نمادپردازی در شعر شفیعی کدکنی

الموضوعات : مطالعات نقد ادبی

حجت الله بهمنی مطلق ¹ (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق)

تاريخ الإرسال : 11 الإثنين , صفر, 1437 تاريخ التأكيد : 03 السبت , جمادى الثانية, 1437 تاريخ الإصدار : 11 السبت , جمادى الأولى, 1437

الکلمات المفتاحية: نماد, شعر معاصر, نمادپردازی, شفیعی‌کدکنی,

ملخص المقالة :

نماد در اصطلاح ادبی یک پدیده‌ی زبانی است که بر معنایی مشخّص دلالت نمی‌کند بلکه زمینه‌ی خلق مفهومی را در ذهن خواننده ایجاد می‎کند. نمادپردازی هر چند در ادبیات کلاسیک فارسی بویژه ادب عرفانی رایج بوده است امّا شاعران نوپرداز معاصر توجّه بیشتر و جدّی‌تری به آن داشته‌اند به‌گونه‌ای که جریان سمبولیسم غنی‌ترین شاخه‌ی شعر معاصر شناخته می‌شود. علّت این امر یکی اوضاع سیاسی اجتماعی جامعه است و دیگر خاصیت چند معنایی و تاویل‌پذیری نماد است که خواننده را در کشف معنی سهیم می‌کند و به این شکل بر ارزش هنری اثر و التذاذ از آن می‌افزاید. شفیعی‌کدکنی از جمله شاعران معاصر است که با رویکرد اجتماعی و انسانی، نمادهای فراوانی را در شعرهایش به کار برده‌است. در این مقاله برای تبیین جایگاه نماد در شعر شفیعی‌کدکنی و شیوه‌ی نمادپردازی وی، پس از مطالعه‌ی شعرها و شناسایی و استخراج نمادها، آن‌‌ها را در سه دسته‎ی نمادهای خُرد، کلان و اندامیک طبقه‌بندی و تحلیل کرده‌ایم. نتیجه‌ی این بررسی و تحلیل نشان می‌دهد که شفیعی‌کدکنی معمولاً نمادها را از طبیعت یا اسطوره‌ها می‌گیرد و برای مفاهیم و اندیشه‌های اجتماعی و انسانی و گاه فلسفی به کار می‌برد و علاوه بر استفاده از نمادهای مرسوم در سنّت ادبی، نمادهایی را خودش ابداع می‌کند.

المصادر:

ابتهاج،هوشنگ .(1381). سیاه‌مشق. تهران: نشر کارنامه.

بیهقی،ابوالحسن علی بن زید .(1361). تاریخ بیهق، با تصحیح احمد بهمنیار. کتابخانه‌ی فروغی.                                                                                          

پورنامداریان،تقی .(1382). دیدار با سیمرغ. پژوهشگاه علوم انسانی.

همو و دیگران .(1391). «بررسی چند نماد در شعر معاصر». ادب پارسی معاصر. شماره‌ی دوم. سال اول. صص25-46.

حاکم نیشابوری،ابوعبدالله.(1375). تاریخ نیشابور، ترجمه‌ی محمدبن‌حسین خلیفه‌ی نیشابوری، تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: آگه.

خاقانی.(1374). دیوان. تصحیح ضیاالدین سجادی. تهران: زوّار.

ذوالفقاری،محسن و امیدعلی،حجت‌الله .(1392). نمادپردازی در چند شاعر شعر نو و مقایسه آنها باهم.آمده در بهار ادب،  شماره اول. سال ششم. صص189-204

روزبه،‌ محمدرضا.(1381). ادبیات معاصر ایران(شعر)، تهران: روزگار.

سنایی غزنوی .(1380). دیوان اشعار. به‌اهتمام مدرّس رضوی. تهران: سنایی.

شریفیان،مهدی و داربیدی یوسف.(1386). «بررسی نمادهای سیب، کبوتر،گل سرخ و نیلوفر در شعر سهراب سپهری». آمده در نشریه‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی شهید باهنر کرمان. دوره جدید شماره‌ی21. بهار.صص59-80

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا.(1376). هزاره‌ی دوم آهوی کوهی. تهران: سخن.

همو.(1379). آیینه‌ای برای صداها، تهران: سخن.

همو.( 1389). این روزها بهار و بنفشه...(چهل و یک شعر عیدی شفیعی‌کدکنی به دوستداران شعر فارسی)، مجله‌ی بخارا، شماره 74. سال یازدهم. ص11-35.

همو. (1391). حالات و مقامات م.امّید. تهران: سخن.

همو. (1392). در لحظه‌ی حضور. مجله‌ی بخارا. شماره‌92. سال پانزدهم. ص8-35.

همو. (1392). جهان در مقدم صبح بهاران(یک صد و یک شعر منتشر نشده). مجله‌ی بخارا. شماره‌ی98. سال پانزدهم.. ص6-59.

عطار نیشابوری. (1383). منطق الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.

فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

همو. (1387). «شکل و ساخت شعر شفیعی»آمده در سفرنامه‎ی باران،به‌کوشش حبیب‌الله عباسی،تهران: سخن.

متحدین،ژاله. (1355). «نیلوفر». آمده در مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد. شماره‌ی سوم. سال دوازدهم.ص519-551.

معین، محمد. (1371). فرهنگ فارسی.6ج. تهران: امیرکبیر.

نیمایوشیج. (1375). مجموعه‌ی کامل اشعار. بکوشش سیروس طاهباز. تهران: نگاه.