زبان عرفان و رابطۀ آن با شطح

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

ودود ولیزاده ¹

1 - استادیارگروه معارف اسلامی، واحد پارس آباد مغان، دانشگاه آزاد اسلامی، پارس آباد مغان، ایران.

تاريخ الإرسال : 30 السبت , رمضان, 1441 تاريخ التأكيد : 04 الأربعاء , شعبان, 1442 تاريخ الإصدار : 17 الإثنين , ربيع الثاني, 1443

الکلمات المفتاحية: عرفان, شطح, تناقض‌گویی, کلید واژه‌ها: زبان, متناقض‌نمایی,

ملخص المقالة :

چکیدهدر این تحقیق به دنبال این هستیم که علل متناقض نمایی کلام عارفان را واکاوی کرده و با بررسی زبان عارف به علل بروز شطح پی ببریم. درخصوص رابطۀ شطح با مسألۀ زبان آرای متعدّدی ذکر شده است. برخی معتقدند که در عالم واقع هیچ تناقضی وجود ندارد بلکه تنها در مقام گفتار تناقض نمایی بروز می‌کند. پس ذاتاً هیچ تناقضی در مقام عالم واقع وجود ندارد. برخی بر این نظر بوده اند که عرفا جهت پنهان ماندن حقایق از نااهلان چنین ادبیّات رمز آلودی را پیش گرفته اند. برخی هم این تناقض گویی را ناشی از شخصی بودن تجربیّات عرفانی دانسته اند. آرای دیگری نیز در این خصوص ذکر شده است. علی‌رغم این که هر کدام از این باورها ممکن است مصداق هایی داشته باشد آنچه که بیشتر جلب توجّه کرد این است که صوفیّه، جهت ابراز معانی پرسوز لاهوتی خویش، هیچ ابزاری جز ابزار الفاظ متداول نداشتند و شطح عمدتاً هنگامی به وجود آمده است که الفاظ متداول را جهت بیان معانی متعالی و متافیزیکی به کار برده اند. آنگاه که مفاهیم حوزه های ازلیّت و ابدیّت را در چهار چوب حیات مادّی و شرایط معمول و مرسوم جامعه ابراز می کردند، متناقض نمایی بروز می کرده است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتابنامه

• آملی، سیّد حیدر، (1395)، جامع الاسرار و منبع الانوار، ترجمۀ محمّدرضا جوزی، تهران: هرمس، چاپ دوم.


• ابن عربی، محیی الدّین، (1405ق/1985م)، الفتوحات المکیه، تحقیق و تقدیم عثمان یحیی، قاهره: المکتبه العربیه، چاپ دوم.


• استیس، و. ت، (1375)، عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدّین خرمشاهی، تهران: سروش.


• اقبال لاهوری، محمّد، (بی‌تا)، احیای فکر دینی در اسلام، ترجمة احمد آرام، بی‌جا، رسالت قلم.


• باربور، ایان، (1362)، علم و دین، ترجمة بهاءالدّین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


• برتلس، یوگنی ادوارد ویچ، (1382)، تصوّف و ادبیّات تصوّف، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر.


• بقلی شیرازی، روزبهان، (1382)، شرح شطحیات، به تصحیح و مقدّمه فرانسوی هنری کربن، انجمن ایران شناسی فرانسه در تهران: انتشارات زبان و فرهنگ ایران.


• ____________، (1374)، شرح شطحیات، تهران: طهوری.


• ____________، (1383)، عبهر العاشقین، به کوشش هانری کربن و معین، تهران: طهوری.


• پوپر، کارل ریموند، (1370)، منطق اکتشاف علمی، ترجمۀ سیّدحسین کمالی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ اوّل.


• جامی، عبدالرّحمن، (1352)، اشعّة اللّمعات، تصحیح و مقابله حامد ربّانی، تهران: کتابخانه علمیه حامدی.


• جیمز، ویلیام(1372)، پراگماتیسم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اوّل.


• حافظ، شمس‌الدّین، (1380)، دیوان، به اهتمام منصور جهانگیر، تهران: آگاه، چاپ ششم.


• خرمشاهی، بهاءالدّین، (1373)، حافظ نامه، تهران: علمی و فرهنگی.


• دارا شکوه، محمّد، (1352)، حسنات العارفین، به کوشش سیّد مختوم رهین، تهران: ویسمن.


• راسل، برتراند، (1362)، عرفان و منطق، ترجمة نجف دریابندری، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ دوم.


• زرّین کوب، عبدالحسین، (1377)، ارزش میراث صوفیّه، تهران: امیر کبیر.


• ستّاری، جلال، (1392)، مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، تهران: نشر مرکز.


• سجّادی، سیّدجعفر، (1362)، فرهنگ لغات و تعبیرات و اصطلاحات عرفانی، تهران: طهوری، چاپ سوم.


• سراج، ابو نصر، (1382)، اللمع فی التصوف، به کوشش رینولد الن نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبتی، تهران: اساطیر.


