معرّفی نسخة خطّی شرح گلشن راز بابا نعمت‌الله نخجوانی و بررسی ویژگی‌های سبکی آن

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

علی دهقان ¹ (دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.)

تاريخ الإرسال : 13 السبت , رمضان, 1437 تاريخ التأكيد : 27 السبت , رمضان, 1440 تاريخ الإصدار : 22 الجمعة , ذو الحجة, 1440

الکلمات المفتاحية: سبک‌شناسی, کلید واژه‌ها: نعمت‌الله نخجوانی, شرح گلشن راز, نسخه خطّی,

ملخص المقالة :

چکیده مثنوی گلشن راز شیخ محمود شبستری در حجم کمتر، گنجینه ای از حکمت صوفیانه است و به سبب ایجاز و اشتمال بر مباحث عمیق عرفانی، از زمان سرایش مورد توجّه اهل فن و عارفان قرار گرفت. تاکنون نزدیک پنجاه شرح و ترجمه و نظیره بر آن نوشته شده است. یکی از شرح های مهمّ گلشن راز، شرح نعمت الله نخجوانی معروف به علوان آق شهری می باشد. این شرح به دلیل احاطۀ شارح به مضامین و نکات عرفانی و توضیح غموض افکار شیخ محمود شبستری، اهمّیّت زیادی دارد. از شرح مذکور دو نسخه خطّی پیدا شده است. ویژگی های خطّی و سبکی این نسخه‌ها در مطالعات نسخه شناسی و سبک شناسی نقش مهمّی می تواند داشته باشد. هدف از این مقاله، معرّفی شرح نعمت الله نخجوانی بر گلشن راز شبستری و بررسی سبکی ویژگی های آن است. شارح با بهره گیری از نثری ساده و روان، ارجاع مکرر به آیات و احادیث در تأیید تفاسیر خود، توضیح اصطلاحات عرفانی، به کارگیری واژه ها و ترکیبات خاص، شرح متفاوتی به یادگار گذاشته است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

1- قرآن کریم، (1366)، ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای، تهران، چاپخانۀ سپهر.

2- ادنه وی، احمد بن محمّد، (1417)، طبقات المفسّرین، تحقیق سلیمان بن صالح، مدینه، مکتبه العلوم و الحکم.

3- بغـدادی، اسـماعیل پاشـا، (1951-1955م)، هدیّة العارفین، اسماء المؤلّفین و آثار المصنّفین، به اهتمام قاسم محمّد الرّجب. بغداد، مکتبة الحنفی.  

 4- بیگدلی، لطفعلی بیگ بن آقاخان، (1337)، آتشکده، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران، امیرکبیر.

5- تربیت، علی، (1378)، دانشمندان آذربایجان، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

6- جامی، عبدالرّحمن، (1386)، نفحات­الانس، تصحیح تعلیقات محمود عابدی، تهران، انتشارات سخن.

7- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، (1413ق)، کشف الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دارالکتب علمیّه. 

8- خسروشاهی، رضا، (1350)، شعر و ادب فارسی در آسیای صغیر تا سدۀ دهم هجری، تهران، انتشارات دانشسرای عالی.

9- درایتی، مصطفی، (1389)، فهرست­وارۀ دست‌نوشته­های ایران، تهران، کتابخانـة مجلـس شورای اسلامی. 

10- ریاحی، محمّدامین، (1369)، زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی، تهران، پاژنگ.  

11- زرّین کوب، عبدالحسین، (1389)، ارزش میراث صوفیّه، تهران، انتشارات امیرکبیر.

12- الزرکلی، خیرالدّین، (2002م)، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین.

13- سرکیس، یوسف الیان، (1410ق)، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، قم، مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی.

14- شبستری، محمود، (1388)، گلشن راز، به کوشش شهربانو بهجت، تهران، انتشارات اهور.

15- __________، (1382)، گلشن راز، به اهتمام کاظم دزفولیان، تهران، طلایه.

16- شفاعی، زهرا، (1391)، نخجوانی و تفسیرالفواتح، تهران، انتشارات خانه کتاب.

17- طاشکوپری­زاده، عصام الدّین محمّد، (1389)، الشقایق­النعمانیّه فی علما و الدولة العثمانیّه، تصحیح و تحقیق سیّد محمّد طباطبایی بهبهانی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. 

18- طاهری عراقی، احمد، (1382)، یادگار طاهر(مجموعه مقالات دکتر احمد طاهری عراقی)، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

19- کحّاله، عمر رضا، (بی­تا)، معجم المؤمنین تراجم مصنّفی الکتب العربیّه، بیروت، دارالحیاء التراث العربی.

20-گلچین معانی، احمد، (1344)، شروح گلشن راز، نشریّة نسخه­های خطّی کتابخانة مرکزی و اسناد دانشگاه تهران، دفتر چهارم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

21- منزوی، احمد، (1351)، فهرست نسخه­های خطّی فارسی، تهران، مؤسّسۀ فرهنگی منطقه‌ای، چاپ اوّل.

22- نخجوانی نقشبندی، نعمت الله، (1395)، تفسیر فواتح الهیه، جلد اوّل، ترجمة مسعود انصاری، تهران، مولی.

23- واردی، زرّین­تاج، (1384)، مضامین رایج در شعر برخی از شاعران قرن نهم، مجلّة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورة 22، شماره پیاپی 42، صص91-110.