بررسی و تحلیل ظرفیت‌های تمثیلی عرفانی در حکایاتی چند از نزهة الارواح
الموضوعات :
فاطمه کوپا
1
(استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور)
الکلمات المفتاحية: حکایات تمثیلی, حکایات عرفانی, نزهة الارواح, لایه‌های بیرونی و درونی,
ملخص المقالة :
اثر ادبی (روایت تمثیلی عرفانی) برانگیزنده تجربه‌ای عمیق و متفاوت است که در نهایت به خلاقیت هنری یعنی آفرینش راوی و بازآفرینی روایت‌گر اثر ادبی منجر می‌شود. لذت زیبایی این گونه آثار ناشی از آگاهی و درون یافتی است که مخاطب از بازیابی و دریافت چیزی که به اعلی درجه جز خود او است، حاصل می‌کند؛ به بیان دیگر در این گونه آثار، روایت نیروی محرکه اندیشه، تخیل، تداعی و برانگیزنده معانی از یاد رفته و آوردن آن از سطح لاشعور به اوج شعور و آگاهی است. در کتاب نزهة الارواح، تألیف حسین بن عالم الحسینی، عارف سده هفتم هـ..ق. نویسنده با بهره‌گیری از تمثیل و استفاده از ساختاری ویژه، در بیشتر موارد، میان راوی و مخاطب همسویی ایجاد می‌کند و از این راه مخاطب را به مفاهیم نهفته در بطن حکایات راه می‌نماید. پژوهش حاضر ضمن بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا، در پی پاسخ گفتن به دو سؤال بنیادین است: نحوه بهره‌گیری مؤلف نزهة الارواح از ظرفیت‌های تمثیلی حکایات در چه مواردی خلاصه می‌شود؟ مفاهیم نهفته در بطن حکایات، مشخصات عمده داستان‌ها و تمثیل‌های موردنظر نویسنده کدامند؟ ملاک انتخاب حکایات نیز برجستگی تمثیل‌ها و مفاهیم عرفانی در این‌گونه حکایات بوده است.
آبوت، پورتر 1387. «بنیان‌های روایت»، ترجمه ابوالفضل حری، فصلنامه هنر، ش78.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1349، جام جهان‌بین. تهران: ابن‌سینا.
الیاده، میرچا. 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
امیر حسینی هروی، حسین‌بن عالم. نزهة‌الارواح. نسخه دست نوشته کتابخانه مجلس، ش15567.
پورنامداریان، تقی. 1373. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــ. 1374. «نگاهی به داستان‌پردازی عطار»، در دیدار با سیمرغ. (هفت مقاله در عرفان، شعر و اندیشه عطار)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
تولستوی، لئون. 1372. هنر چیست؟. ترجمه کاوه دهگان. تهران: امیرکبیر.
جینکز، ویلیام. 1364. ادبیات فیلم. ترجمه محمد تقی احمدیان و شهلا حکیمیان. تهران: سروش.
چدویک، چارلز. 1375، سمبولیسم. ترجمه مهدی سحابی. تهران: مرکز.
حافظ شیرازی. شمس‌الدین محمد. 1382. دیوان حافظ. به اهتمام علامه محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوار.
خلیلی جهان تیغ، مریم. 1389. «مقایسه ساخت دو حکایت تمثیلی از مثنوی و الهی‌نامه»، پژوهش‌های ادبی، ش 7 (29 و 30).
خوارزمی، کمال‌الدین حسین. 1384. جواهر الاسرار و زواهر الانوار. مقدمه و تصحیح محمد جواد شریعت. تهران: اساطیر.
دولتشاه سمرقندی. 1365. تذکرة الشعراء. تهران: کلاله خاور.
ریکور، پل. 1368. رسالت هرمنوتیک. ترجمه سعید حنایی کاشانی. تهران: هرمس.
سعدی شیرازی، شیخ مصلح‌الدین. 1372. شعرهای عربی سعدی شیرازی. تصحیح انتقادی و ترجمه مؤید شیرازی. شیراز: دانشگاه شیراز.
سلدن، رامان. 1372. راهنمای نظریه ادبی. ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
شیری، قهرمان 1389. «تمثیل و تصویری نو از کارکردها و انواع آن»، کاوش‌نامه دانشگاه یزد، ش11 (20).
صدر‌زاده، ماندانا. 1389. «نقش قصه‌های تمثیلی در تعلیم و تربیت»، پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، ش1(1).
عراقی، شیخ فخرالدین ابراهیم. 1367. کلیات عراقی. با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی. تهران: سنایی.
فتوحی، محمود. 1386. بلاغت تصویر. تهران: سخن.
قائمی، فرزاد. 1386. حکایتی از مولانا و رمان کیمیاگر پائولوکوئیلو. تهران: خانه کتاب.
ـــــــــــ. 1386. «نقش فلسفه تمثیلی در داستان‌پردازی‌‌های مولانا در مثنوی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، ش16. صص198-183.
