مضمون‌سازی با اصطلاحات خوشنویسی درمثنوی سلسله‌الذّهب (هفت‌ اورنگ جامی)

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

ناهیده عدلی ¹ , علی دهقان ² , رستم امانی آستمال ³

1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.
3 - گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاريخ الإرسال : 01 الثلاثاء , شعبان, 1439 تاريخ التأكيد : 19 السبت , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 25 الجمعة , ربيع الأول, 1441

الکلمات المفتاحية: خوشنویسی, مضمون‌آفرینی, کلید واژه‌ها: جامی, هفت‌اورنگ, سلسله‌الذّهب, عوامل مضمون‌ساز,

ملخص المقالة :

چکیده مضمون سازی و تعبیرهای شاعرانه، از ویژگی های مهمّ شعر فارسی به شمار می رود. در این شگرد، شاعر میان عناصر دور از هم و به ظاهر بی ارتباط، پیوند ایجاد می کند که از رهگذر شباهت‌ها، مجاورت‌ها و تضادها، مشارکت درکارکرد، مجانست و قراردادهای ادبی به دست می آید. در زمان حیات عبدالرّحمان جامی سبک جدید خاصّی در نظم فارسی به وجود نیامده بود و آثار به جا مانده از آن دوره، عموماً حاکی از تقلید از آثار بزرگان پیشین بوده است. با وجود این جامی در اثر ارزشمند خود، هفت اورنگ، مضامین تازه ای را با اصطلاحات خوشنویسی ساخته است و این هنر او تاکنون بررسی نشده است. مقالة حاضر مضمون آفرینی با اصطلاحات خوشنویسی را در مثنوی اوّل هفت اورنگ جامی(سلسله الذّهب) تحلیل می کند. مضامّین دل انگیزی که نشان می دهد که در جهان شعر جامی، عناصر ناسازگار در سلک اصطلاحات خوشنویسی با همراهی آرایه های ادبی و عناصر صورخیال، مضمون های ظریف آفریده می شود. در این پژوهش به شیوة توصیفی- تحلیلی است، پس از فراهم آوردن چارچوب نظری، ابیات این مثنوی بر اساس آن تحلیل گردیده است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

1- افصح زاد، اعلاخان، (1378)، آثار و شرح احوال جامی، تهران: دفتر نشر مکتوب، چ اوّل.

2- ایمان، رحم علیخان، (1349)، تذکرة منتخب. الطایف، (مقدّمة تاراچند، به اهتمام سیّد محمّد رضا جلالی نائینی و سیّد امّیرحسن عابدی)، تهران: پتابان.

3- حسن­پورآلاشتی، حسین، (1384)، معنی بیگانه در شعر صائب تبریزی، مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی تبریز. ش 196، صص 84 -69.

4- جامی، عبدالرّحمن، (1386)، هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی، تهران: اهورا.

5- حقیقت، عبدالرّفیع، (1372)، تاریخ عرفان وعارفان ایرانی از بایزید تا نورعلی شاه گنابادی، چاپ دوم، تهران: کومش.

6- خرمشاهی، بهاءالدّین، (1367)، حافظ­نامه، بخش اوّل، چاپ دوّم، تهران: مروارید.

7- دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، فرهنگ لغت دهخدا، زیرنظر محمد معین وسیّدجعفر شهیدی، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

8- سرمدی، عبّاس، (1380)، دانشنامة هنرمندان ایران و جهان اسلام، تهران: هیرمند، چ اوّل.

 9- سجّادی، جعفر، (1383)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هفتم،تهران، انتشارات طهوری.

10- شیرچی، اسرافیل؛ کیانی، حمید، (1393)، خوشنویسی؛ گذری برتاریخچه و قواعد خط، چاپ اوّل، تهران: ادارة کلّ فرهنگی شهرداری تهران.

11- صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیّات در ایران، ج 5، انتشارات فردوس، تهران، چ چهارم. 

12- علی­شاهرودی، فروغ، (1388)، پیدایش و تحول خط در ایران، ج 1و2، چاپ اوّل، تهران: رسانش.

13- فراهانی منفرد، مهدی، (1381)، پیوند سیایت و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، تهران: نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ اوّل.

14- فقیهی، حسین و نظری نوکند، نیره، (1387)، «مضامین عرفانی در غزلیّات صائب»، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، ش 10، صص 73 – 84.

15- فضائلی، حبیب الله، (1393)، تعلیم خط، تهران: سروش، چاپ دهم.

16- قلیچ خانی، حمیدرضا، (1388)، فرهنگ واژگان واصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، چاپ دوم، تهران: روزنه.

17- مدرس تبریزی، محمّدعلی، (1374)، ریحانه­الادب، جلد 1و 2و 3و 4و 5و 7و 8، تهران: خیّام، چ چهارم.        

18- معین، محمّد، (1375)، فرهنگ معین، چاپ نهم، تهران: امّیرکبیر.

19- وحیدیان کامّیار، تقی، (1385). «مضمون­آفرینی و نکته­پردازی درغزل». شعر، شماره 64، صص47 - 45

20- یار شاطر، احسان، (1383)، شعرفارسی در عهد شاهرخ (نیمه اوّل قرن نهم) یا آغاز انحطاط در شعر فارسی، تهران: دانشگاه تهران، چ اوّل.