بررسی حکایات مخزن‌‌الاسرار نظامی گنجوی با رویکرد نقد ساختگرای تکوینی لوسین گلدمن

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

فاطمه حاجتی بردمیلی ¹ , زیبا اسماعیلی ²

1 - دانش آموخته‌ کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران. (نویسندۀ مسئول)
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید مطهری، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 04 الأربعاء , شعبان, 1442 تاريخ التأكيد : 10 الثلاثاء , ذو الحجة, 1442 تاريخ الإصدار : 21 الأحد , شوال, 1443

الکلمات المفتاحية: نظامی گنجوی, لوسین گلدمن, کلید واژه‌ها: نقد ساختگرای تکوینی, حکایات مخزن‌الاسرار,

ملخص المقالة :

چکیده لوسین گلدمن هر اثر ادبی را به عنوان یک ساختار معنادار معرّفی می کند که تحت تأثیر مسائل اقتصادی- اجتماعی زمان خود خلق می‌شود. خالق راستین اثر نه یک فرد، بلکه نمایندۀ طبقه ای اجتماعی است که فرد آفریننده جزءِ خلّاق آن طبقه است. مخزن الاسرار نظامی دارای سه بخش مجزا است که هر کدام دارای ساختاری معنادار است. این پژوهش با روش کتابخانه ای و با رویکردی توصیفی - تحلیلی موضع گیری نظامی در مورد مسائل جاری عصرش را بررسی می کند، برای این منظور ابتدا مفاهیم بنیادی نقد تکوینی لوسین گلدمن شرح داده می شود؛ سپس حکایاتی که قابلیّت بررسی از نگاه این نوع نقد را دارند انتخاب و در فرآیندی دو مرحله ای، دریافت و تشریح می شوند؛ یعنی پس از فهم ساختار درونی هر حکایت، کلیّت اثر با بسترهای فراگیر اجتماعی زمان نگارشِ اثر پیوند می یابد و با استناد به منابع تاریخی توجیه جامعه شناسانه می شوند. نتایج بررسی ها نشان داد که بینش عرفانی- اعتراضی طبقۀ اجتماعی نظامی، از ساختارهای بنیادین واقعیّت اجتماعیِ عصرش منبعث گشته و آشفتگی های حاصل از حکومت ملوک الطوایفی ایران در زمان سلجوقیان (بی عدالتی، ظلم و ستم، قتل و غارت و جهت دادن سیاسی به دین و...) چون هاله ای روح حکایات مخزن الاسرار را در برگرفته است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

1- پارسانسب، محمّد، (1387)، جامعه­شناسی ادبیات از آغاز تا سال1357، تهران: سمت، چاپ اوّل. 

2 -  ثروت، منصور، (1370)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

3 - راوندی، مرتضی، (1374)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد هشتم، تهران: نگاه، بخش اوّل.

4 - __________، (1347)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، تهران: امیر کبیر.

5 - زرّین کوب، عبدالحسین، (1372)، پیرگنجه در جستجوی نا کجاآباد، تهران: سخن.

6 - صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیّات ایران، جلد دوم، تهران: فردوس، چاپ چهارم.

7 - گلدمن، لوسین، (1369)، نقد ساختگرای تکوینی، ترجمة محمّدتقی قیاسی، تهران: بزرگمهر، چاپ اوّل.

8 -_________ ، (1381)، جامعه فرهنگ ادبیّات، ترجمة محمّدجعفر پوینده، تهران: چشمه، چاپ سوم.

9- _________، (1377)، درآمدی بر جامعة شناسی ادبیّات، گزیده و ترجمه محمّدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.

10- مبارز، ع، قلی_­­زاده، م.آ ، سلطانف، م، (1360)، زندگی‌نامه و اندیشۀ نظامی، ترجمه ح صدیق، تهران: توس

11 - نظامی گنجه­­ای، الیاس بن یوسف، (1313)، مخزن الاسرار، تصحیح و تحشیه وحید دستگردی، تهران: ارمغان.

 

ب- مقالات

12- خاتمی، احمد، مرتضی، هادیان، (1394)، «داد در اندیشه سیاسی- اجتماعی حکیم نظامی گنجه ای»، مجلۀ مطالعات انتقادی ادبیات، سال دوم، صص: 68-54.

13- رضی، داوود، عمرانی دهکهان، سجاد، دارای زاده، علی، (1392)، «رویکرد جامعه شناختی به نقد ادبی(با تأکید بر ساختگرایی تکوینی لوسین گلدمن)»، هفتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه هرمزگان، صص: 933-941.

14- شیری، قهرمان، (1388)، «ابهام گویی‌های سیاسی در منظومه‌های نظامی»، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، شمارۀ 14، صص: 134-95.

15- شریف نسب، مریم، جهاندیده، رعنا، (1398)، «بایدها و نبایدهای اخلاق فردی و اجتماعی با رویکرد تاریخ اجتماعی»، کهن نامۀ ادب پارسی، شمارۀ اول، صص: 31-1.

16- طغیانی، اسحاق، نجفی، زهره، (1393)، «کارکردهای زبانی در مخزن‌الاسرار نظامی»، نشریّۀ ادب و زبان، شمارة 36، صص: 332-308.