خیال خلّاق از نظر ابن‌سینا

الموضوعات :  پژوهشهای معرفت شناختی

مهدی نجفی افرا ¹ (استاد گروه فلسفه اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی)
فاطمه مرتجی ² (دانشجوی دکترای فلسفه اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی)

تاريخ الإرسال : 06 السبت , رمضان, 1437 تاريخ التأكيد : 25 الأحد , ذو القعدة, 1437 تاريخ الإصدار : 21 الخميس , ذو الحجة, 1437

الکلمات المفتاحية: خیال متصل, خیال منفصل, ابن‌سینا, حس مشترک, متخیله,

ملخص المقالة :

مبحث خیال که از مباحث مهم و اساسی در فلسفه و عرفان اسلامی است، بعد جهان‌شناختی و معرفت‌شناختی عظیمی دارد. ابن‌سینا از نخستین کسانی است که در این باب سخن گفته است. او خیال را در حوزه جهان‌شناسی واسطه عالم مادی و عقلی دانسته و در حوزه معرفت‌شناسی، با ایجاد تفاوت میان دو قوه ادراکی خیال و متخیله، با دو رویکرد متفاوت خیال معطوف به حس و خیال معطوف به عالم عقول را مورد توجه قرار داده است. ویژگی اتصاف به اوصاف و عوارض مادی، متعلق به خیال متصل معطوف به حس است و خیال متصل معطوف به عالم متعالی از ویژگی‌های متعالی، از جمله قدرت خلاقیت، تصرف در نفس و تصرف در عالم طبیعت برخوردار است. در این مقاله با روش اسنادی‌ـ‌تحلیلی تلاش کرده‌ایم منزلت معرفت‌شناختی و وجودشناختی خیال را در اندیشه ابن‌سینا به تصویر کشیده و اثبات کنیم که تمام آنچه در عرفان و فلسفه‌های پس از وی در این باب گفته شده به‌نحوی متأثر از اندیشه‌های این بزرگ فیلسوف بوده است.

المصادر:

ابن‌سینا (1326) تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات، قاهره: دار العرب.

همو. (1363) المبدأ و المعاد، تصحیح عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.

همو. (1364) ترجمه رساله اضحویه، تحقیق حسین خدیو جم، قم: بیدار.

همو. (1371) المباحثات، تصحیح محسن بیدارفر، قم: بیدار.

همو. (1375) الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.

همو. (1383الف) رساله نفس، تصحیح موسی عمید، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

همو. (1383ب) الهیات دانشنامه علائی، تصحیح محمد معین، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

همو. (1400ق) رسائل ابن‌سینا، قم: بیدار.

همو. (1404ق.الف) الشفاء (الالهیات)، تصحیح سعید زاید، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

همو. (1404ق.ب) التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی.

همو. (1404ق.ج) الشفاء (الطبیعیات)، تصحیح سعید زاید، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

همو. (1404ق.د) الشفاء (المنطق)، تصحیح سعید زاید، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

همو. (1405ق) الشفاء (الریاضیات)،تصحیح عبدالحمید صبره، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

شهروزوری، شمس‌الدین محمد (1383) رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقایق الربانیة، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.

کربن، هانری (1392) ابن‌سینا و تمثیل عرفانی، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.

ملکشاهی، حسن (1385) ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات، تهران: سروش.

نجفی‌افرا، مهدی (1384) «معادجسمانی از دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا»، برهان و عرفان، سال 2، ش4، ص202-183.

همو. (1391) «احتیاج معلول به علت در اندیشه ابن‌سینا»، آفاق حکمت، ش1، ص24-11.