ارزیابی رابطه بین جزیره گرمایی با عناصر آلاینده جوی (مطالعه موردی: کلان‌شهر تهران)
الموضوعات :
1 - استاد آب و هواشناسی،گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی
2 - دانشجوی دکتری آب و هواشناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
الکلمات المفتاحية: آلاینده‌ها, جزیره حرارتی, شاخص NDVI, شهر تهران.,
ملخص المقالة :
جزیره حرارتی شهری به منطقه‌ای اطلاق می‌شود که در آن دما به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافته و پیامدهای منفی فراوانی به همراه دارد. این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین جزیره گرمایی شهر تهران با عناصر آلاینده جوی در بازه زمانی ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴ انجام شده است. برای نمایش جزیره حرارتی، از داده‌های دمای سطح زمین ماهواره مودیس تررا در پلتفرم گوگل ارث انجین بهره گرفته شد. در این بستر، وضعیت کاربری اراضی منطقه مورد مطالعه نیز تحلیل گردید و با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست 8، شاخص NDVI محاسبه شد تا نمایی از وضعیت پوشش گیاهی منطقه به‌دست آید. سپس، وضعیت آلاینده‌های جوی مؤثر بر شدت و گسترش جزیره حرارتی، شامل بخار آب، دی‌اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن، متان، ازن و عمق نوری آئروسل، از داده‌های ماهواره سنتینل 5 استخراج و پردازش شد. به‌منظور ارزیابی ارتباط این متغیرها با دمای سطح زمین، ضریب تعیین و همبستگی برای ۵۰۰ نقطه تصادفی محاسبه گردید. نتایج نشان داد که میانگین دمای سطح زمین از غرب به شرق تهران افزایش یافته و در مرکز و جنوب شرقی شهر، هاله حرارتی با میانگین دمای بالای ۱۶ درجه سانتی‌گراد شکل گرفته است. تراکم بالای مناطق مسکونی و آلودگی ناشی از حمل‌ونقل در نواحی شرقی و جنوبی، از عوامل اصلی شکل‌گیری و تشدید این پدیده به شمار می‌آیند. از میان عوامل مورد بررسی، بخار آب با ضریب همبستگی مثبت و معنادار ۶۴۸/۰ بیشترین تأثیر را بر افزایش دمای محلی داشته و دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن نیز تأثیرات قابل‌توجهی بر دما نشان داده‌اند. در مقابل، پوشش گیاهی نقش مهمی در تعدیل دما ایفا کرده است. همچنین بررسی سایر آلاینده‌ها همچون آئروسل، متان و ازن نشان داد که این گازها تأثیر کمتری بر دمای محلی دارند.
1. احمدی، محمود؛ داداشی رودباری، عباسعلی (1396). شناسایی جزایر حرارتی شهری مبتنی بر رویکرد زیست‌محیطی، مطالعه موردی (کلان‌شهر اصفهان). جغرافيا و برنامه‌ريزي محيطي. 28 (3)، 1-20. https://doi.org/10.22108/gep.2017.98318.0
2. اسکانی کزازی، غلامحسین؛ لاله سیاه پیرانی، میترا (1389). تحلیل سینوپتیکی آلودگی هوای شهر تهران. فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا. 4 (12)، 135-161.
