بررسی بینامتنیت‌های قرآنی در سروده‌های فیض کاشانی
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
پیمان معمارزاده
1
,
اسماعیل اسلامی
2
1 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران.
الکلمات المفتاحية: بینامتنیت, بینامتن قرآنی, ترجمه, قرآن کریم, فیض کاشانی.,
ملخص المقالة :
بینامتنی رابطه دو لفظ و در مفهوم عمیق‌تر، رابطه میان دو یا چند متن با یکدیگر است. یکی از علل پرمحتوایی و غنای شعر فارسی بینامتنیت‌های قرآنی در شعر شاعران و نویسندگان است. از جمله این شاعران نامور، مرحوم ملا محسن فیض کاشانی است که از سرآمدان علم و فقاهت و تفسیر در دوره صفوی بوده است. در حقیقت می‌توان از فیض به عنوان دانشمندی نام برد که در عرصه‌های مختلف علمی صاحب سبک بوده است. در این نوشتار به دنبال میزان بینامتنیت‌ها و آمیختگی اشعار این فیلسوف بزرگ با قرآن کریم هستیم. ماحصل این پژوهش آن شد که فیض کاشانی کاشانی تأثیرپذیری‌های فراوانی از آیات قرآن داشته و ديوان شعر فيض در حقيقت تفسيري بر قرآن كريم و روايات است به گونه‌ای که در جای جای آثار وی اشارتی قرآنی وجود دارد. وی در بینامتنیت‌های قرآنی بیش از همه از شیوه ترجمه به آن هم به صورت واژگاني و گزارشي بهره و در تضمین‌ها هم بیشتر آیات مشهور و پرکاربرد را به کار برده است.
1) قرآن کریم
2) اميني، عبدالحسين‌بن‌احمد، (1414ق)، الغدير في الكتاب والسنّه والادب، بيروت: مؤسسه العلمي للمطبوعات.
3) پاکتچی، احمد (1397)، نقد متن، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
4) دهخدا، علی اکبر، (1338)، لغت‌نامه دهخدا، مصحح محمد معین، تهران: چاپ سیروس.
5) راستگو، محمد، (1387)، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
6) سیفی، طیبه، (1390)، بینامتنی اشعار عبدالوهاب البیاتی با قرآن کریم، دو فصلنامه تخصصی پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، تهران، دانشگاه شهید بهشتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال پنجم، صص71-79.
7) شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد، (1369)، دیوان حافظ، مصحح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: انتشارات زوار.
8) فیض کاشانی، ملا محمدبن‌مرتضی‌بن‌محمود، (1388)، هشت در بهشت: ده رساله از علامه فیض کاشانی. تهران: پژوهشکده باقرالعلوم (ع).
9) فیض کاشانی، ملا محمدبن‌مرتضی‌بن‌محمود، (۱۳۷2)، کلیات اشعار فیض کاشانی، تصحیح و مقدمه محمد پیمان، چاپ پنجم، تهران: سنایی.
10) فیض کاشانی، ملا محمدبن‌مرتضی‌بن‌محمود، (1380)، سراج السالکین، منتخب مثنوی معنوی، تصحیح جویا جهانبخش، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز نشر میراث مکتوب.
11) قائمی‌نیا، علیرضا، (1389)، بیولوژی نص؛ نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
12) کاشفی سبزواری، میرزا حسین، (1369)، بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، تهران: مرکز.
13) كلانتر ضرابي، عبدالرّحيم، (1374)، تاريخ كاشان، به كوشش ايرج افشار، تهران: امیرکبیر.
14) مولوی، جلال‌الدین محمد، (1399)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیلکسون، تهران: نگاه آشنا.
15) ناجي نصرآبادي، محسن، (1387)، كتابشناسي فيض كاشاني، مشهد: بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي و مدرسه عالي شهيد مطهري.
16) نامور مطلق، بهمن، (1390)، درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها، تهران: سخن.
17) همایی، جلال‌الدین، (1394)، علوم بلاغت و صناعات ادبی، تهران، نشر سخن.
18) راشد محصّل، محمدرضا، (1389)، نشانه‌شناسي ادبي در كاربرد قرآن و حديث، مشهد: انتشارات آهنگ قلم و روزگار.
مقاله) 19) امانی، رضا و همکاران، (1392)، بررسی چگونگی ارتباط قرآن و شعر جاهلی با رویکرد بینامتنیت، فصلنامه مطالعات ادبی-قرآنی، دوره 1، شماره 1، صص73- 93.
20) سلیمی کوچی، ابراهیم، مناسبات بینامتنی و التفات به گفت و گومندی در زبان شعری قیصر امین‌پور، اصفهان، ماهنامه جستارهای زبانی، شماره 19، صص81-100.
