بررسی تحلیلی تقدیر – جبر و اختیار– درد و بلا و رنج از منظر حکیمان دینی و عطّار نیشابوری

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

محمدحسن صائنی ¹ , تورج عقدایی ²

1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان ، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی ، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان ، ایران.

تاريخ الإرسال : 10 الإثنين , ربيع الثاني, 1440 تاريخ التأكيد : 17 الأربعاء , محرم, 1443 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , رمضان, 1441

الکلمات المفتاحية: جبر و اختیار, تقدیر, کلید واژه‌ها: اندیشه,  درد و بلا. ,

ملخص المقالة :

چکیده مفهوم تقدیر و بررسی موضوع جبر و اختیار ، تحلیل درد و بلا و رنج پیوند عمیقی با سنّت فرهنگی و ادبی هنر و ادبیّات ایران در اعصار گذشته داشته و دارد؛ که آن هم از طینت و باطن نوع انسان متعادل اندیشمند نشات گرفته است و پیوسته با آفرینش آدمی همراه بوده است. آیا بشر نیازمند تحلیل و شناخت ابعاد وجودی خود می‌باشد؟ که قطعا چنین نیازی در طول باورهای عقلانی او نهفته است و لازم می باشد که به مفاهیم عمیق تقدیر الهی و مبانی جبر و اختیار در حیات بشری و برداشت و برخورد آدمی با انواع بلایا و دردهای زندگی پرداخته شود. سرنوشت انسان از لحظه‌ای که متولّد می‌گردد حتّی قبل از تولّد بر اساس علم الهی در پیشگاه پروردگار معین گردیده و رقم خورده است و آدمی در طول زندگی دنیوی خود صاحب اختیار اعمال خویش بوده و طبق انتخاب و میل درونی می‌تواند نوع خوب و بد راه و طریق حرکت خود را تا ابدیّت و جاودانگی در منشور فردی خویش به ثبت رساند و سعادت یا شقاوت را خواهان گردد. اسلام، انسان را به اندیشه و تأمّل و تدبّر در آغاز و انجام کار دعوت نموده و مخاطب را از وابستگی محض جهان و اسارت نفس بر حذر می‌دارد و توجّه دادن به آفریدگار و موت و بازگشت به سوی خالق بی‌انتها و یادآوری به سرنوشت غایت جهان ماده، آدمی را از تعلّق داشتن به سرای سپنج باز می‌دارد. از ویژگی‌های مهمّ الهی شدن تلاش و کوشش برای رشد و تعالی و تکاپوی زندگی ایده‌آل محبت آمیز می‌باشد که بایستی با موازین صحیح عقلانی و عاشقانه به انجام رسانید.

المصادر:

فهرست منابع  و مآخذ

• قرآن کریم.


• ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1383)، دفتر عقل و آیت عشق، سه جلدی، تهران: طرح نو.


• ابن سینا، ابوالحسین، (١٣٨٢)، اشارات و تبیهات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی ، جلد اوّل، تهران: سروش، چاپ اوّل.


• ____________، (1404)، الشفا (الاهیات)، قم المقدّسه: منشورات مکتبه آیت العظمی المرعشی النجفی.


• احمد بن فارس، ابن زکریا، (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی.


• احمدی، احمد،(١٣٦٠)، «لذّت از منظر ابن‌ سینا‌»، همایش بین المللی ابن سینا، هنـد: دانشگاه دهلی.


• اسماعیل پور، ابولقاسم، (1393)، اسطوره بیان نمادین، تهران: سروش.


• اشرف زاده، رضا، (1372)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 3، قم: دارالمعلم.


• الهی قمشه‌ای، حسین، (1375)، سایه در خورشید، تهران: سروش.


• انصاری شیرازی، یحیی، (1391)، دروس شرح منظومه، ج4، قم: بوستان کتاب.


• بقایی نائینی، اسدالله، (1389)، آثار عطّار نیشابوری (گزیده تحلیلی_تشریحی)، تهران: سورة مهر.


• تمیمی آمدی، عبدالواحد، ( 1389)، غُرر الحکم و دررالکلم، ترجمة لطیف راشدی و سعید راشدی تهران: پیام علمدار.


• کلینی رازی، محمّدبن یعقوب بن اسحاق، (1389)، الکافی، تحقیق علی اکبر الغفاری، قم: داراللکتب الاسلامی، چاپ دوم.


