پیوند اسطوره و عرفان؛ برداشت‌های عرفانی سهروردی از شاهنامه فردوسی

الموضوعات :

الیاس نورایی ¹

1 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 17 الإثنين , ذو القعدة, 1434

الکلمات المفتاحية: سهروردی, فردوسی, خورنه, شخصیّت‌های شاهنامه, برداشت‌های عارفانه,

ملخص المقالة :

سهروردی از جمله عارفان علاقه‌مند به حکمت ایران باستان است که در آثار خود به عناصر و شخصیّت‌های اساطیری ایران بسیار اشاره کرده است. وی از برخی از شخصیّت‌های اساطیری، مانند سیمرغ، زال، رستم و اسفندیار و سرگذشت آنان برداشت‌های عرفانی کرده و هر یک را نمادی برای بیان حقایق فلسفی و عرفانی خود قرار داده است. در نوشتار حاضر به بررسی مفهوم خورنه (فّر)، ارتباط آن با نور محمّدی و سکینه، و یکی شدن این دو مفهوم در اندیشه‌های سهروردی پرداخته شده است؛ همچنین برخی شخصیّت‌ها و عناصر حماسی و اساطیری که در آثار رمزی سهروردی صورت عرفانی به خود گرفته‌اند و سرگذشت آنها تأویل‌ها و تفسیرهایی به همراه داشته است، بررسی شده‌اند.

المصادر:

کتابنامه

امین رضوی، مهدی. 1387. سهروردی و مکتب اشراق. چ 4. تهران: مرکز.

بلخاری، حسن. 1383. «پرواز بر بال ملائک: درآمدی بر اندیشه‌های شیخ اشراق». نشریة همشهری. ش 10 و 11.

پورجوادی، نصراله. 1382. عرفان و اشراق. تهران: مرکز.

پورنامداریان، تقی. 1375. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

جهانگیری، محسن. 1369. «حکمت اشراق». در فلسفه در ایران (مجموعه مقالات فلسفی). چ 6. تهران: حکمت.

خاقانی شروانی، افضل‌الدین. 1388. دیوان. به کوشش ضیاء‌الدین سجادی. چ 9. تهران: زوّار.

خالقی مطلق، جلال. 1388. «دربارۀ عنوان داستان دوازده‌رخ». در سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. چ 3. تهران: افکار.

رضی، هاشم. 1384. حکمت خسروانی. چ 3. تهران: بهجت.

سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. 1376. عقل سرخ. شرح و تفسیر مهران سلگی (عبدالرحمن). تهران: مؤلف.

ــــــــــــــــــــــــــــ . 1386. لغت موران. به تصحیح و مقدمه نصراله پورجوادی. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

ــــــــــــــــــــــــــــ . 1380. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. با مقدمه و تحلیل فرانسوی هانری کربن. به تصحیح و تحشیه و مقدمه سیدحسین نصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شایگان، داریوش. 1387. هانری کربن؛ آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمة باقر پرهام. چ 5. تهران: فرزان روز.

شکوری، ابوالفضل.1376. «حکمت خسروانی از منظر سهروردی». مجلة علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس. ش 4.

شهرزوری، شمس‌الدین محمد. 1372. شرح حکمة‌الاشراق. تصحیح و تحقیق و مقدمه حسین ضیای تربتی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. چ 3. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

کربن، هانری. 1383. ارض ملکوت. ترجمة سیدضیاء‌الدین دهشیری. چ 3. تهران: طهوری.

ــــــــــــ . 1382. روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان. ترجمة عبدالمحمد روح‌بخشان. تهران: اساطیر.

ــــــــــــ . 1369. فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی. ترجمة سیدجواد طباطبائی. تهران: توس.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1380. تابش فر از گونه‌ای دیگر؛ جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران. چ 2. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ . 1386. نامه باستان (ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی). چ 4. تهران: سمت.

ــــــــــــــــــ . 1387. رؤیا، حماسه، اسطوره. چ 4. تهران: مرکز.

لاهیجی، شیخ‌محمد. 1374. مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. چ 6. تهران: سعدی.

مدرسی، فاطمه. 1382. «خورنۀ مزدایی و بازتاب آن در آثار سهروردی و فردوسی». مجلۀ مطالعات و پژوهش‌های دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ش 34 و 35.

ملکشاهی، حسن. 1382. «بررسی افکار خاص سهروردی در حکمة‌الاشراق». در نامه سهروردی (مجموعه مقالات). به کوشش علی‌اصغر خانی و حسن سیدعرب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

موحد، صمد. 1374. سرچشمه‌های حکمت اشراق. تهران: فراروان.

نصر، سیدحسن. 1371. سه حکیم مسلمان. ترجمة احمد آرام. چ 5. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

References

Amin Razavi, Mahdi. (2008/1387SH). Sohravardi o maktab-e eshrāq. 4^th ed. Tehran: Markaz.

