خوانش بینامتنی اشعار عرفانی علاّمه حسن‌زادۀ آملی با قرآن کریم

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

جواد عابدی ¹ (دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.)
حسین پلارسایی ² (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.)
رضا فرصتی جویباری ³ (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.)

تاريخ الإرسال : 30 السبت , رمضان, 1441 تاريخ التأكيد : 02 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1442 تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , محرم, 1443

الکلمات المفتاحية: قرآن, دیوان اشعار, کلید واژه‌ها: بینامتنیّت, مفاهیم عرفانی, علّامه حسن‌زاده,

ملخص المقالة :

چکیده نظریۀ بینامتنیّت یکی از پرکاربردترین مسائل نقد ادبی است؛ یکی از مواردی که موجب زیبایی و دل‌نشینی آثار ادبی می‌گردد، تأثیرپذیری شاعران و نویسندگان از متون دیگر است و واکاوی آنها لذّت بخش است. سراسر اشـعار علّامه حسن‌زادۀ آملی، سرشار از مفاهیم عرفانی، مضمامین قرآنی و روایات می‌باشد، اشعارش سرشار از مضامین و مفاهیم عرفانی است، از این حیث شـعرهای او از پشتوانۀ عرفانی بسیـار غنی برخـوردار است و با توجّه به رویکرد بینـامتنیّت قـابل بررسی می‌باشد. در این مقاله تلاش برآن است، مفاهیم عرفانی و مضامین قرآنی در اشعار علّامه حسن‌زادۀ آملی با نگاه بینامتنی که به روش تطبیقی و تحلیلی- توصیفی است، مورد تحلیل قرارگیرد. بنابر این اشعار عرفانی او بر مبنای بینامتنی با قرآن کریم خوانش می‌شود؛ علّامه کوشیده است ضمن بیان احساسات خود در شعر به مسائل اعتقادی، آداب اسلامی و قرآنی بپردازد. با بررسی‌های به عمل آمده در اشعار علاّمه، انواع روابط بینامتنی از جمله: اشاره‌ای، الهامی و مفهومی، اسلوبی، جزئی و واژگانی دیده می‌شود، امّا به ترتیب، روابط الهامی و مفهومی، واژگانی، جزئی، اسلوبی بیشتر نمایان است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتابنامه

1- قرآن کریم، (1386)، مترجم: محمود اشرفی تبریزی، تهران: بدرقۀ جاویدان، چاپ11.

2- حسن‌زادۀ آملی(علاّمه)، حسن، (1391)، دیوان اشعار، با اهتمام سیّد سعید هاشمی، قم: الف. لام . میم، چاپ اوّل.

3- حلبی، علی اصغر، (1390)، تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی، تهران: دانشگاه پیام نور، چاپ چهارم.

5- دانش پژوه، منوچهر، (1386)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، تهران: فرزان، چاپ اوّل.

6- راستگو، محمّد، (1397)، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: سمت، چاپ13.

7- صمدی آملی، داود، (1379الف)، شرح دفتردل، قم: نبوغ، چاپ اوّل.

8- ___________، (1384ب)، شرح دفتردل، قم: نبوغ، چاپ سوم.

9- فشارکی، محمّد، (1387)، نقد بدیع، تهران: سمت، چاپ سوم.

10- نامور مطلق، بهمن، (1390)، درآمدی بر بینامتنیّت، تهران: سخن، چاپ اوّل.

11- یثربی، سیّدیحیی، (1370)، فلسفۀ عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اوّل.

12- ـــــــــــــــ ، (1385)، آب طربناک، تهران: علم، چاپ اوّل.

 

ب- مقالات

13- حبیبی، علی اصغر، (1392)، «بررسی روابط بر بینامتنی میان شعرصفی الدّین حلّی و قرآن کریم»، «علوم قرآن و حدیث»، سال 1، شمارۀ 4، صص: 27 - 62.

14- حلبی، احمد طعمه، (2007)، «اشکال التناص الشعری شعرالبیاتی النموذجا»، مجلّۀ «الموقف الادبی»، شمارۀ430، صص: 80 – 83.

15- سلامت باویل، لطیفه، (1397)، «بینامتنیّت آیات و احادیث در غزلیّات شمس»،  فصلنامۀ علمی- پژوهشی «پژوهش دینی»، شمارۀ 36، صص: 33 - 61.

16- شاهرخی، فرانگیس، (1397)، «بررسی انواع روابط بینامتنی اشعار احمد عزیزی و قرآن کریم»،  فصلنامۀ علمی- پژوهشی «کاوش نامه»، سال19، شمارۀ 36، صص: 204 - 232.

17- صفری‌نیا، سمیّه، (1392)، «بررسی بینامتنیّت در آثار سیمین دانشور»، کارشناسی ارشد، زبان و ادبیّات فارسی، سنندج: دانشگاه کردستان.

18- کامیاب، مرجان؛ محمّدی، سمیّه، (1396)، «بررسی تطبیقی انواع بینامتنیّت ژنت با نظریۀ بلاغت اسلامی در نفثه المصدور زیدری نسوی»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی «زیبایی شناسی ادبی»، سال 15، شمارۀ 31، صص: 217 – 242.

19- یلمه‌ها، احمدرضا؛ رجبی، مسلم، (1394)، «بینامتنیّت آیات و روایات در گلستان سعدی»،  فصلنامۀ علمی- پژوهشی «پژوهش‌های ادبی- قرآنی»، سال 3، شمارۀ 4، صص: 83 - 97.