بررسی محتوایی مرثیه‌‌های عاشورایی حیدر شبگرد «در قالب: آزادگی، احیای دین اسلام، عشق الهی و هدایت»

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

فاطمه آقازاده ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.)
رسول اعتباری ² (کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.)

تاريخ الإرسال : 12 السبت , رجب, 1441 تاريخ التأكيد : 12 الأحد , ذو الحجة, 1441 تاريخ الإصدار : 06 السبت , ربيع الثاني, 1442

الکلمات المفتاحية: عشق, اسلام, هدایت, عاشورا, آزادگی, کلید واژه‌ها: مرثیه, حیدر شبگرد,

ملخص المقالة :

چکیده یکی از موضوعات موثّری که از آغاز شعر فارسی تا امروز توجّه ادب شناسان و شعر دوستان را به خود جلب کرده است، مرثیه سرایی است که به طور عامّ بر شعری دلالت می‌کند که در اندوه از دست دادن عزیزی و ذکر نیکی‌های او سروده شده باشد و به طور خاصّ بر شعری که در مورد سوگ و شهادت حضرت امام حسین(ع) و حوادث مربوط به کربلا و امامان معصوم(عم) باشد اشاره می‌کند، و در این میان تنها تفاوت در محتوا و نوع ابراز آن و شدّت و ضعف بیان تأثّرات قلبی است؛ مخصوصاً در حوزۀ مرثیه‌های خاصّ که از ارادت قلبی و عشق فراوان شاعران نسبت به حضرت اباعبدالله(ع) و اهل بیت عصمت و طهارت(عم) حکایت می‌کند. حیدر شبگرد یکی از شاعران مرثیه سرایی است که در زمینۀ مرثیه های خاصّ مخصوصاً مرثیه‌های عاشورایی طبع آزمایی کرده و مهارت و استادی و نهایت عشق خود را به امام حسین(ع) به اثبات رسانیده است. مرثیه‌های این شاعر پراحساس که- غوغا و آشوب را در دل تمام عاشقان حضرت اباعبدالله(ع) بر پا می‌کند - از سوز دل و آتش درونش نسبت به فجایع کربلا و مصائب امام حسین(ع) حکایت دارد. استاد شبگرد در مرثیه‌هایش ضمن اشاره به حوادث کربلا، به اهداف مهمّ قیام عاشورا همچون: احیاء و تبلیغ دین اسلام، آزادگی و عزّت طلبی و خودداری از بیعت با ذلّت، مبارزه با ظلم و ستم، حمایت از حجاب و ... اشاره کرده است.

المصادر:

فهرست منابع و ماخذ

1- قرآن کریم.

2- امام علی(ع)، (بی تا)، نهج البلاغه، به قلم و ترجمه و شرح حاج سیّد علی‌نقی فیض الاسلام.

3- ابن جوزی، سبط، (1379)، تذکره الخواصّ من الامّه فی ذکر خصائص الائمّه، مشهد: آستان قدس رضوی.

4- افسری کرمانی، عبدالرّضا، (1371)، نگرشی بر مرثیه سرایی در ایران، تهران: اطّلاعات.

5- الافریقی المصری، ابن منظور محمّد بن مکرّم، (1375ق)، لسان العرب، بیروت: دار الصّادر.

6- الفاخوری، حنا، (1427ق)، الجامع فی التّاریخ الادب العربی، بیروت: ذوی القربی.

7- توشی هیکو، ایزوتسو، (1374)، خدا و انسان در قرآن، مترجم؛ احمد آرام، تهران: نشر و فرهنگ اسلامی.

8- دشتی، محمّد، (1376)، انگیزه های قیام عاشورا، قم: موسسۀ تحقیقاتی امیرالمومنین.

9- دهخدا، علی اکبر، (1373)، لغت نامۀ دهخدا، زیر نظر دکتر محمّد معین و دکتر سیّدجعفر شهیدی، چاپ اوّل، تهران، موسّسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

10- رستگار فسایی، منصور، (1372)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.

11- زاد صادق ثمرین، مجتبی، (1381)،گنجینۀ گذشتگان، تبریز: احرار.

12- سیّد بن طاووس، (1384)، الملهوف(اللهوف)، چاپ سوّم، قم: دارالاسوه.

13- شاعری، محمّدحسین، (1385)، مرثیۀ عشق (مقدّمه‌ای بر مرثیه‌سرایی و نوحه‌های جدید در عزای شهیدان کربلا و اهل بیت(عم))، قم، میراث ماندگار.

14- شبگرد تبریزی(خوندل)، حاج حیدر، (1379)، دیوان خوندل، جلد اوّل، تبریز: منشور.

15- _____________________ ، (1391)، دیوان خوندل، جلد دوّم، تبریز: ندای شمس.

16- شرطونی، سعید، (1992م)، اقرب الموارد، بیروت: دار الکتب الیومیّه.

17- شیخ مفید، محمّد بن محمّد بن نَعمان (معروف به ابن المعلّم)، (1380)، الارشاد، چاپ اوّل، تهران، اسلامیّه.

18- طباطبایی، محمّد، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیّۀ.

19- طبرسی، ابوعلی، (1415ق)، مجمع البیان، بیروت: موسّسۀ اعلمی.

20- طریحی، فخرالدّین، (1375)، مجمع البحرین و مطلع النّیرین، تهران: مرتضوی.

21- محمّدی ری شهری، محمّد، (1384)، میزان الحکمه، مترجم حمی رضا شیخی، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.

22- مطهّری، مرتضی، (1389)، مجموعه آثار، تهران: موسّسۀ فرهنگی صراط.

23- مقرّم، عبدالرّزّاق، (1411ق)، مقتل الحسین، چاپ دوّم، قم: منشورات دارالثّقافه و النّشر.

24 - معین، محمّد، (1375)، فرهنگ فارسی معین، چاپخانة سپهر، تهران.

25- موتمن، زین‌العابدین، (1364)، شعر و ادب فارسی، تهران: انتشارات بنگاه مطبوعاتی افشاری.