• جرجانی، علی‌بن محمّد، (1419ق) شرح المواقف، منشورات‌ محمّدعلی‌ بیضون، بیروت: دار‌الکتب العلمیۀ


• جعفری، محمّد تقی، (1381)، تفسیر مثنوی، تهران: انتشارات اسلامی.


• ____________، (١٣٧٣)، عـرفان اسـلامی، چاپ اوّل، تهران: دانشگاه صنعتی شـریف.


• خمینی، سیّدمصطفی، (1418ق)، تحریراتٌ فـی الأصـول، تـهران‌: مؤسسة‌ تنظیم و نشر آثار امـام خـمینی.


• خویی، ابوالقاسم، (1430ه‍.ق)، محاضرات فی اصول الفقه، تقریرات بحث محقّق خویی، قم: مؤسّسه‌الخویی الاسّلامیه.


• زمانی، کریم، (1383)، شرح مثنوی، تهران: امیر کبیر.


• سبحانی، محمّدتقی و رضائی، محمّدجعفر، ( 1385)، اندیشة اسلامی 1 و 2، قم: معارف.


• شمیل، آن ماری، (1377)، من بادم و تو آتش، ترجمة فریدون بدرّه‌ای، تهران: مرکز.


• شیروانی، علی، (1372)، آموزه‌های اخلاقی در مثنوی، تهران: حکمت.


• صارمی، سهیلا، (1373)، مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در آثار عطّار، تهران: کلک خیال.


• طباطبایی، محمّدحسین، (1375)، تفسیر المیزان، ترجمة سیّد محمّدباقر موسوی، تهران: محمّدی.


• _____________ ، (1372)، حاشیه الکفایه، تهران: بنیاد علمی و فکری علاّمه طباطبایی 1372.


• _____________، (بی‌تا - الف)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 3 ، قم: دارالعلم.


• _____________، (بی‌تا - ب)، حاشیه الکفایه، تهران: بنیاد علمی فرهنگی.


• عطّار، فریدالدّین، (1360)، منطق‌الطّیر، به اهتمام سید صادق گوهرین، تهران: علمی و فرهنگی.


• _________ ، (1366)، تذکره الأولیا، دکتر محمّد استعلامی، تهران: زوّار.


• _________، (1368)، الهی نامه، تصحیح و مقدمه از هملوت ریتر، تهران: توس، چاپ دوم.


• _________ ، (1380)، منطق الطّیر، سیّدصادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ 17.


• _________ ، (1370)، دیوان، به کوشش تقی تفضلی، تهران: فردوس.


• فروزانفر، بدیع‌الزّمان، (1376)، زندگی مولانا جلال‌الدّین، تهران: زوّار، چاپ پنجم.


• ____________، (1371)، شرح ابیات مثنوی، تهران: امیرکبیر.


• ____________، (1374)، شرح احوال و نقد آثار عطّار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.


• ____________، (1366)، احادیث مثنوی، تهران: امیر کبیر.


• فیاض، محمّداسحاق، (1430ق)، فی اصول الفقه(توضیح الحلقه اثانیه)، تقریر سیّدمجتبی حسین‌نژاد، قم: بی‌نا.


• مشتاق مهر، رحمان و برزی، اصغر، (1390)، محتوا و ساختار در تذکره الاولیای عطّار، نشریة زبان و ادب فارسی (نشریة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز)، دورة 54، شمارة 223.


• مصباح، مـحمّدتقی، (بـی‌تا‌)، تعلیقة‌ علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسه‌ در‌ راه‌ حق.


• ___________ ، (1379)، آموزش اصول عقاید، تهران: نشر بین الملل سازمان تبلغات.


• مطهری، مرتضی، (1394)، مجموعة ‌آثار، ج1، تهران: صدرا.


• _________ ، (١٣٨٥)، انسان کامل، چاپ سی و هفتم، تهران: صدرا‌.


• مجلسی، محمّدباقر، (1379)، بحار الانوار، ترجمة محمّدجواد نجفی، تهران: اسلامیه.


• ملاّصدرا (محمّد بن ابراهیم – صدرالمتالهین)، ( 1981)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه، ج 2، بیروت: دارالاحیا التراث العربی.


• نائینی، میرزا رفیعای، (143)، کشف الاسرار فی شرح الاستبصار، تحقیق و تعلیق سیّد طبیب جزایری، قم: من منشورات مکتب بصیرتی.


• نراقی، ملاّ احمد، (1386)، معراج ااسعاده، تصحیح سیّداحمد شادرخ، تهران: راه علم، تهران.