سیاست خاورمیانه ای روسیه و مدیریت تعارض رابطه تهران – ریاض
الموضوعات :رضا اختیاری امیری 1 , حسین رفیع 2 , عطیه بلبل امیری 3
1 - استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
2 - دانشیار علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
3 - دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
الکلمات المفتاحية: روسیه, واقع گرایی, خاورمیانه, عربستان سعودی, ج.ا.ایران,
ملخص المقالة :
با قدرت گرفتن ملی گرایان روسی و اوراسیاگرایان، خاورمیانه از اهمیت راهبردی در محاسبات منطقه ای و جهانی روسیه برخوردار شده است. در همین چارچوب توسعه مناسبات با کنشگران اصلی زیرسیستم خاورمیانه نظیر جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از اولویت های سیاست خارجی روسیه بوده است. اما تهران و ریاض منافع متعارضی را در منطقه پیگیری می کنند که این موضوع چالشی برای دستگاه دیپلماسی روسیه محسوب می گردد. با توجه به این مساله، سوال پژوهش بر این اساس شکل گرفته است که روسیه چگونه همزمان با حفظ مناسبات با تهران و ریاض، به مدیریت تعارض موجود در روابط آنها در راستای منافع منطقه ای خود پرداخته است؟ فرضیه مقاله بر این مبنا قرار دارد که روسیه تلاش کرده تا بر اساس رویکرد کاملا واقع بینانه و پراگماتیستی روابط مستقلی را با هر دو کشور همزمان برقرار کند تا بدین ترتیب منافع منطقه ای و همچنین جهانی خود را تامین نماید. روش تحقیق تحلیلی- تبیینی است و از رهیافت نظری واقع گرایی جهت تبیین موضوع استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که در رابطه با مساله فعالیت های هسته ای ایران، نفوذ منطقه ای و حضور این کشور در سوریه، تقابل جبهه مقاومت با ائتلاف عربی-عبری و حمایت ایران از حوثی های یمنی در جنگ با عربستان، رهبران کرملین توجه ای به خواست سعودی ها نداشته و در مقابل سیاست هماهنگی را با تهران، در راستای منافع ملی خود، اتخاذ نمودند.
اطهری، اسدالله و بهمن، شعیب (1390)، «روسیه و خاورمیانه جدید ، راهبردها و چالش ها »، فصلنامه مطالعات روابط بینالملل، شماره 17، ص 58.
ایرنا (16 آذر 1397)، «درآمد روسیه از صادرات نفت بیش از 38 درصد رشد کرده است»، خبرگزاری ایرنا، قابل دسترسی در : http://www.irna.ir/fa/News/83125883
آل سید غفور، سید محسن؛ کاظمی، احسان و موسوی دهموردی، سید محمد (1394)، «تبیین رقابت استراتژیک جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در یمن »، فصلنامه سیاست خارجی، شماره 2 ، تابستان 1394، صص 148-147.
تقوایینیا، احسان (31 شهریور 1395)، «جایگاه یمن در راهبردهای جدید روسیه»، ایراس، قابل دسترسی در : http://www.iras.ir/fa/doc/note/
حسینی مقدم، ناهید و یوسفی، بهرام (1396)، «راهبرد عربستان سعودی در قبال ایران»، مجله پژوهش ملل ، شماره 25 ، ص 81.
حسینی، سید احمد (31 خرداد 1395)، «روسیه و عربستان؛ شرکای دور و روابط نزدیک»، دیپلماسی ایرانی، قابل دسترسی در : http://irdiplomacy.ir/fa/news/1959735/
حسینی، سیده مطهره و ابوالحسینی، مریم (1395)، «جایگاه ایران در مکاتب فکری و سیاست خارجی روسیه»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 93، صص 18-17.
حسینی، سیده مطهره و شیراوند، صارم و معبودی نژاد، فرشته (1393)، «تبیین گفتمانی تقابل و ملی گرایی قومی چچن با هویت و ملی گرایی روسیه »، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز ، شماره 87 ، ص 42.