کزازی، میرجلال‌الدین. 1384. آب و آیینه. تبریز: آیدین.
کشاورز، محمد. 1391. «بررسی تطبیقی دو داستان تمثیلی از صادق چوبک و بهرام صادقی»، تاریخ ادبیات شهید بهشتی، ش3 (70).
کوپا، فاطمه. 1386. تحلیل ظرفیت‌های تمثیلی حکایات مربوط به پیامبر اکرم (ص) در مثنوی مولانا»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 4 (9).
کوپا، فاطمه. 1389. «حقیقت محمدی در آثار عرفانی با نگاهی بر انیس العارفین، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش20. صص172-147.
گرین، ویلفرد و همکاران. 1383. مبانی نقد ادبی. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.
محمدی، محمد‌هادی و علی عباسی. 1381. صمد: ساختار یک اسطوره. تهران: چیستا.
مولوی، جلال‌الدین محمد. 1380. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد آلن نیکلسون. تهران: ققنوس.
نجم‌الدین رازی، عبدالله‌بن محمد. 1371. مرصادالعباد. تصحیح محمد‌امین ریاحی. تهران: علمی و فرهنگی.
نصر اصفهانی، محمدرضا و حافظ حاتمی. 1388. «رمز و رمزگرایی با تکیه بر ادبیات منظوم عرفانی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش16. صص196-165.
ولک، رنه و اوستین وارن. 1373. نظریه ادبیات. ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.
هارلند، ریچارد. 1385. درآمدی تاریخی بر نظریه ادبی. ترجمه علی معصومی و شاپور جورکش. تهران: چشمه.
هجویری، ابوالحسن علی‌بن عثمان. 1384. کشف المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سروش.
یونگ، کارل گوستاو. 1386. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی.
یوسف‌پور، محمدکاظم. 1390. «پیوندهای معنایی تمثیل‌های وحدت وجود در مثنوی»، مطالعات عرفانی، ش(13).
همایون، فاطمه و احمد امین. 1390. «شطح تمثیلی در سخن مولانا جلال‌الدین بلخی»، تاریخ ادبیات شهید بهشتی، ش 3 (69)
_||_
Refrerences
Abbot, Porter. (2008/1387SH). “Boniān-hā-ye revāyat” (The Companion Itroduction to Narrative), Tr. by Aboulfazl Horri, In Quarterly Journal of Honar, No. 78.
Amir Hosseini Heravi, Hossein ‘Ālem. (?). Nozhat-ol-Arwāh. Manuscript in Library of Majles. No. 15567.
Chadwick, Charles. (1996/1375SH). Sambolism (Symbolism). Tr. by Mehdi Sahābi. Tehran: Markaz.
Eliade, Mircea. (1993/1372SH). Resāleh dar tārikh-e adiān (Traite d'histoire des religions). Tr.By Jalāl Sattāri. Tehran: soroush.
‘Erāqi, Sheykh Fakhr-oddin Ebrāhim. (1983/1362SH). Kolliāt. Ed. by Saeed Nafisi. Tehran: Sanāei.
Eslāmi Nodoushan, Mohammad Ali. (1970/1349SH). Jām-e Jahānbin. Tehran: Ebne Sinā.
Fotouhi, Mahmoud. (2007/1386SH). Belaghat-e tasvir. Tehran: Sokhan.
Ghāemi, Farzad. (2007/1386SH). Hekayati az Moulānā o romān-e kimiyāgar-e pāolo kuilo. Tehran: Khāneh-ye Ketāb.
Guerin, Wilfred L. and Others. (2004/1383SH). Mabāni-e naqd-e adabi (A Handbook of critical Approaches to literature). Tr. by Farzāneh Tāheri. Tehran: Niloufar.
Hafez Shirazi, Shāms-oddin Mohammad. (2003/1382SH). Divān. Ed. by Mohammad Qazvini and Qasem Ghani. Tehran: Zavvar.
Harland, Richard, (2006/1385SH). Darāmadi tārikhi bar nazariye-ye adabi (Literary Theory from Plato to Barthes: an Introductory History). Tr. by Ali Ma’soumi and Shāpour Jowrkesh. Tehran: Cheshmeh.
Hojviri, Ali ibn ‘Osmān. (2005/1384SH). Kashf-ol-mahjoub. Ed. by Mahmoud ‘Ābedi. Tehran: Soroush.
Homāyoun, Fātemeh and Ahmad Amin. (2011/1390SH). “Shat’h-e tamsili dar sokhan-e Mowlānā Jalāl-oddin Balkhi”, History of Literature (Journal of Human Sciences). Shahid Behesti University. No. 69.
Jinks, William. (1985/1364SH), Adabiate Film (The celluloid literature: film in the humanities ). Tr. by Mohammad Taqi Ahmadiān & Shahlā Hakimiān. Tehran: Soroush.
