بینامتنیّت قرآنی در دو نوعِ الهامی و اشاره‌ای در مقامات حمیدی بر پایة نظریّة ژنت

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

عبّاس سلطانپور ¹ (دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.)
حمیدرضا فرضی ² (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.)
علی دهقان ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.)

تاريخ الإرسال : 11 الخميس , ذو القعدة, 1441 تاريخ التأكيد : 03 الأربعاء , ربيع الثاني, 1442 تاريخ الإصدار : 21 الأحد , شوال, 1443

الکلمات المفتاحية: مقامات حمیدی, کلید واژه‌ها: قرآن کریم, «بینامتنیّت الهامی», «بینامتنیّت اشاره‌ای», نظریّة ژنت,

ملخص المقالة :

چکیده هر چند ابداع کنندة اصطلاح بینامتنیّت (Intertextualite)، ژولیا کریستوا (Julia Kristeva)بوده لیکن در ادامه نظریّه پردازان دیگری با خاستگاه‌های همسان یا متفاوت، به ابعاد حضور یک متن در متن‌های دیگر پرداخته اند. رویکرد ژرارد ژنت ( Gerard Genette)، بر خلاف کریستوا و در جبهه ای متفاوت، با قبول اثرگذاری و تأثیرپذیری، به عنوان پایة نظری این تحقیق برای بررسی دو نوعِ غیر لفظی تأثیرپذیری کتاب مقامات حمیدی از قرآن کریم انتخاب شده است. در این مختصر تلاش شده است وجوه معنوی بینامتنیّت قرآنی (الهامی و اشاره ای) در کتاب یاد شده استخراج شود. در بینامتنیّت الهامی به دنبال کشف خاستگاه مفاهیم و منشأ الهام گیری مؤلّف از قرآن و در بینامتنیّت اشاره ای، با واژگان مختصر اشاره شده به معانی و معارف مفصّل قرآنی رهنمون می شویم. جملة: دارندة خیر واصل نمی میرد، الهام گیری مؤلّف از آیة شهادت را نشان می دهد و همچنین اشاره به دو واژة کلیدی در عبارت حِکَم لقمانی، نصیحت های لقمان به فرزندش در سورة ای به همین نام را متداعی می شود. در این بررسی، متن مقامات حمیدی به صورت کامل مورد مطالعه و مداقه قرار گرفت و موارد تأثیرپذیری مؤلّف از قرآن کریم در انواع مذکور مشخص گردیده و فراوانی هر کدام مشخّص شده است. در نهایت با مقایسه فراوانی این بینامتنیّت ها، مشخّص گردید که بینامتنیّت الهامی به میزان قابل توجّهی بیشتر از بینامتنیّت اشاره ای، نقش آفرینی کرده است. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و از لحاظ فضای انجام کار کتابخانه ای می باشد.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتب

• قرآن کریم، (1376)، ترجمة محمّدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.


• بلخی، قاضی حمیدالدّین، (1394)، مقامات حمیدی، تصحیح رضا انزابی­نژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


• بهار، محمّدتقی، (1370)، سبک­شناسی، تاریخ تطوّر نثر فارسی، تهران: امیرکبیر.


• حلبی، علی­اصغر، (1389)، تأثیر قرآن و حدیث در ادبیّات فارسی، تهران: اساطیر.


• خطیبی، حسین، (1390)، فنّ نثر در ادب پارسی، تهران: زوّار.


• راستگو، سیّد محمّد، (1392)، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: سمت.


• شمیسا، سیروس، (1398)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: میترا.


• صفا، ذبیح الله، (1368)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران: فردوس.


• طباطبائی، محمّدحسین، (1394ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسّسة الاعلمی.


• غلامحسین­زاده، غریب و غلام­پور، نگار، (1387)، میخائیل باختین، زندگی، اندیشه و مفاهیم بنیادین، تهران: روزگار.


• گراهام آلن، (1380)، بینامتنیّت، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.


• نامور مطلق، بهمن، (1390)، درآمدی بر بینامتنیّت، نظریّه­ها و کاربردها، تهران: سخن.

 

ب: مقالات

• بابایی، علی­اکبر، (1390)، «تأمّلی در طولی و نسبی بودن بطون قرآن از منظر علّامه طباطبائی»، قرآن شناخت، سال چهارم، شمارة دوم، پیاپی 8، پاییز و زمستان، صص: 184-171.


• حبیبی، علی اصغر؛ بهارلو، امیر؛ جوان­بخت، مهدی، (1393)، «بینامتنیّت قرآنی در شعر محمّدولی دشت بیاضی»، فصلنامة پژوهش­های قرآنی در زبان ادبیّات، سال اوّل، بهار و تابستان، شمارة 1، صص: 35-1.


• نامور مطلق، بهمن، (1386)، «ترامتنیت مطالعة روابط یک متن با دیگر متن­ها»، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارة 56.


• نامور مطلق، بهمن، (1391)، «گونه­شناسی بیش­متنی»، فصلنامة پژوهش­های ادبی، سال9، شماره38، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.


• نظری منظم، هادی، (1389)، ادبیّات تطبیقی، «تعریف و زمینه­های پژوهش»، نشریة ادبیّات تطبیقی دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اوّل، شمارة 2، ص: 237-221.


• محمودی، مریم، (1389)، «اقتباس و تضمین آیات قرآن در تاریخ جهانگشای جوینی»، فصلنامة مطالعات قرآنی، دورة 1، شمارة 2، تابستان، صص: 138-129.