ساختار زبان حماسی در کوش‌نامۀ ایرانشان بن ابی‌الخیر

الموضوعات :

سامان رحمان‌زاده ¹ , فاطمه مدرسی ² , بهمن نزهت ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی- گرایش حماسی / دانشگاه ارومیه
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه ارومیه
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

تاريخ الإرسال : 14 الجمعة , جمادى الثانية, 1439 تاريخ التأكيد : 10 الأربعاء , صفر, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: موسیقی شعر, کوش‌نامه, ساختار زبان حماسی, حماسه سرایی, ایران‌شان بن ابیالخیر,

ملخص المقالة :

ساختار زبان حماسی در کوش‌نامۀ ایران‌شان بن ابی‌الخیر سامان رحمان‌زاده * دانش‌جوی دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، گرایش حماسی، دانش‌گاه ارومیه، ایران. فاطمه مدرّسی** استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه ارومیه، ایران. بهمن نزهت*** دانش‌یار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه ارومیه، ایران. تاریخ دریافت: 11/12/1396 تاریخ پذیرش: 17/7/1398 چکیده یکی از موضوعات نقد جدید، بررسی ساختار زبان در آثار ادبی است. الگوی بررسی ساختار زبان حماسی، چگونگی زبان شعر حماسی را در سطوح گوناگون آوایی و موسیقایی، واژگان و نحوی، بلاغی و ادبی، محتوایی و درون‌مایه‌ای بررسی می‌کند تا چگونگی تجلّی نوع ادبی حماسه در زبان را کشف و سیر حماسه‌سرایی را توصیف کند. به همین منظور در این مقاله، با استفاده از نظریات صورت‌گرایی و بر اساس زبان حماسی معیار (شاهنامۀ فردوسی) و الگویی که شهبازی و ملک‌ثابت در این زمینه به دست داده‌اند، به بررسی زبان حماسی در کوش‌نامهپرداخته و در هر سطح، شاخص‌های لازم تبیین شده و سپس چگونگی ظهور آن شاخص‌ها در زبان حماسی، با بیان شواهدی نشان داده شده است تا بر اساس آن اولاً ویژگی‌های زبان حماسی کوش‌نامه مشخّص گردد و ثانیاً به میزان موفقیت یا عدم موفقیت ایران‌شان بن ابی‌الخیر در به‌کارگیری زبان حماسی معلوم شود. بر این اساس، مشخص گردید که ابی‌الخیر، به عنوان یکی از مقلّدان زبان حماسی معیار، در به‌کارگیری زبان حماسی در بسیاری از موارد موفق بوده و اثر وی، نمونه‌ای کامل از منظومۀ حماسۀ ملّی بعد از شاهنامه است. * . [e-mail] ** . [e-mail] *** . [e-mail]

المصادر:

فهرست منابع

- اکبرزاده، داریوش. (1394). «یادداشتی بر اسطورۀ ضحاک (مطالعۀ تطبیقی میان شاهنامه، کوش‌نامه و گزیده‌ای از متون اسلامی)». نشریۀ ادبیات تطبیقی، شمارۀ 13، صص 1-12.

- اکبری مفاخر، آرش. (1391). «بنیادهای اساطیری و حماسی داستان دیوان مازندران در شاهنامه»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی، شماره 14، صص 27-59.

- ایران‌شان، ابن ابی‌الخیر. (1377). کوش‌نامه، به کوشش جلال متینی، تهران: علمی.

- پورنامداریان، تقی. (1380). در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.

- حدادی، الهام، حسین نجف‌دری و ابوالقاسم رادفر. (1393). «سفر به جهان زشت‌رویی کوش با تغییر پی‌رنگ گفتمان روایی کوش‌نامه از ژانر حماسی به ژانر عرفانی»، فصل­نامۀ کهن‌نامه ادب پارسی، سال پنجم، شمارۀ 2، صص 99-123.

- حمیدیان، سعید. (1372). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: نشر مرکز.

- خالقی مطلق، جلال. (1386). حماسه پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران: مرکز دایره‌المعارف اسلامی.

دشت­بان، زهرا. (1389). «بررسی و معرفی برخی از قهرمانان اساطیری منظومۀ کوش‌نامه»، مجلۀ مطالعات ایرانی، شمارۀ 17، بهار 1389، صص87-104.

- رستگار فسایی، منصور. (1353). تصویرآفرینی در شاهنامه، شیراز: دانش‌گاه شیراز.

