تحلیل داستان بیژن و منیژه بر اساس اسطوره باروری
الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخنکبری جلیلی مؤخر 1 , حمیدرضا فرضی 2 , ابراهیم پوردرگاهی 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
الکلمات المفتاحية: قهرمان, بیژن و منیژه, کلید واژه‌ها: اسطوره باروری, مرگ و تولّد مجدد,
ملخص المقالة :
چکیدهیکی از شیوه‌های ادامه حیات اسطوره‌ها، تغییر یافتن آنها به صورت قصه و داستان، بویژه قصه‌های عامیانه است. در این میان برخی داستان‌ها بیانگر اسطوره‌های مربوط به طبیعت (باروری) هستند؛ اهمیت این اسطوره‌ها به حدّی است که جیمز فریزر از آنها به عنوان یکی از پایه‌های بنیادین همه اساطیر و مهرداد بهار به عنوان یکی از ارکان اصلی اسطوره‌ها یاد می‌کنند. اسطوره‌های طبیعت (باروری)، اسطوره‌هایی هستند که به شیوه‌های گوناگون با مرگ و رستاخیز طبیعت در پیوند هستند. در ادبیات فارسی، در ژرف ساخت برخی داستان‌ها می‌توان ردّ پای اساطیر مربوط به طبیعت و آیین‌های باروری را مشاهده کرد که در این مقاله، داستان بیژن و منیژه بر این اساس و به روش تحلیل محتوایی بررسی شده است. فرض نگارندگان بر این بوده است که در ژرف ساخت این داستان می‌توان ردّ پای عناصر اسطوره‌های طبیعت و آیین‌های باروری را مشاهده کرد. براساس این فرضیه و با تحلیل محتوای این داستان، قابل تطبیق بودن آن با اسطورة طبیعت و آیین‌های باروری اثبات شده است؛ به گونه‌ای که در این داستان مرگ و رستاخیز طبیعت را که به صورت نمادین در وجود قهرمان نمود یافته است می‌توان مشاهده کرد. علاوه بر این، عناصر نمادین و کهن الگویی دیگری در این متن وجود دارد که در ارتباط با مضمون اصلی (اسطوره‌های طبیعت و باروری) هستند و بر این اساس تحلیل شده‌اند.
1- الیاده، میرچا، (1368)، آیین‌ها و نمادهای آشناسازی، ترجمة نصرالله زنگویی، تهران: آگه.
2- ____ ، 1393، هنر اسرارآمیزی، ترجمة مینا غرویان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
3- امیرقاسمی، مینو، 1391، دربارة قصّه‌های اسطوره‌ای، تهران: نشر مرکز.
4- بهار، مهرداد، (1384) الف، از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.
5- ــــــــــ ، 1384 ب، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
6- پورجعفری، محمّدرضا (مترجم)، (1388)، درآمدی بر انسان‌شناسی هنر و ادبیّات، تهران: ثالث.
7- پورداود، ابراهیم، (1387)، خرده اوستا، نامة مینوی، تهران: دنیای کتاب.
8- جعفری، طیبه و چوقادی، زینب، (1392)، «بازشناسی کهن الگوها و عناصر نمادین در داستان بیژن و منیژه»، فنون ادبی، سال پنجم، ش 1، صص: 168- 155
9- دوبوکور، مونیک، (1387)، رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران: مرکز.
10- رضائی دشت ارژنه، محمود، (1391)، «تحلیل روانشناختی وقتی نیچه گریست- اثر اروین یالوم»، پژوهش ادبیات معاصر ایران جهان، دورة 16، شمارة 4، پائیز و زمستان، صص: 21-36.
11- زمردی، حمیرا، (1385)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تهران: زوّار.
12- سرکاراتی، بهمن، (1385)، سایه‌های شکار شده، تهران: طهوری.
13- سرلو، خوان ادواردو، (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمة مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.
14- شوالیه، ژان ژاک؛ گربران، آلن، (1385)، فرهنگ نمادها: رویاها، روژسوم، ایماء، اشاره، اشکال و قوالب، چهره‌ها، رنگ‌ها، اعداد، ترجمة سودابه فضایلی، 4 جلد، تهران: جیحون، چاپ اوّل.
14- عفیفی، رحیم، (1383)، اساطیر و فرهنگ ایران، تهران: توس.
15- فردوسی، ابوالقاسم، (1379)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
16- فریزر، جیمز، (1388)، شاخة زرین (پژوهشی در جادو و دین)، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
17- قلی‌زاده، خسرو، (1392)، دانشنامة اساطیری جانوران، تهران: کتاب پارسه.
18- کریستن سن، آرتور، (1378)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمة رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.
19- کمپبل، جوزف، (1392)، قهرمان هزار چهره، ترجمة شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.
20- کوپر، جی‌سی، (1286)، فرهنگ محصور نمادهای سنّتی، ترجمة ملیحه کرباسیان، تهران: فرهنگ نشر نو.
21- لوفلر ـ دلاشو، م، (1386)، زبان رمزی قصّه‌های پریوار، ترجمة جلال ستاری، تهران: توس.
22- مصفّا، ابوالفضل، (1357)، فرهنگ اصطلاحات نجومی، تبریز: مؤسّسة تاریخ و فرهنگ ایران.
23- معین، محمّد، (1384)، مزدیسنا و ادب فارسی، (ج 1)، تهران: دانشگاه تهران.
24- هال، جیمز، (1390)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمة رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
25- هینلز، جان راسل، (1393)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه باجلان فرّخی، تهران: اساطیر.
26- یاحقّی، محمّدجعفر، (1386)، فرهنگ اساطیر، تهران: فرهنگ معاصر.
_||_