خاشع، جعفر(10 مهر 1389)، «اهمیت ایران برای روسیه »، همشهری، قابل دسترسی در: http://www.hamshahrionline.ir/news
دیپلماسی ایرانی ( 29 آبان 1397)، «خط اعتباری 3 میلیارد یورویی روسیه برای کریدور شمال-جنوب ایران»، قابل دسترسی در : http://www.irdiplomacy.ir/fa/news
روزنامه دنیای اقتصاد (29 بهمن 1397)، «اهمیت بالای کریدور شمال-جنوب برای روسیه و هند» ، شماره 4549.
زرگر، افشین و سلیمی، لیلا (1396)، «روسیه و مبارزه با تروریسم و افراطی گری در قفقاز : دستاوردها و ناکامی ها 2005-2001»، دوماهنامه پژوهش در هنر و علوم انسانی ، شماره 4، آبان ماه 1396، ص 116.
سیف زاده، سیدحسین (1385)، «اصول روابط بین الملل الف و ب»، تهران: نشر میزان.
شاپوری، مهدی (1396)، «تحول در روابط عربستان و روسیه : آثار و پیامدها »، پژوهشکده مطالعات راهبردی، قابل دسترسی در : https://riss.ir
شمس الدین صادقی؛ مسعود اخوان کاظمی، کامران لطفی(1394)، « بحران سوریه و مناقشه ژئوپلتیکی قدرت های منطقه ای»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام ، سال چهارم، شماره 16، صص 127-107.
شیرخانی، محمد علی و حامد مهاجرپور(1391)، « واقع گرایی و نقش منابع انرژی در سیاست خارجی»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین المللی، شماره سیزدهم - صص-1-44.
عطری، زهرا (16 فروردین 1396)، «جایگاه ایران در سیاست خارجی روسیه ؛ تحولات و روندهای جدید »، ایراس ، قابل دسترسی در : http://www.iras.ir
فرزاد محمدزاده ابراهیمی و ملکی، محمدرضا (1395)، «دکترین سیاست خارجی اوباما و رژیم صهیونیستی»، فصلنامه روابطخارجی، سال هشتم، شماره سوم، صص 1٤٤ – 115.
قوام، سید عبدالعلی (1388)، «اصول سیاست خارجی و سیاست بینالملل»، چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات سمت.
قوام، سید عبدالعلی (1393)، «روابط بین الملل؛ نظریهها و رویکردها»، تهران: انتشارات سمت.
کوشکی، محمدصادق ؛ مصطفی رنجبرمحمدی؛ مریم گودرزی(1395)، «بررسی تطبیقی سیاست خارجی ایران و ترکیه در بحران سوریه بر مبنای نظریه واقعگرایی»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال هشتم، شماره 31، صص 147-167.
کولایی، الهه و عابدی، عفیفه (1396)، «فراز و فرود روابط ایران و روسیه 2016-1990»، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، شماره 40، ص 143.
گلشنی، علیرضا و باقری، محسن (1391)، «جایگاه حزب الله لبنان در استراتژی بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران» ، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره 11، صص 126-125.
محمودی، مرتضی و لطیف.اف، جوره لطیفوویچ (1393)، «نقش دین اسلام در روابط بین ایران و ملتهای آسیای مرکزی»، پژوهشنامه روابط بین الملل ، صص 88-87.
مشیرزاده، حمیرا (1392). «تحول در نظریه های روابط بین الملل»، تهران: انتشارات سمت.
نجات، سید علی و موسوی، سیده راضیه و صارمی، محمدرضا (1395)، «راهبرد عربستان سهودی و جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران یمن» ، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل ، شماره 33 ، صص 140-139.
Belobrov, Y.Y and Volodin, A.G and Demidenko, S.V and Kozyrev , N.I and Lankin , Y.V and Novikov , V.Y and Sazhin , V.I and Yurtaev , V.I (2014) , “Modern Russian-Iranian Relations: Challenges and Opportunities”, Russian International Affairs Council. Availale at : http://russiancouncil.ru
Borshchevskaya, Anna (2016), “Russia in the Middle East” The Washington Institute for Near East Policy”, Policy Focus 142, February 2016. Available at: https://www.washingtoninstitute.org
Borshchevskaya, Anna (2017), “The Tactical Side of Russia’s Arms Sales to the Middle East”, The Washington Institute, December 2017. Available at : https://www.washingtoninstitute.org.