3. آروین، عباسعلی (1397). بررسی جزیره حرارتی در ارتباط با آلودگی هوا در شهر اصفهان. جغرافیا و مخاطرات محیطی. 7 (25)، 115-129. https://doi.org/10.22067/geo.v7i1.64590
4. پور‌امین، کتایون؛ خاتمی، سید‌مهدی؛ شمس‌الدینی، علی (1399). عوامل مؤثر بر شکل‌گیری جزایر حرارتی شهری؛ با تأکید بر ویژگی‌ها و چالش‌های طراحی شهری. سامانه نشریات دانشگاه تربیت مدرس. 1 (1)، 69-83. http://udd.modares.ac.ir/article-40-35601-fa.html
5. حلبیان، امیر‌حسین؛ سلطانی، زهرا (1399). واکاوی تغییرات فضایی- زمانی جزایر گرمایی شهری و کاربری اراضی با رویکرد زیست‌محیطی در شیراز. فصلنامه علمی مطالعات ساختار و کارکرد شهری. 7 (24)، 73-97. 10.22080/usfs.2020.15874.1736
6. فدایی، هادی (1399). بررسی جزایر گرمایی شهر تهران با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای. فصلنامه علمی-پژوهشی اطلاعات جغرافیایی. 29 (116)، 130-119. https://www.doi.org/10.22131/sepehr.2021.242864
7. کارکن سیستانی، مرضیه؛ دوستان، رضا (1394). جزیره گرمایی کلان‌شهر مشهد. جغرافیا و توسعه فضای شهری. 2 (2)، 123-138. https://doi.org/10.22067/gusd.v2i2.47438
8. محمدی، مجتبی؛ عفیفی، محمد‌ابراهیم (1400). بررسی وقوع پدیده جزیره حرارتی شهری با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای ASTER (منطقه مورد مطالعه: شهر شیراز). جغرافیا و مطالعات محیطی. 10 (37)، 44-21.
9. محمود‌زاده، حسن؛ نقدبیشی، افسانه؛ مؤمنی، سحر (1397). تأثیر کاربری‌های شهری در ایجاد جزایر حرارتی (مطالعه موردی: شهر مشهد). جغرافیا و مخاطرات محیطی. 7 (3)، 105-119. https://doi.org/10.22067/geo.v0i0.68150
10. منتظری، مجید؛ کفایت‌مطلق، امید‌رضا (1397). واکاوی میانگین بلندمدت پوشش گیاهی ایران به کمک نمایه NDVI. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. 29 (3)، 1-14. https://doi.org/10.22108/gep.2018.98301.0
11. یوسفی، یداله و ديگران (1396). بررسی پدیده جزیره حرارتی و اثر آن بر تغییرپذیری روز به روز دمای تابستان شهر بابل. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. 49 (3)، 491-501. https://doi.org/10.22059/jphgr.2017.213105.1006913
12. Brandsma, T. & Wolters, D. (2012). Measurement and statistical modeling of the urban heat island of the city of Utrecht (the Netherlands). Journal of Applied Meteorology and Climatology. 51 (6), 1046-1060. https://doi.org/10.1175/JAMC-D-11-0206.1
13. Dewan, A. et al (2021). Surface urban heat island intensity in five major cities of Bangladesh: Patterns. Drivers and Trends. 71, 102926. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.102926
14. Giannaros, T. & Melas, D. (2012). Study of the urban heat island in a coastal Mediterranean City: The case study of Thessaloniki, Greece. Atmospheric Research. 18, 103-120. https://doi.org/10.1016/j.atmosres.2012.06.006
15. Lokoshchenko, M.A. (2014). Urban ‘heat island’ in Moscow. Urban Climate. 10 (3), 550-562. https://doi.org/10.1016/j.uclim.2014.01.008
16. Marando, F. et al (2022). Urban heat island mitigation by green infrastructure in European Functional Urban Areas. Sustainable Cities and Society. 77, 103564. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103564
17. Morabito, M. et al (2021). Surface urban heat islands in Italian metropolitan cities: Tree cover and impervious surface influences. Science of The Total Environment. 751, 142334. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.142334
18. Rizvi, Sh.; Alam, Kh. & Iqbal, M. (2019). Spatio -temporal variations in urban heat island and its interaction with heat wave. Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics. 185, 50-57. https://doi.org/10.1016/j.jastp.2019.02.001
19. Sangiorgio, V.; Fiorito, F. & Santamouris, M. (2020). Development of a holistic urban heat island evaluation methodology. Scientific Reports. 10, 17913. https://doi.org/10.1038/s41598-020-75018-4
20. Simwanda, M. et al (2019). Spatial analysis of surface urban heat islands in four rapidly growing African cities. Remote Sens. 11 (14), 1645. https://doi.org/10.3390/rs11141645
21. Zhou, B.; Rybski, D. & Kropp, J. (2017). The role of city size and urban form in the surface urban heat island,. Cientific Reports. 7 (4791), 1-9.