Jung, Carl Gustav. (2007/1386SH). Ensān o Sambol-hā-yash (man and his symbols) Tr. by Mahmoud Soltāniyeh. 5th ed. Tehran: Jāmi.
Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2005/1384SH). Āb o Āineh. Tabriz: Āydin.
Keshāvarz, Mohammad. (2012/1391SH). “Barresi-e tatbiqi-e do dāstān-e tamsili az Sādeq Choubak o Bahram Sadeqi”, History of Literature (Journal of Human Sciences). Shahid Behesti University. No. 70.
Khalili Jahān tigh, Maryam. (2010/1389SH). “Moqāyese-ye sākht-e do hekāyat-e tamsili az Masnavi o Elāhināmeh”, Jurnal of Pazhouhesh-hā-ye adabi. No. 29&30.
Khārazmi, Kamāl-oddin Hossien. (2005/1384SH). Jawāher-ol-asrār wa Zawāher-ol-anwār. Ed. by Mohammad Javād Shariat. Tehran: Asātir.
Koupa, Fatemeh. (2007/1386SH). “Tahlil-e zarfiyat-hā-ye tamsili-e hekāyāt-e marbout be payāmbar-e akram dar Masnavi-e Mowlānā”, Quarterly Journal of Pazhouhesh-e zabān o adabiāt-e Fārsi. No 9.
Koupa, Fatemeh. (2010/1389SH). “Haqiqat-e Mohammadi dar āsār-e ‘erfāni bā negāhi bar Anis-ol-ārefin”,Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 20.
Mohammadi, M. Hādi and Ali Abbāsi. (2002/1381SH). Samad: sākhtār-e yek ostoureh. Tehran: Chistā.
Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2001/1380SH). Masnavi-e Ma'navi. Ed. By R. N. Nicholson. Tehran: Qoqnous.
Najm-oddin Rāzi, Abd-ollāh ibn Mohammad. (1992/1371SH). Mersād-ol ‘ebād. Ed. by Mohammad Amin Riā’hi. Tehran: Elmi o farhangi.
Nsare Esfahāni and Hāfez Hātami. (2009/1388SH). “Ramz o ramzgheraei bā tekye bar adabiāt-e manzoum-e ‘erfāni”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 16.
Peck, John. (1985/1364SH). Shive-ye tahlil-e roman (How to study a novel). Tr. by Ahmad Sedārati. Tehran: Markaz.
Pournamdāriān, Taqi (1994/1373SH). Ramz o dāstān-hā-ye ramzi dar adab-e Fārsi. Tehran: 'Elmi va farhangi.
Pournamdāriān, Taqi. (1995/1374SH). Didār bā Simorgh. Tehran: Pazhouheshgāh-e 'Oloum-e Ensāani.
Qāemi, Farzād. (2007/1386SH)a. “Naqsh-e falsafeh-ye tamsili dar dāstānpar dāzi-hā-ye Mowlānā dar Masnavi”, Quarterly Journal of Pazhuhesh-hā-ye adabi, No. 16.
Qāemi, Farzād. (2007/1386SH)b. “Hekāyati az Mowlānā o romān-e Kimiāgar-e Paulo Coelho”, Tehran: Khāne-ye ketāb.
Ricoeur, Paul. (1989/1368SH). Resālat-e Hermenotik (The Task of Hermeneutics). Tr. by M. Saeed Hanāei Kāshāni. Tehran: Hermes.
Sa’di Shirāzi, Sheikh Mosleh-oddin. (1993/1372SH). She’r-hā-ye Arabi-e Sa’di-e Shirāzi. Ed. by Mo’ayyed Shirāzi. Shiraz: University of Shiraz.
Sadrzādeh, Māndānā. (2010/1389SH). “Naqsh-e qesse-hā-ye tamsili dar ta’lim o tarbiat”, Comparative Literature Research. No. 1.
Samarqandi, Dowlatshāh. (1986/1365SH). Tazkerat-osho’arā. Tehran: Kolāleh Khāvar.
Selden, Raman. (1993/1372SH). Rāhnamā-ye nazariyeh-ye adabi (A eader،s guide to contemporary literary theory). Tr. by Abbās Mokhber. Tehran: Tarh-e no.
Shiri, Qahraman. (2010/1389SH). “Tamsil o tasviri now az kārkerd-hā o anvā’-e ān”, Journal of Kāvoshnāmeh, University of Yazd. No. 20.
Tolstoy, Leon. (1993/1372SH). Honar chist? ( What Is Art?). Tr. by Kāveh Dehgān. Tehran: Amirkabir.
Wellek, René. (1994/1373SH). Nazariyeh adabiyat (Theory of Literature). Tr. by Ziā Movahed and Parviz Mohājer. Tehran: Elmi o Farhangi.
Yousefpour, M. Kāzem. (2011/1390SH). “Peivand-hā-ye ma’nāei-e tamsil-hā-ye vahdat-e vojoud dar Masnavi”, Journal of Motāle’āt-e ‘erfāni. No. 13.
