تحلیل قصّة شهر‌سنگستان مهدی اخوان ثالث با رویکرد نقد فرمالیستی‌ (با تکیه بر آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی)

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

علی آذرگون ¹

1 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.

تاريخ الإرسال : 08 السبت , ربيع الثاني, 1443 تاريخ التأكيد : 30 الخميس , رجب, 1443 تاريخ الإصدار : 25 الثلاثاء , محرم, 1444

الکلمات المفتاحية: فرمالیسم, برجسته‌سازی, آشنایی زدایی, شعر اخوان,

ملخص المقالة :

فرمالیسم، اوّلین جریانی بود که به قابلیّت‌های زبانی ادبیّات، در خلق معناهای جدید تأکید کرد و خود متن ادبی را پایه و اساس پژوهش متون قرار داد. در این راستا، نیّت مؤلّف و پیشینه‌های تاریخی، فلسفی و ... از حوزۀ بررسی و نقد متون خارج می‌شوند. فرمالیست‌ها به آرایش اجزا و پیکره و صورت ظاهری اثر ادبی توجّه داشتند. در دوران معاصر، بویژه پس از نیما، تلاش برای یافتن فضاهای تازه و ابتکار و نوآوری در قلمرو زبانی شعر، زیاد به چشم می‌خورد. شاعران معاصر به شیوه‌های تازه‌ای برای عدول از هنجار و یافتن فضاهای تازه در قلمرو ادبیّات دست زده‌اند که در این میان، آشنایی زدایی‌های اخوان، تشخیص و برجستگی ویژه‌ای به شعرش بخشیده است. مهدی اخوان ثالث، از جمله شاعران پس از نیما است که با به کار‌گیری شیوۀ بیان خاصّ خود ، قابلیّت‌های تازه‌ای را به محدودة زبان فارسی افزود. هدف از این پژوهش، بررسی سازه‌های شعر قصّه شهر سنگستان اخوان ثالث بر اساس رویکرد فرمالیستی بر محوریّت آشنایی‌زدایی و برجسته سازی است. طبق نتایج به عمل آمده، اخوان در گزینش و چینش واژه‌ها و القای هنری کلمات، با استفاده از عینیّت‌های خارجی و آهنگ آنها، استفاده از ترکیبات و و صف‌ها در کنار کلمات کهن فارسی به فرم شعر، برجستگی بخصوصی بخشیده است. این مقاله، ابتدا به بررسی مفاهیم کلیدی فرمالیسم و تاریخچۀ آن و سپس به تحلیل اشعار اخوان با استمداد از نظریّة فرمالیسم می‌پردازد.

المصادر:

الف- کتابنامه

1- احمدی، بابک، (1391)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.

2- اخوان ثالث، مهدی، (1394)، از این اوستا، تهران: نشر زمستان.

3- ایگلتون، تری، (1391)، پیش درآمدی بر نظرّیة ادبی، ترجمة عبّاس مخبر، تهران: نشر مرکز.

4- شایگان فر، حمیدرضا، (1380)، معرّفی مکاتب نقد (همراه با نقد و تحلیل شواهد و متونی از ادب فارسی)، تهران: دستان.

5- شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1391)، رستاخیز کلمات (درس گفتارهایی دربارة نظریّة ادبی صورتگران روس)، تهران: سخن.

6- شمیسا، سیروس، (1383)، نقد ادبی، تهران: فردوس.

7- قاسمی‌پور، قدرت، (1386)، نظریّه‌های ادبی1 (درآمدی بر فرمالیسم در ادبیّات)، اهواز: رسش.

8- معین، محمّد، (1387)، فرهنگ فارسی، تهران: فرهنگ نما.

9- مکاریک، ایرناریما، (1390)، دانشنامة نظریّه‌های‌ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگاه.

 

ب- مقالات:

1- روحانی، مسعود و عنایتی قادیکلایی، محمّد، (1388)، «بررسی هنجار گریزی در شعر شفیعی کدکنی»، پژوهشنامة زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال سوم، شمارة سوم، پیاپی 11، صص: 63-90.

2- صمصام، حمید، (1395)، «برجسته سازی در شعر اخوان»، فصلنامة تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد مشهد، شمارة 6، صص: 50-70.

3- صهبا، فروغ، (1384)، «کهن گرایی واژگانی در شعر اخوان»، فصلنامة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة پنجم، صص: 41-64.

4- طغیانی، اسحق و صادقیان، سمیّه، (1390)، «هنجار گریزی در مجموعه شعر از این اوستا»، ادب پارسی معاصر، سال اوّل، شمارة اوّل.