بررسی و تحلیل ایهام و انواع آن در دیوان عالمی داراب‌جردی (شاعر قرن دهم)

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

اعظم بازگیر الوار ¹ , محمود طاووسی ² , مریم امیرارجمند ³ , فاطمه امامی ⁴

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.
3 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.
4 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

تاريخ الإرسال : 23 السبت , جمادى الأولى, 1441 تاريخ التأكيد : 24 الأربعاء , ذو القعدة, 1441 تاريخ الإصدار : 10 السبت , شوال, 1442

الکلمات المفتاحية: سبک عراقی, نسخة خطّی, کلید واژه‌ها: ایهام, عالمی داراب‌جردی,

ملخص المقالة :

چکیدهایهام، یکی از بدیعی ترین آرایه های ادبی است که شاعران و نویسندگان بدان سخن خود را رازناک کرده اند. این آرایه را از انواع هنجار گریزی معنایی می دانند که در محور هم نشینی و مجاورت به وجود می آید. گوینده در این صنعت از واژه یا عبارت و جمله ای در کلام استفاده می کند که به جهت پیوندی که با دیگر اجزا و سازه های کلام دارد، باعث تبادر چند معنا در ذهن می شود. اگرچه ایهام در شعر خاقانی جایگاهی مهمّ دارد، در سبک عراقی بویژه شعر سعدی و در نهایت کلام حافظ به اوج خود می‌رسد؛ لیکن باید گفت که توجّه به رعایت تناسب ها، روابط معنایی میان کلمات و اجزای بیت نیز یکی از گرایش های مرسوم عصر صفوی است. عالمی داراب جردی متوفّی975ه‍.ق در شیوۀ شاعری از پیروان سبک عراقی بویژه طرز شاعری سعدی و حافظ است. به همین مناسبت، صنعت ایهام و انواع آن مانند: ایهام تناسب45، ایهام ترجمه28، ایهام مرشّحه11، ایهام موشّحه12، ایهام دوگانه‌خوانی10، ایهام تبادر10، ایهام تضادّ9، ایهام مبیّنه6، هم چنین ایهام از نوع تصویری آن در محدوده عبارت وجمله در شعر وی جلوه ای بارز یافته است. پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی انجام یافته ، کوششی در جهت شناخت انواع صنعت ایهام در نسخة خطّی منظوم برجای مانده از میرزا سهراب متخلّص به عالمی داراب جردی می‌باشد.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

1- ابن معتز، عبدالله، (2001)، البدیع، با مقدّمه و تعلیق کراتشقوفسکی، بغداد.

2- انوشه، حسن، (1381)، فرهنگ نامۀ پارسی، دانش­نامةادب فارسی، جلد دوم، تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، چاپ دوم.

3- حسینی، امیرمحمود، (1384)، بدایع صنایع، تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار، چاپ اوّل.  

4- دهخدا، علی اکبر، (1372)، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اوّل از دورة جدید.

5- رازی، شمس قیس محمّد، (1360)، المعجم فی معاییر الاشعار العجم، به تصحیح مدرّس رضوی، تهران: کتاب­فروشی زوّار، چاپ سوم.

6- راستگو، محمّد، (1379)، ایهام در شعر فارسی، تهران: سروش، چاپ اوّل.

7- شمیسا، سیروس، (1383)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس، چاپ یازدهم.

8- عالمی داراب­جردی، میرزا سهراب، (975ق)، نسخه خطّی، فهرست نسخ خطّی ایران، جلد پانزدهم.

9- فرصت­الدّوله شیرازی، محمّد نصیربن جعفر، (1379)، آثار عجم، تصحیح و تحشیه: منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.

10- کاشانی، میرتقی­الدّین، (1392)، خلاصه الاشعار و زبده الافکار(بخش شیراز و نواحی آن)، تصحیح نفیسه ایرانی، تهران: امیرکبیر، چاپ اوّل.

11- کاشفی سبزواری، میرزا حسین واعظ، (1369)، بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، ویراستۀ میرجلال­الدّین کزّازی، تهران: مرکز.

12- کزّازی، میرجلال­الدّین، (1373)، بدیع؛ زیبایی شناسی سخن پارسی، کتاب ماد، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم.

13- گرکانی، شمس‌العلماء محمّد حسین، (1377)، ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری، تبریز: احرار.

14- وحیدیان­ کامیار، تقی، (1379)، بدیع از دیدگاه زبان­شناسی، تهران: دوستان.

15- وطواط، رشیدالدّین محمّد، (1339)، دیوان به انضمام حدایق السحر، مقابله و تصحیح سعید نفیسی، تهران: باران.

16- همایی، میرجلال­الدّین، (1379)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما، چاپ هفدهم.

 

ب – مقالات

17- چناری، امیر، (1392)، «نگاهی نو به ایهام»، پژوهش­نامة نقد ادبی و بلاغت، سال دوم، شمارة 2، پاییز و زمستان، صص: 115- 134.

18- طاهری، حمید، (1389)، «رویکردی به ایهام در غزلیّات حافظ»، نشریه ادب و زبان، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنرکرمان، شمارة 28، شمارة پیاپی25، صص: 113- 138.

19- کریمی­فرد، غلامرضا، (1393)، «بررسی تطبیقی زیبایی­شناسی ایهام در بلاغت عربی و فارسی»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش­های تطبیقی، دورة2، شمارة1، بهار وتابستان، صص: 99-134.