نقش تعامل و تقابل سیاست خارجی آمریکا و روسیه در توسعه منطقه قفقاز جنوبی: مطالعه موردی انرژی 

الموضوعات :

ابوالقاسم طاهری ¹ (استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی)
بهراد فرهمند ² (دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه روابط بین‌الملل، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 08 السبت , رمضان, 1435 تاريخ التأكيد : 06 الإثنين , ذو القعدة, 1435 تاريخ الإصدار : 15 الأربعاء , ربيع الثاني, 1436

الکلمات المفتاحية: توسعه, روسیه, سیاست خارجی, آمریکا, ژئوپلیتیک, انرژی, نوواقع‌گرایی, قفقاز جنوبی, انتقال انرژی, امنیت انرژی,

ملخص المقالة :

سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ همراه یکی از مباحث مهم مورد بحث در روابط بین‌الملل بوده است. به ویژه قدرت‌های بزرگی که از خاصیت تعیین‌کنندگی در نظام بین‌الملل برخوردار بوده‌اند. از جمله این قدرت‌های بزرگ ایالات متحده آمریکا و روسیه می‌باشند که هر یک در سیاست خارجی خود راهبردهای بلند مدتی دارند تا به این واسطه منافع ملی خود را تعریف کنند. اما مساله قابل توجه آنجاست که سیاست خارجی این نوع از کشورها بر سایر کشورهای جهان نیز تاثیر می‌گذارد. در این رابطه این قدرت‌های بزرگ همواره برای حفظ و ارتقای قدرت خود نیاز به منابع انرژی داشته‌اند و به این دلیل علاقه خاصی به مناطقی از جهان دارند که در آنها منابع انرژی وجود دارد و یا معبری برای انتقال این انرژی هستند. از جمله این مناطق، منطقه ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی است که راهبرد دو قدرت بزرگ آمریکا و روسیه، پس از جنگ سرد ایجاد نفوذ در منطقه و دستیابی به منابع انرژی آن و حفظ این نفوذ بوده است. بر این اساس هدف مقاله حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است، این است که نشان دهد تقابل و تعامل در سیاست خارجی آمریکا و روسیه در منطقه قفقاز جنوبی به ویژه در زمینه انرژی، موجبات توسعه منطقه را حداقل در همین زمینه به وجود آورده است.

المصادر:

منابع فارسی

- احمدی پور، زهرا و احسان لشگری (1388)، «تبیین ژئوپلیتیکی رقابت قدرت جهانی در منطقه خزر با در نظر گرفتن نقش فزاینده قدرت آمریکا در منطقه»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی  و قفقاز، شماره 68، زمستان.

- احمدی لفورکی، بهزاد و علی میررضوی (1383)، راهنمای منطقه خزر و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، تهران: انتشارات موسسه ابرار معاصر تهران.

- اسدی کیا، بهناز (1389)، «روسیه ابر قدرت انرژی»، معاونت پژوهش های سیاست خارجی، انرژی اوراسیایی، شماره 16.

- آگلیان، واهاگن (1387)، «سیاست پوتین در دریای خزر، تناسب منافع اقتصادی و سیاسی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 43.

- امیراحمدیان، بهرام (1377)، «ایران و قفقاز»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 125.

- امیراحمدیان، بهرام (1381)، «ایران و دریای خزر در چشم انداز ژئوپلیتیک»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 37، بهار.

- امیراحمدیان، بهرام (1387)، «روند تحولات در بحران قره باغ»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 27، زمستان.

- امیراحمدیان، بهرام (1388)، «بررسی علل و پیامدهای حضور ایالات متحده در قفقاز»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال پنجم، شماره 2.

- پسندیده، سمیه (1390)، «نقش انرژی در سیاست خارجی روسیه»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 74، تابستان.

- پیشگاهی، زهرا و سید رحمت الله موسوی فر (1389)، منافع قدرت های فرامنطقه‎ای و منطقه‌ای در حوزه ژئوپلیتیکی قفقاز، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

- ثقفی عامری، ناصر و حمید هادیان (1387)، «ایران در کانون روابط متلاطم آمریکا و روسیه»، گزارش راهبردی، تهران: مرکز تحقیقات راهبردی، شماره 262.

- ثقفی عامری، ناصر و سعید تقی زاده (1378)، «سیاست خطوط لوله، نمادی از چالش های راهبردی در حوزه دریای خزر»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 27.

- ثمودی پیله رود، علیرضا و محمد اکبری (1391)، «پوتین؛ تغییر یا تداوم سیاست خارجی روسیه در دوره جدید»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 77.

- حاتمی، تورج (1381)، برخورد منافع روسیه و آمریکا در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: خورزن.

- حیرانی، جواد و عبدالکریم پهلوانی (1389)، «همکاری بین‌المللی و توسعه بخش انرژی (نفت و گاز) جمهوری اسلامی ایران ؛ بررسی تجربه روسیه »، راهبرد، شماره 47.

- خبرگزاری فارس (1388)، «نقش نفت در سیاست خارجی روسیه»، در: http://www.farsnews.com

 - دیلمی معزی، امین (1387)، «آسیای مرکزی و قفقاز در سیاست جهانی: تعامل ژئواگونومی و ژئوپلیتیک»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره های 258- 257.

- سجادپور، سید محمد کاظم (1383)، «سیاست خارجی آمریکا و مسأله انرژی در مناطق شمالی ایران»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال سیزدهم، شامره 47، پاییز.

- سنایی، مهدی و خلیل کریمی (1391)، «بررسی و مقایسه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در قفقاز جنوبی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 79، پاییز.

