تحفة‌اللغات؛ فرهنگی ناشناخته

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

مرتضی جعفری ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی ، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

تاريخ الإرسال : 03 الأربعاء , صفر, 1441 تاريخ التأكيد : 18 الأربعاء , شوال, 1441 تاريخ الإصدار : 06 السبت , ربيع الثاني, 1442

الکلمات المفتاحية: کلید واژه‌ها: فرهنگ لغت, تحفة‌اللغات, فرهنگ جهانگیری, برهان قاطع, لغت‌نامه دهخدا,

ملخص المقالة :

چکیده تحفة‌اللغات فرهنگی است که تنها نسخة خطّی آن با شماره 2708 در دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. به دلیل افتادگی آغاز و پایان این نسخه، نام مؤلّف و تاریخ تألیف، مشخص نمی‌باشد. تاریخ احتمالی تألیف اثر، قرن دوازدهم است. تحفة‌اللغات 8625 واژه دارد که 1560 واژه آن در حاشیه فرهنگ آمده است. این فرهنگ به صورت خلاصه از روی فرهنگ جهانگیری نوشته شده و علاوه بر حذف شواهد شعری و اضافات و مترادفات، مؤلّف ترتیب ارائه مدخل‌ها را نیز تغییر داده و به ترتیب حروف الفبا درآورده است. نویسنده همچنین در حاشیه، ترکیبات و اصطلاحاتی را از برهان قاطع به فرهنگ افزوده و در حاشیه یک مجموعه کامل از واژه‌ها، براساس حرف قافیه نیز دارد. این فرهنگ به خط نستعلیق و بسیار کم غلط است و در تصحیح آن با فرهنگ جهانگیری، برهان قاطع و لغت‌نامه دهخدا مقایسه و مقابله شده و از این طریق فهرست کاملی از تفاوت تلفظ واژه‌ها با این فرهنگ‌ها و همچنین فهرستی از واژه‌های که در تحفة‌اللغات وجود دارد، اما در برهان قاطع یا لغت‌نامه دهخدا وجود ندارد، ارائه گردیده است. در این فرهنگ علاوه بر واژه‌ها فارسی، تعدادی واژه به زبان‌های عربی، هندی، ترکی، رومی و دیگر زبان‌ها وجود دارد. همچنین تعدادی واژه معرب و تعداد اندکی واژه به لهجه‌های محلی همچون شیرازی، گیلانی، اصفهانی و قزوینی در فرهنگ ذکر شده است. این فرهنگ نیز به مانند برهان قاطع در برگیرنده تعداد اندکی واژه‌های دساتیری و هزوارش با عنوان واژه‌های زند و پازند می‌باشد.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

• انجوی شیرازی، جمال‌الدّین حسین‌بن فخرالدّین حسن، (1351)، فرهنگ جهانگیری، ویراسته رحیم عفیفی، مشهد: دانشگاه فردوسی.


• تبریزی، محمّد حسین‌بن خلف، (1391)، برهان قاطع، ویراسته محمّد معین، تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم.


• درایتی، مصطفی، (1391)، فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران، جلد 7، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.


• _________، (1389)، فهرست‌واره دست نوشته‌های ایران، جلد 2، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.


• دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.


• صادقی، علی‌اشرف، (1397)، سخنرانی در نشست علمی با عنوان فرهنگ‌نویسی در شبه قاره، هفتم آبا‌ن‌ماه.


• صفا، ذبیح‌الله، (1389)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.


• لویکی، فضل‌الله عمید، (1985)، دیوان عمید، مرتبة نذیر احمد، لاهور، مجلس ترقّی ادب.


• مخبر دزفولی، محمّدرضا و همکاران، (1391)، تقویم تاریخ: فرهنگ و تمدّن اسلام و ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ اوّل.