جلوه‌های ادبیّات غنایی در اشعار شهریار

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

لیلا زارع سلماسی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.)
ناصرتازه شهری ناصری ² (گروه زبان و ادبیات، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.)
جلیل امیرپور دریانی ³ (گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.)

تاريخ الإرسال : 13 الأربعاء , رمضان, 1441 تاريخ التأكيد : 23 السبت , صفر, 1442 تاريخ الإصدار : 10 السبت , شوال, 1442

الکلمات المفتاحية: عشق, عرفان, ادبیّات غنایی, کلید واژه‌ها: شهریار, بثّ الشکوی, رثا و مفاخره,

ملخص المقالة :

چکیده تخیّل گستردۀ شهریار، زمینه‌های موضوعی فراوانی را در سخنش به وجود آورده و در آیینة اشعارش به شیوه‌های گوناگون رخ نموده است. زندگی پر فراز و نشیب شاعر، افق دیده‌اش را وسعت بخشیده و فراخی اندیشه‌اش، چشم ‌اندازهای کلامش را گسترش داده است و احساسات، عواطف شخصی و هیجانات درونی را با خیال‌های دل انگیز در موضوعات مختلف در اشعار خود بازتاب داده است و گلستانی از انواع ادبیّات غنایی در آثارش بنیان نهاده است. دیوان اشعارش یکی از گسترده‌ترین دیوان‌هایی است که در آن مسائل اخلاقی، ملّی، میهنی، تعلیمی، مذهبی، عرفانی، عشق‌ورزی و اجتماعی در قالب کلمات دلنشین جلوه‌گری می‌نماید و بسامد ادبیّات غنایی نسبت به دیگر انواع ادبی بسی چشمگیر است. در این مقاله به غنایی بودن اشعار شهریار و تنّوع و بسامد اشعار غنایی وی پرداخته شده است و متغیّرهایی چون عشق و عرفان، بثّ الشکوی، نوستالژی، رثا، طنز، مفاخره و … در اشعار شهریار با ذکر شواهد مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد متغیّر عشق مجازی و عرفانی شهریار و گلایه‌ها و مراثی دینی و اجتماعی وی به ترتیب بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده‌اند. روش تحقیق بر اساس توصیفی – تحلیلی است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

• قرآن کریم.


• ارسطو، (۱۳۷۵)، فن شعر، ترجمه و مقدّمه از عبدالحسین زرّین کوب، تهران: امیرکبیر.


• انوشه، حسن، (۱۳۷۶)، فرهنگ ادبی فارسی، تهران: سازمان.


• بهادری، محمّدجلیل، (۱۳۸۶)، شهریار شعر(بررسی آفاق شعر شهریار)، دانشگاه آزاد: ایلام.


• باقریان، الهام، (1389)، طنز در دیوان شهریار، تبریز: شایسته.


• بهزادی اندوهجردی، حسین، (۱۳۸۳)، طنز و طنزپردازی در ایران، تهران: صدوق.


• حاکمی، اسماعیل، (۱۳۸۶)، تحقیق در بارۀ ادبیّات غنایی ایران و انواع شعر غنایی، ج اول، تهران: دانشگاه تهران.


• خان‌محمدی، محمّدحسین، (۱۳۹۴) ، چشم اندازی بر ادبیّات غنایی ایران، قم: مهر امیر‌المؤمنین.


• راستگو، سیّد محمّد، (۱۳۸۳)، عرفان در غزل فارسی، ج اوّل، تهران: علمی فرهنگی.


• رزمجو، حسین، (۱۳۸۵)، انواع ادبی، ج دوم، تهران: توس.


• رستگار فسایی، منصور، (۱۳۷۳)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.


• رنه ولک، آوستن وارون، (۱۳۷۳)، نظریّه ادبیّات، ترجمۀ ضیاء موحّد و پرویز مهاجر، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی


• سبکدل، محمّدتقی، (1388)، هویّت ملّی و ایرانی در اشعار استاد شهریار، تبریز: ندای شمس.


• سجّادی، سیّدجعفر، (1386)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ سوم، تهران: گلشن طهوری


• شوقی نوبری، احمد، (1384)، حافظ عاشقی رند و بی‌سامان، تبریز: شایسته.


• شمیسا، سیروس، (۱۳۸۱)، انواع ادبی، جلد نهم، تهران: فردوس.


• شهریار، محمّدحسین، (۱3۹۱)، دیوان شهریار، جلد اوّل و دوم، تهران: نگاه، چاپ پنجاهم.


• صمدزاده، بالغ، (۱۴۹۳)، حیدربابایه سلام، قم: مهر امیرالمؤمنین.


• علیزاده، جمشید، (۱۳۷۴)، به همین سادگی و زیبایی، تهران: مرکز.


• مشرف، مریم، (1382)، مرغ بهشتی، مجلة آدینع، «زندگی و شعر محمّدحسین بهجت تبریزی»، تهران: ثالث.


• مشروطه چی، کریم، (۱۳۹۰)، حیدر بابای شهریار، آیینه در زبان فارسی، ج ۱، تهران: نگاه.


• محمّدی، کاظم، (1381)، «چشمة بقاء» سیری در عشق عرفانی، تهران: وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.


• معین، محمّد، (1371)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.


• مؤتمن، زین‌العابدین، (۱۳۶۴)، مرثیه در شعر و ادب فارسی، جلد دوم، تهران: زرّین.


• نیک اندیش نوبر، بیوک، (۱۳۷۷)، در خلوت شهریار، ج ۱ و ۲، تبریز: آذریان.


• یا حقّی، محمّدجعفر، (۱۳۸۶)، فرهنگ اساطیر و داستان واژه‌ها، تهران: فرهنگ معاصر.

 

ب: مقالات

• ثروت، منصور، (۱3۸۷)، عشق وشهریار، فصلنامه تاریخ ادبیّات، دانشگاه شهیدبهشتی، شمارة ۵۹/۳، صص46-33.


• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (۱۳۷۲)، انواع شعر فارسی و ادبی، مجلّۀ رشد آموزش ادب فارسی، سال هشتم، شماره های ۳۲- ۳۳.