Borisove, Timofey (2018), “Russia arms exports in the Middle East”, European Union Institute for Security Studies, Number 146, July 2018. Available at : https://www.iss.europa.eu
Brands, Hal (2018), “New Threat to the U.S.: the Axis of Autocracy”, Available at : https://www.bloomberg.com.
Connolly, Richard and Sendstad, Cecilie (2017), “Russias Role as an Arms Exporter”, Chatham House, March 2017. Available at : https://www.chathamhouse.org.
Dannreuther, Ronald (2009), “Russia and the Middle East: Towards a New Cold War?”, ISA Conference, New York 15-18 February 2009. Available at: http://www.issti.ed.ac.uk.
Dekel, Udi and Guzansky, Yoel (2013), “Israel and Saudi Arabia: Is the Enemy of My Enemy My Friend?”, INSS Insight, No.500, December 22,2013. Available at: https://www.files.ethz.ch.
Dutkiewicz, Piotr and Kasyanov, Nikolay (2016), “Civil War in Syria and the Evolution of Russian-Iranian Relations”, Emirates Policy Center, Research Paper, May 2016 . Available at :http://epc.ae/sites/default/files.
European Parliament (2017), “Russia’s National Security Strategy and Military Doctrine and Their Implications for the EU”, Policy Department, Directorate-General for External Policies. Available at : http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference.
Fragnerova , Atena (2018), “Opportunities and Pitfalls of Saudi-Israeli Normalization”, Aalborg University , Denmark , 31/5/2018.Available at : https://projekter.aau.dk.
Kosach, Grigory and Melkumyan , Elena (2016), “Possibilities of a Strategic Relationship Between Russia and Saudi Arabia”, Russian International Affairs Council, No 6 , August 2016.Available at : http://russiancouncil.ru/upload/Russia-SaudiArabia-policy-brief-6-en.pdf
Kozhanov, Nikolay (2018), “Russian Policy Across the Middle East”, Russian and Eurasia Programme, Research Paper, February 2018. Available at : https://www.chathamhouse.org.
Kuzentsov, Vasily and Naumkin, Vitaly and Zvyagelskaya, Irina (2018), “Russia in the Middle East: The Harmony of Polyphony”, Valdai Discussion Club Report , May 2018. Available at : http://valdaiclub.com/a/reports/report-russia-in-the-middle-east/
Kozhanov, Nikolay (2015), “Understanding the revitalization of Russian-Iranian relations”, Carnegie Moscow Center, May 2015. Available at : https://carnegieendowment.org.
Kaura, Vinay (2017), “The Dynamics of Saudi-Russian Relations”, The Begin-sadat Center for Strategic Studies, Paper No.623, October 22,2017. Available at : https://besacenter.org
Naumkin, Vitaly )2013(, “Russia’s Role in the Middle East”, Brookings Institue, Available at: https://www.brookings.edu/events/russias-role-in-the-middle-east/
Nye, Logan (4Augest 2017), “The Top 10 Militaries of the World in 2017”, Available at : https://www.military.com/undertheradar/2017/08/top-10-militaries-world-2017
Malashenko, Alexey (2013), “The Dynamics of Russian Islam”, Carnegie Moscow Center, February 2013. Available at : https://carnegieendowment.org.
Mearsheimer, John J. (2014), The Tragedy of Great Power Politics, New York: Norton
Perifanis, Theodosios (2018). “An analysis on S audi Arabias crude oil production strategy”, University of Piraeus, Dept of International and European Studies. Available at : http://dione.lib.unipi.gr
Serebrov, Sergey (2017), “Yemen Crisis: Causes, Threats and Resolution Scenarios”, Russian International Affairs Council. Available at : http://russiancouncil.ru
Secrieru, Stanislav (2006), “Russia’s Foreign Policy Under Putin”, Cos Project Renewed UNICCO discussion papers, No 10, January 2006. Available at : https://www.ucm.es/data.