- فلاحی، علی (1382)، «بازشناسی راهبرد غرب در قفقاز جنوبی»، راهبرد، شماره 28، تابستان.

- فیاضی، محسن (1386)، «رقابت پیرامون انرژی آسیای مرکزی و قفقاز»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 60، زمستان.

- قیصری، نورالله و مهناز گودرزی (1388)، «روابط ایران و ارمنستان: فرصت ها و موانع»، دو فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره 3.

- کرمی، جهانگیر (1388)، روابط جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، تهران، وزارت امور خارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات.

- کولایی، الهه (1387)، «ژئوپلیتیک انتقال انرژی از قفقاز»، مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره 1، بهار.

- کولایی، الهه (1387-1386)، «ژئوپلیتیک انتقال انرژی از قفقاز»، مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره 1، زمستان و بهار.

- کولایی، الهه (1391)، سیاست و حکومت در اوراسیای مرکزی، تهران، سمت.

- مؤسسه رند (1379)، «ناتو و امنیت دریای خزر : مأموریتی در دور دست»، ترمه نورالدین یوسفی، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 9.

- محمدی، حمیدرضا (1384)، «چالش های ژئوپلیتیک ایران در محیط پیرامونی دریای خزر»، مجموعه مقالات نخستین کنگره علمی انجمن ژئوپلیتیک ایران.

- معنوی، احمد (1387)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در بستر منافع ملی؛ با نگاهی بر روابط ایران و عربستان، تهران: مؤسسه انتشارات کتاب دانشجو.

- میرانوف (1375)، «عوامل ایجاد شرایط ژئواستراتژیک در مرزهای جنوبی روسیه»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 14.

- نعمتی زرگرانی، علی باقر (1381)، «بررسی ریشه های اختلاف بین فدراسیون روسیه و جمهوری گرجستان»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 39.

- نیازی، حسن (1382)، «روسیه و آمریکا در قفقاز جنوبی: شرکای آتی یا رقبای آینده»، فصلنامه  مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوازدهم، دوره سوم، شماره 42.

- واعظی، محمود (1384)، «الگوی رفتاری آمریکا و روسیه در فرآیند تغییرات سیاسی اوراسیا»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال سیزدهم، شمارۀ 49، بهار.

- واعظی، محمود (1388)، «پیامدهای بحران گرجستان»، راهبرد، شماره 51، بهار.

- واعظی، محمود (1389)، «رویکردهای امنیت منطقه‌ای در قفقاز در شرایط جدید»، در : محمود واعظی و ولی کوزه گر کالجی، سیاست و امنیت در قفقاز، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

- ودیعی، کاظم (1389)، «حقوق و سیاست: دریای خزر، مصالح و منافع ایران»، نشریه حافظ، شماره 69.

- یزدانی، عنایت الله (1385)، «ژئوپلیتیک نفت در منطقه خزر و نقش آمریکا: بازدارندگی جدید»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 56، زمستان.

English Source

- Alison, Graham and Emily van Buskink (2001), U.S Foreign Policy on Caspian Energy Development and Exports, Boston: Harvard University, Caspian Studies Program.

- Baban, Inessa and shiriyev, Zaur (2010), “The south Caucasus strategy and Azerbaijan, Turkish Policy”, at: http://www.turkishpolicy.com

- Brownback, S (1997), “US Economic and Strategic Interests in The Caspian Sea REgion: Policies and Implications”, Caspian Crossroads Magazine, Vol. 3, No.2.

- Business Monitor international (2011) at: http://www.businessmonitor.org

- Fairbanks, charls H. and Alekberov Elshan (1994), “Azerbaijan and The ominous Rumblings Over Russia’s Near Abroad”, The Washington Times, No.1.

- Gorst, Iabel (1998), “Petroleum Ambassadors of Russia, state Versus Corporate policy in The Caspian Region”, James A Baker 111 Institute for Public Policy Rice University.

- http://www.rsua.vcp.ir/?viewpost=d130enb258e, Access: (2012), 24  Jun.

- Jaffe, Amy Meyers and Robert A.Monning (1998), “The Myth of The Caspian Great Game: The Real Geopolitics of Energy”, Survival, Vol. 40, No.4, Winter.

- Lenczowski, George (1997), “The Caspian oil and Gas Basin, A New Source of wealth?”, Middle East Policy, vol.V, No.1.

- Manning Senior Fellow (2000), “Council on Foreign Relations: The Myth of The Caspian Great Game and The New Persian Gulf”, The Brown Journal of World Affairs, Vol. 7, No.2 , Summer/fall.

- Mollazade, J (2001), “The State of Affairs in The Transcausus: Interview with The Honorable former secretary of State James Baker”, Caspian Crossroad Magazine, Vol. 1, No.2, Spring.

- New York Times (12 Oct, 1995).

- Nixey, James (2010), “The South Caucasus: Drama on Three Stages”, at: http://www.chathmhouse.org

- Plano, Jack C. and Roy Olton, (1982), The International Relations Dictionary, Third Edition, California: ABC-Clio.

- Sander, Aaro G. (2006), “US-Russian Energy security in The Caucasus: The prospects for Conflict in The National Interest”, at: http://www.sras.org

- Shaffer, Brenda (2003), Iran’s Role in the south Caucasus and Caspian Region: Diverging Views of the U.S. and Europe, SWP Berlin, Iran and It's Neighbors, US: Harvard University, Belfer Center, July.

- Tatikian, Soossi (2006), “Euro-Atlantic Integration Trends of The South Cacasus States”, Central Asia and Caucasus, No. 4 (40).

- Washington Post (26 April, 1998)