• سنایی غزنوی، ابو المجد مجدود بن آدم، (1359)، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، به کوشش مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.


• شبستری، شیخ محمود، (1386)، گلشن راز، به کوشش صمد موحد، تهران: طهوری، چاپ دوم.


• شیمل، آن ماری، (1374)، ابعاد عرفانی اسلام، ترجمة عبدالرّحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اوّل.


• صاعدی، عبدالعظیم، (1365)، با حافظ تا کهکشان عرفان و اخلاق، تهران: نور فاطمه ^(س).


• عبادی، قطب‌الدّین ابو المظفر منصور بن اردشیر، (1386)، صوفی نامه، التصفیه فی احوال المتصوفه، به تصحیح غلامحسین یوسفی، ، تهران: علمی، چاپ دوم.


• عطّار، فریدالدّین، (1379)، تذکرة الاولیاء،تهران: بهزاد.


• عین القضات، همدانی، (1362)، نامه­های عین القضات، به کوشش علینقی منزوی و عفیف عسیران،تهران: زوار، چاپ دوم.


• غزّالی، احمد، (1368)، سوانح، به کوشش هلموت ریتر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم.


• فلوطین، (1366)، دورۀ آثار فلوطین، ترجمه محمّدحسن لطفی، تهران: خوارزمی، چاپ اوّل.


• قشیری، عبدالکریم بن هوازن، (1385)، رساله قشیریّه، ترجمه ابو علی حسن ابن احمد عثمانی، به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.


• کربن،هانری، (1352)،تاریخ فلسفۀ اسلامی، ترجمۀاسدالله مبشری، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.


• کربن، هانری (1392)، آفاق تفکر معنوی اسلام ایرانی، ترجمه داریوش شایگان و باقر پرهام، تهران: فرزان روز.


• لاهیجی، شمس‌الدّین محمّد، (1393)، شرح گلشن راز، تهران: زوّار.


• معصوم علیشاه، (1339)، طرائق الحقایق، به کوشش محمّد جعفر محبوب، تهران: سنایی.


• مولوی، جلال‌الدّین محمّد، (1376)، مثنوی معنوی، تهران: آذر.


• نوربخش، جواد، (1366)، فرهنگ نور بخش،تهران: خانقاه نعمت الهی، چاپ اوّل.


• هجویری، علی بن عثمان، (1375)، کشف المحجوب، به کوشش د. ژوکوفسکی، تهران: طهوری، چاپ چهارم.


• ویگوتسکی، لو سیمونوویچ، (1367)، تفکّر و زبان، ترجمة بهروز عزدفتری، تبریز: نیما، چاپ اوّل.


• یثربی، سیّد یحیی، (1374)، فلسفه عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیّه قم.

 

• ب – مجلاّت


• بازرگان، ابراهیم، (1395)، «بررسی رابطه سمبولیسم و شطحبر پایه شرح شطحیات روزبهان بقلیبا رویکرد تحلیلی – توصیفی»، فصلنامه آیین حکمت پژوهشی، سال هشتم، شمارة مسلسل 28، صص: 39- 64.


• پایا، علی، (1326)، «فلسفه تحلیلی چیست؟»، نامۀ مفید، فصلنامة دارالعلم مفید، سال چهارم، شمارۀ سوم، پاییز 1326.


• سهروردی، شهاب الدّین، (1366)، شرح مونس العشاق سهروردی، تصحیح مسعود قاسمی، معارف، دورة چهارم، شمارة 1، فروردین- تیر.


• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1374)، «دستور زبان عرفان و عرفان دستور زبان»، نامه شهیدی، جشن نامه سیّدجعفر شهیدی، چاپ اوّل، تهران: طرح نو، صص:427-447.


• فعّالی، محمّدتقی، (1381)، «زبان عرفان»، فصلنامة علمی – پژوهشی قبسات، زمستان، دورة 7، شماره 24


• کربن، هانری، (1372)، «پاردوکس‌های صوفیانه»، ترجمة سعید نوری نشاط، کیهان فرهنگی، سال دهم، شمارة 6.


• ویتگنشتاین، لودویگ، (1383) «ادبیّات فلسفه»، مجلّة کتاب ماه، سال هشتم، شمارة 3 و4، دی و بهمن.

 

ج- منابع لاتین

 

• Bruce, Mileman (1996),”Suffering God: Meister Eckhart,s Sermon 52” in Mystics Qurtery 22:69-90.


• Copleston, Fredrick,(1963) A History of Philosophy, vol.3, Part:1, Image Books Edition.


• McGinn, Bernard(1994), Meister Eckhart and the Beguine Mystics, New York, Continuum.


• Politila, Joseph (1964), “Al-Ghazali and Meister Eckhart, Two Giants of The Spirit”, in Muslim World 54:81-194, 232-244.


• Sells, Micheal(1994), Mystical Languages of Unsaying, Chicago, The University of ChicagoPress.