوجیکی. (1380). ترجمۀ احسان مقدّس، تهران: نیروانا.

- گردیزی، ابوسعید عبدالحی. (1347). زین‌الاخبار، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

- لوی استراوس، کلود. (1380). اسطوره و تفکّر مدرن، ترجمۀ فاضل لاریجانی و علی جهان‌پولاد، تهران: فروزان روز.

- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. (1344). مروج‌الذهب، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: بُن­گاه ترجمه و نشر کتاب.

- مکمونی، زکریا بن محمد قزوینی. (1340). عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، به تصحیح و مقابلة نصرالله سبّوحی، تهران: کتاب­خانه و چاپ­خانة مرکزی ناصرخسرو.

-  مینوی ‌خرد. (1354). ترجمة احمد تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

- نقوی، نقیب. (1379). افسانۀ جم، ز دفتر نبشته­ گه باستان، مشهد: آستان قدس رضوی.

- واشقانی فراهانی، ابـراهیم. (1395). «تحلـیل اسطـورۀ کیومرث بـر اساس نظـریۀ روان­شناسی شخصیت یونگ»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی دانش­گاه خوارزمی، سال بیست و چهارم، شمارۀ 25، صص273- 300.

- هرودوت. (1336- 1341). تاریخ هرودوت(شش‌ جلد)، ترجمۀ هادی هدایتی، تهران: دانش‌گاه تهران.

- یسنا (جزوی از نامۀ مینویِ اوستا). (2536). گزارش ابراهیم پورداوود، زیر نظر بهرام فره­وشی، تهران: دانش‌گاه تهران.

- یشت‌ها. (1377). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداوود، دو جلد، تهران: اساطیر.

- یونگ، کارل گوستاو. (1383). روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه، ترجمۀ محمدعلی امیری، تهران: علمی و فرهنگی.

- یونگ، کارل گوستاو. (1379). روح و زندگی، ترجمۀ لطیف صدقیانی، تهران: جامی.

- Denoon, Donald; Hudson, Mark. (2001). Multicultural Japan: palaeolithic to postmodern,Cambridge University Press.

- Johanson, Lars. (2001). Discoveries on the Turkic Linguistic Map, Stockholm: Swedish Research Institute in Istanbul.

- Macdonell, A. A. (1963). The Vedic mythology, Benares: Indilogical Book House.

- Roberts, Jeremy. (2010). Japanese Mythology A to Z, New York: Chelsea house publishers.

- Saeki, Arikiyo. (1988). Sangokushiki Wajinden, Chōsen Seishi Nihonden, Tōkyō: Iwanami Shoten
.