همانندی‌های حکمت نوافلاطونی و اسرارنامة عطّار نیشابوری

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

سهیلا زینلی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.)
تورج عقدایی ² (دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.)
حسین آریان ³ (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.)
نزهت نوحی ⁴ (4- استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.)

تاريخ الإرسال : 24 الإثنين , محرم, 1444 تاريخ التأكيد : 24 الإثنين , محرم, 1444 تاريخ الإصدار : 25 الثلاثاء , محرم, 1444

الکلمات المفتاحية: عرفان اسلامی, عطّار نیشابوری, فلوطین, اسرارنامه, اندیشه‌های نوافلاطونی,

ملخص المقالة :

فلوطین پس از ارسطو و افلاطون، تأثیرگذارترین فیلسوف یونان بر فلاسفۀ مسلمان است. از او به عنوان مهم ترین نمایندۀ مکتب نوافلاطونی یاد شده است. این نظام فلسفی در قرن سوم میلادی، به یمن اندیشه های والای این فیلسوف، به رشد و بالندگی رسید و توانست سال های زیادی در غرب و شرق رواج یابد. تعامل حکمت نوافلاطونی با فلسفه و عرفان اسلامی موجب شد، اندیشمندان و عارفان مسلمان به دلیل نگرش عرفانی نوافلاطونی ها، در آثار خود از تعالیم آنان استفاده کنند. هدف این مقاله، به تصویر کشیدن اندیشه های مشترک فلوطین با افکار عطّار نیشابوری است. نگارنده در این مقاله تلاش دارد با ذکر شواهد شعری متعدّد از منظومۀ اسرارنامه، به عنوان بخشی از نتایج پژوهش نشان دهد که عطار، در این مثنوی به موضوعاتی نظیر؛ وحدت گرایی، عقل، روح، سریان عشق، سیر و سلوک عارفانه، نظام احسن و ... اشاره کرده که پیش تر در آثار فلوطین آمده است. با بررسی این اشتراکات، میزان دقیق مشابهت های اندیشه های نوافلاطونی با آرای عطّار نمایان شد. برای تحلیل داده‌های تحقیق، از روش توصیفی استفاده شده است.

المصادر:

الف: کتابنامه

1-  قرآن کریم، (1384)، مترجم مهدی الهی قمشه­ای، قم: حلم، چاپ دوم.

2-  ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1381)، دفتر عقل و آیت عشق، ج دوم، تهران: طرح نو.

3-  ________________ ، (1389)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج1، تهران: طرح نو.

4- بریه، امیل، (1395)، تاریخ فلسفه، مترجم علی مراد داودی، تهران: نشر دانشگاهی، چاپ سوم.

5- حافظ شیرازی، (1384)، غزلیّات حافظ شیرازی، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران، صفی علیشاه، چاپ سی و هشتم.

6- خوارزمی، تاج­الدّین حسین بن حسن، (1368)، شرح فصوص­الحکم، تهران: نشر دانشگاهی، چاپ دوم.

7- رحمانی، غلامرضا، (1387)، فلسفه عرفانی افلوطین، تهران، سفینه، چاپ اوّل.

8- زرّین­کوب، عبدالحسین، (1391)، صدای بال سیمرغ، تهران، علمی، چاپ ششم.

9- شریف، میان محمّد، (1389)، تاریخ فلسفه در اسلام، تهران، مرکز دانشگاهی، چاپ دوم.

10. شفیعی­کدکنی، محمّدرضا، (1385)، تازیانه­های سلوک، تهران، آگاه، چاپ پنجم.

11- صارمی، سهیلا، (1391)، عطّار نیشابوری، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اوّل.

12- صابری نجف­آبادی، ملیحه، (1389)، کلیّات تاریخ فلسفه به زبان ساده، تهران: سمت، چاپ اوّل.

13- ضیاء نور، فضل الله، (1369)، وحدت وجود، تهران: زوّار، چاپ اول.

14- عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد بن ابراهیم، (1394)، الف،­ اسرارنامه، با مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ هفتم.

15- __________ ، ب، الهی­نامه، با مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ هفتم.

16- ___________، (1395)، منطق­الطیر، با مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن ، چاپ پانزدهم.

17- غنی، قاسم، (1383)، بحث در آثار و افکار  و احوال حافظ، تهران: زوّار، چاپ نهم.

18- الفاخوری و الجر، حنا و خلیل، (1391)، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، عبدالمحمّد آیتی، تهران: علمی فرهنگی، چاپ دهم.

19- فخری، ماجد، (1389)، سیر فلسفه در جهان اسلام، تهران: نشر دانشگاهی، چاپ سوم.

20- فلوطین، (1389)، دورة آثار فلوطین «تاسوعات»، مترجم محمّدحسن لطفی، تهران: خوارزمی، چاپ دوم.

21- فورلی، دیوید، (1392)، تاریخ فلسفة راتلج (از ارسطو تا آگوستین)، ج 2، مترجم علی معظمی، تهران: گیسا، چاپ دوم.

22- فیاض­بخش، نفیسه، (1385)، جمال حسن و نظام احسن، تهران: احیاء کتاب.

23- کاپلستون، فدریک، (1396)، تاریخ فلسفه، ج 1، مترجم سیّد جلال­الدین مجتبوی، تهران: علمی و فرهنگی.

24- کاشانی، عزالدین محمود بن علی، (1389)، مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه، به تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران: زوار، چاپ اوّل.

25-  نصر و لیمن، حسین و الیور، (1389)، تاریخ فلسفة اسلامی، ج اوّل، تهران: حکمت.

26-  یاسپرس، کارل، (1388)، فلوطین، مترجم محمّدحسن لطفی، تهران: خوارزمی، چاپ اوّل.

 

ب: مقالات

1- اشرف­زاده و پورفرج بیگ­زاده، رضا و روجا، (1395)، «تأثیر افکار نوافلاطونی در عرفان اسلامی (خصوصاً در آثار عطار و مولوی)»، فصلنامة تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، شمارة 5، صص: 40-7.

2- اشرف­زاده و حاجت­پور بیرگانی، رضا و مژگان، (1390)، «بررسی نگرش توحیدی عطار و مشابهت­های آن با نظریات نوافلاطونی»، فصلنامة تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، شمارۀ 30، صص: 43-23.

3- افراسیاب­پور و کاشانی­ها، علی­اکبر و زهرا، (1396)، «جایگاه وحدت وجود در عرفان جامی»، فصلنامة عرفان اسلامی، شمارة پنجاه و سوم، سال چهاردهم، صص: 121-105.

4- خان­محمّدی و سلیمان، محمّدحسین و فهری اومر، (2016)، «بازتاب اندیشه­های فلسفی فلوطین  در اشعار عطّار نیشابوری»، به رگی 20، شمارۀ 3، صص: 123-105.

5- شریف­زاده، پیروز، نوروز و باقری، حکیمه­السّادات، غلامرضا، مهدی و سیّده فاطمه صغری، (1391)، «بررسی تطبیقی فلسفة تربیتی عطّار نیشابوری و افلوطین»، دو فصلنامة مطالعات ادبی متون اسلامی،  دورة 1، شمارۀ 3، صص: 79-47.