- سمیعی گیلانی، احمد. (1384). «دربارۀ سبک و سبک‌شناسی»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ هفتم، شمارۀ 28، صص 149-153.

- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1376). انواع ادبی، تهران: آگاه.

- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1387). ادوار شعر فارسی، تهران: سخن.

- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1368). موسیقی شعر، تهران: آگاه.

- شمیسا، سیروس. (1374). سبک‌شناسی شعر، تهران: فردوس.

- شمیسا، سیروس. (1376). انواع ادبی، تهران: فردوس.

- شمیسا، سیروس. (1388). کلیات سبک‌شناسی، تهران: میترا.

- صرفی، محمد رضا، محمود مدبری و محمدصادق بصیری و حسین میرزا نیک‌نام. (1387). «انواع ادبی در حماسه‌های ملی ایران»، مجلۀ پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، شمارۀ 8، صص 1-30.

- صرفی، محمدرضا و اکرم مریخی. (1388). «اسطورۀ انسان–جانور در کوش‌نامه و گرشاسب‌نامه»، مجلۀ مطالعات ایرانی، شمارۀ 15، صص 97-114.

- صفا، ذبیح الله. (1333). حماسه سرایی در ایران، تهران: امیر کبیر.

- طوسی، خواجه نصیرالدّین. (1369). معیار الاشعار، تصحیح جلیل تجلیل، تهران: جامی.

- عمران‌پور، محمدرضا. (1384). «عوامل ایجاد تغییر و تنوع و نقش لحن در شعر». فصل­نامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 9 و 10، 127-150.

- غلام‌رضایی، محمد. (1387). سبک‌شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو، تهران: جامی.

- فرشیدورد، خسرو. (1378). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.

- فضیلت، محمود. (1379). «سبک‌شناسی حملۀ راجی کرمانی»، مجلۀ دانش­کدۀ ادبیات و علوم انسانی دانش‌گاه تهران، صص 361-380.

- لوریا، الکساندر. (1368). زبان‌شناخت، ترجمۀ حبیب الله قاسم‌زاده، ارومیه: انزلی.

- متینی، جلال. (1377). «چوگان در کوش‌نامه»، فصل­نامۀ نامۀ فرهنگستان. شمارۀ 15، صص 190-194.

- محجوب، محمد جعفر. (1376). سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران: فردوس و جامی.

- محمدی فشارکی، محسن، فضل­الله خدادادی و شیرین عاشورلو. (1393). «بررسی وجوه روایی در داستان‌های حماسی زبان بنیاد و مصور بر اساس نظریۀ میک بال»، پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ 2، شمارۀ 1 (پیاپی 3)، صص 221 -247.

- مکاریک، ایرنا ریما. (1385). دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

- ملک‌ثابت، مهدی و اصغر شهبازی. (1391). «الگوی بررسی زبان حماسی»، فصل‌نامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 24، صص143-179.

- ملک ثابت، مهدی و اصغر شهبازی. (1393 الف). «نقد زبان حماسی در حملۀ حیدری باذل مشهدی». نشریۀ ادب و زبان، شمارۀ 32، صص 345-379.

- ملک ثابت، مهدی و اصغر شهبازی. (1393 ب). «نقد زبان حماسی در خاوران‌نامه ابن حسام خوسفی»، فصل‌نامۀ جستارهای ادبی (ادبیات و علوم انسانی سابق)، شمارۀ 185، صص 88-117.

- میرصادقی، جمال. (1380). عناصر داستان، تهران: سخن.

- ناتل خانلری، پرویز. (1347). «زبان شعر»، مجلۀ سخن، دورۀ هجدهم، آبان 1347.

- نیک‌خو، عاطفه و یدالله جلالی پنداری. (1394). «بررسی ساختاری زبان حماسی در طومار جامع نقالان معروف به هفت لشکر». فصل‌نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال سوم، شمارۀ 5، ص 101-132.

- وحیدیان کامیار، تقی. (1375). فرهنگ نام‌آوایی زبان فارسی، مشهد: دانش‌گاه فردوسی مشهد.

- وحیدیان کامیار، تقی. (1387). «آیا بهمن‌نامه حماسه ملی است؟»، مجلۀ دانش‌گاه آزاد اسلامی مشهد، شمارۀ 18، صص 20-25.

- وردانک، پیتر. (1389). مبانی سبک‌شناسی، ترجمۀ محمّد غفاری، تهران: نشر نی.

- ولک، رنه و آستن وارن. (1373). نظریۀ ادبیات، ترجمۀ ضیا موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.

- همایی، جلال‌الدین. (1373). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.