استعارة مفهومی در شعر شاعران منتخب سبک عراقی

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

فریده نادری زنوز ¹ , ژیلا صراطی ² , محمد پاشائی مهترلو ³ , حسین حاجی زاده ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.
4 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.

تاريخ الإرسال : 02 السبت , صفر, 1442 تاريخ التأكيد : 03 الإثنين , رجب, 1442 تاريخ الإصدار : 17 الإثنين , ربيع الثاني, 1443

الکلمات المفتاحية: سبک عراقی, استعارۀ مفهومی, کلید واژه‌ها: استقبال, شعر الگو, عناصر مشترک,

ملخص المقالة :

چکیده استعارۀ مفهومی بر پیوند بین زبان و تفکّر تأکید دارد و استعاره را پیش از آنکه امری زبانی بداند، به اندیشه مرتبط می‌داند. استعاره پیش از آنکه در قالب یک عبارت زبانی بیان شود، بر مبنای یک تفکّر ذهنی ایجاد می‌شود و از این منظر استعاره ها ابزاری برای فهم هستند. از جمله کارکردهایی که برای استعاره مفهومی در یک دستگاه ایدئولوژی برشمرده اند می توان به مدل سازی و تبیین، بازمفهوم سازی، پنهان سازی ایدئولوژی، عاطفی سازی نظرگاه و پرورش صمیمیّت اشاره کرد. هرچند قصد بر جستجوی این کارکردها در میان کل اشعار نیست، امّا سعی بر این است تا برای نشان دادن انعکاس ویژۀ تفکّرات شاعران از این موضوعات در بافت استعاره های مفهومی استفاده شود. مقالة حاضر بر آن است با بررسی و تحلیل شعر شاعران سبک عراقی بر اساس استعارۀ مفهومی و با روش توصیفی- تحلیلی نشان دهد، شاعرانی که از نظر عقیدتی باهم هم سو و هم‌جهتند، ایده های اصلی و افکار را از همدیگر وام می‌گیرند و بر طبق استعارۀ مفهومی مطرح در شعر الگوی شعرشان را سامان می‌دهند. سبک شاعرانی که استعاره های مفهومی همدیگر را با طرح وارۀ تازۀ ذهنی از هم اتّخاذ می‌کنند، یکسان و نزدیک به هم است. این بحث در سه سطح زبانی و بیانی و فکری تأثیرات شاعران از شعر الگو را نشان می‌دهد و همسویی و عدم هم سویی را مورد هم سنجی قرار می‌دهد. آنچه مسلّم است، شاعران این عصر در بسیاری از اشعار خود از همدیگر الگو پذیرفته اند و در یکی از سه سطح فکری و بیانی و زبانی از هم بهره مند شده اند.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتب

1- بارسلونا، آنتونیو، (1390)، استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، ترجمۀ: فرزان سجودی/ لیلا صادقی/ تینا امرالهی، تهران: نقش جهان چاپ اوّل.

2- بی من، ویلیام اُ، ( 1393)، زبان، منزلت و قدرت در ایران، ترجمۀ رضا مقدم­کیا، تهران: نی، چاپ چهارم.

3- پالمر، فرانک ر، (1391)، نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمه: کوروش صفوی، تهران: مرکز، چاپ ششم.

4- پورنامداریان، تقی، (1381)، خانه­ام ابری است، شعر نیما از سنّت تا تجدّد، تهران: سروش، چاپ دوم.

5- حافظ شیرازی، خواجه شمس الدّین، (1372)، دیوان اشعار، از نسخۀ قاسم غنی و محمّد قزوینی، تهران: انجمن خوشنویسان ایران، چاپ هشتم.

6- خاقانی، بدیل بن علی، (1375)، دیوان، ویراسته: میر جلال­الدّین کزّازی، تهران: مرکز، چاپ اوّل.

7- ساوجی، سلمان، (1389)، دیوان، به اهتمام و تصحیح عبّاسعلی وفایی، تهران: سخن.

8- سعدی، مصلح بن عبدالله، (1382)، کلیّات سعدی، از روی نسخة تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران: بهزاد.

9- سنایی غزنوی، ابومجدود (1364) دیوان اشعار، به تصحیح  جعفر مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

10- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا، (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، درآمدی به سبک شناسی نگاه عرفانی، تهران: سخن.

11- _______________ ، (1384)، موسیقی شعر، تهران: آگاه، چاپ هشتم.

12- عطّار، فریدالدّین، (1345)، دیوان عطّار، به اهتمام و تصحیح دکتر تقی تفضّلی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

13- لیکاف، جرج، مارک جانسون، (1395)، استعاره­هایی که با آن زندگی می­کنیم، ترجمۀ هاجر آقاابراهیمی، تهران: علم، چاپ دوم.

14- نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر، (1382)، چهار مقاله، تصحیح: رضا انزابی­نژاد– سعید قره­بیگلو، تهران: جامی، چاپ اوّل.

15- همدانی، امید، (1389)؛ عرفان و تفکّر، از تأملات عرفانی مولوی تا عناصر عرفانی در طریق تفکّر هایدگر، تهران: نگاه معاصر.

16- مولوی، جلال الدّین محمّد، (1362)، کلیّات شمس، تصحیح بدیع الزّمان فروزانفر، دورۀ دوجلدی، تهران: پژوهش. 

 

ب: مقالات

17- اختیاری، زهرا و مرادعلی واعظی، (1387)، «نقش مخاطب در تحوّلِ شعر مشروطه»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ 160، بهار، صص: 48- 25.

18- بانکی، فرزین و مرتضی گوهری­پور، (1387)، «دیالکتیک و معنا»، نامۀ پژوهش فرهنگی، سال نهم، شمارۀ سوم، صص: 88- 67.

19- بهنام، مینا، (1389)، «استعاره مفهومی نور در دیوان شمس»، نقد ادبی، سال­ سوم، شمارۀ 10، صص:114 -91.

20- خراسانی، فهیمه؛ غلامحسین غلامحسین­زاده، (1397)، «استعاره مفهومی: نقطه تلاقی تفکّر و بلاغت در قصاید ناصر خسرو»، «فنون ادبی»، سال دهم، شمارۀ 1 (پیاپی 22)، بهار 97، صص: 84 – 71.

21- شهری، بهمن، (1391)، «پیوندهای میان استعاره و ایدئولوژی»، فصلنامۀ نقد ادبی، سال 5، شمارۀ 19، صص: 76- 59.

22- ضیمران، محمّد، (1381)؛ «معنا در تأویل و تفسیر اثر هنری»، هنر و معماری، شمارۀ 54، زمستان، صص: 162 – 147.

23- واعظی، احمد، (1383)، «ساحت­های معناپژوهی»، روش­شناسی علوم انسانی، حوزه و دانشگاه، سال دهم، شمارة 39، صص: 40 – 27.