Soage, Ana (2015), “Saudi Arabia. A Regional Power Facing Increasing Challenges”, Research Gate, 08 December 2015. Available at : https://www.researchgate.net.
Souleimanov, Emil Aslan & Petrtylova, Katarina (Fall 2017) “Russia's Policy toward the Islamic State” Middle East Policy Council. Available at : http://www.mepc.org/russias-policy-toward-islamic-state
The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation (1 December 2016), “Foreign Policy Concept of the Russian Federation”, Available at : http://www.mid.ru/en/foreign_policy/official_documents.
The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation (7 December 2017), “Press release on Russian-Saudi Consultations on Counter-terrorism Issues”, Available at : http://www.mid.ru/en/foreign_policy/new.
Thowhidul, Md. (2013). “The Nuclearization of Iran and The Policy of Russia”, Asian and African Studies, Volume 22, Number 2, 2013. Available at : https://www.sav.sk/journals/uploads/112612414_Islam.pdf
Vatanka, Alex (2017), “Iran’s Russian Conundrum”, The Jamestown Foundation, October 5, 2017. Available at : https://jamestown.org/program/irans-russian-conundrum/
Waltz, Kenneth N. 2003. More May Be Better, in Scott D. Sagan and Kenneth N. Waltz, The Spread of Nuclear Weapons: A Debate Renewed, New York: Norton.
Xing, Li and Ma, Yuan (2010), “A Comparative Analysis of US-Russia Middle East Energy Strategy” ResearchGate, September 2010. Available at : https://www.researchgate.net.
Grandviewinkiev.com (17/4/2013), “The reasons why Russia supports Syria”, Available at: http://the-reasons-why-russia-supports-syria
Naumkin, Vitaly)9 December 2013(, “Russia’s Role in the Middle East”, Available at: https://www.brookings.edu/events/russias-role-in-the-middle-east/
Wile, Rob (23 July 2014), “Here's How Dependent Russia's Economy Is On Oil And Gas”. Available at : https://www.businessinsider.com/russia-oil-and-gas-dependence-chart-2014-7 .
Naumkin , Vitaly (11 June 2015), “The Kremlins unexpected decisions”, Available at : http://imesclub.org/events/author/983-vitalynaumkin?start=20
Hardy, Catherina (06/10/2017), “Saudi Arabia and Russia sign arms deal”, Available at : https://www.euronews.com/2017/10/06/saudi-arabia-and-russia-sign-arms-deal
Alkhalisi, Zahra (5 October 2017), “Unlikely allies: Oil brings Saudi king to Moscow”, Available at : https://money.cnn.com/2017/10/05/news/economy/saudi-king-in-russia/index.html
Holdony, Elena (5 October 2017), “Oil Climbs as King Salman makes the first-ever visit by a Saudi Monarch to Russia”. Available at : https://www.businessinsider.com
Soldatkin, Vladimir and Golubkova , Katya (5 October 2017),” Russia , Saudi Arabia Cement new Frienship with Kings Visit”, Available at : https://www.reuters.com.
Dubovikova, Maria (8 October 2017), “King Salman’s visit to Russia hailed a success on trade, investment and solving regional issues”, Available at : http://www.arabnews.com.
Ramani, Samuel (14 November 2017) , “Russia's next Power Play May Occur in Yemen”, Available at : https://nationalinterest.org.
Sen, Sharman (17 February 2018) , “Advancement in Economic Relations between Russia and Saudi Arabia”, Available at : https://www.irinsider.org.
Aljazeera (28 Mar 2018), “Saudi Arabia and Russia consider 10 to 20-year oil alliance”, Available at: https://www.aljazeera.com/topics/regions/middleeast.html
Weir, Fred (4 May 2018) , “As Israel-Iran rivalry burns, Russia’s Tehran ties may get singed”, Available at : https://www.csmonitor.com.
Katz, Mrak N (7 May 2018) , “Balancing Act : Russia between Iran and Saudi Arabia”, Available at : https://blogs.lse.ac.uk/
_||_