Bolkhāri, Hasan. (2004/1383SH). “Parvāz bar bāl-e malāek: darāmadi bar andishe-hā-ye Sheikh-e eshrāq”. Hamshari Mag. No. 10&11.

Corbin, Hanry. (1990/1369SH). Falsafe-ye Irani o falsafe-ye tatbiqi (Philosophie iranienne et philosophie compar'ee). Tr. By S. Javād-e Tabātabāei. Tehran: Tous.

Corbin, Hanry. (2003/1382SH). Ravābet-e 'hekmat-e eshrāq o Iran-e bāstān (Les motifs zoroastriens dans la philosophie de sohrawardi shaykh -oL-Ishraq, c1946). Tr. By 'Abd-ol-Mohammad Rou'hbakhshān. Tehran: Asātir.

Corbin, Hanry. (2004/1383SH). Arz-e malakout az Iran-e mazdāei tā Iran-e shi'ei: Kālbad-e ensān dar rouz-e rastākhiz (Terre celeste et corps de resurrection de l'Iran Mazdeen a l'Iran shi"ite). Tr. By S. Ziā-oddin Dehshiri. 3^rd ed. Tehran: Tahouri.

Ferdowsi. Abo-l-qāsem. (2010/1389H). Shāhnāmeh Ed. By Jalāl Khāleqi Motlaq. 3rd ed. Tehran: The great Islamic Encyclopedia Center.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2001/1380SH). Az goune-ei digar. 2^nd ed. Tehran: Markaz.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2007/1386SH). Nāme-ye bāstān. (Explanation of Shāhnāmeh). 4^th ed. Tehran: Samt.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2008/1387SH)a. Royā, 'Hamāseh, Ostoureh. 4^th ed. Tehran: Markaz.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2008/1387SH)b. Souzan-e Isā; gozāresh-e chāme-ye tarsāei-e Khāqāni. 2^nd ed. Tabriz: Āidin.

Khāleqi Motlaq, Jalāl. (2009/1388SH). “Darbāre-ye 'Onvān-e dāstān-e davazdah rokh”. In Sokhan-hā-ye dirineh. With the Efforts of Ali Dehbāshi. 3rd ed. Tehran: Afkār.

Malekshāhi, Hasan. (2003/1382SH). “Barresi-e afkār khās-e Sohrevardi dar 'Hekmat-ol-eshrāq” In Nāme-ye Sohrevardi (Collection of Articles). With the Efforts of Aliasghar Khāni and Hasan Seyearab. Tehran: Ministry of Islamic Culture and Guidance.

Modaresi, Fātemeh. (2003/1382SH). “Khovarne-ye Mazdāei o bāztāb-e ān dar āsār-e Sohravardi o Ferdowsi”, Studies and Researches Journal of Literature and Humanities Faculty of University of Isfahan. No. 34&35.

Mohsen Jahāngiri. (1990/1369SH). “'Hekmat-e eshrāq” in Falsafe dar iran (Collection of Philosophical Articles). 6th ed. Tehran: 'Hekmat.

Movahed, Samad. (1995/1374SH). Sarcheshme-hā-ye 'hekmat-e eshrāq. Tehran: Farāravān.

Nasr, S. Hasan. (1992/1371SH). Se 'hakim-e mosalmān (Three muslim sages). Tr. By Ahmad Ārām. 5th ed. Tehran: Sherkat-e sahāmi-e ketāb-hā-ye jibi.

Pourjavādi, Nasr-ollāh. (2003/1382SH). 'Erfān o eshrāq. Tehran: Markaz. Pournamdāriān, Taghi (1996/1375SH). Ramz o dāstān-hā-ye ramzi dar adab-e Fārsi. 4th ed. Tehran: 'Elmi va farhangi.

Razi, Hāshem. (2005/1384SH). 'Hekmat-e khosrovāni. 3rd ed. Tehran: Bahjat.

Sahrezouri, Shams-oddin Mohammad. (1993/1372SH). Shar'h-e 'Hekmat-ol-eshrāq. Ed. And research by Hosein Ziā-ye Torbati. Tehran: Moasese-ye motale'āt va tahghighāt-e farhangi.

Shakouri, Abo-lfazl. (1997/1376SH). “'Hekmat-e khosrovani az manzar-e Sohravardi”. Tarbiat Modares Universiti’s Medical Science Journal, No. 4.

Shāyegān, Dārioush & Hanry Corbin. (2008/1387SH). Āfāq-e tafakkor-e ma'navi dar Eslām (La Topographie Spiritulle de Lislam Iranien). Tr. By Bāqer Parhām. 5th ed. Tehran: Farzān.

Sohravardi, Shahāb-oddin ya'hyā. (1997/1376SH). 'Aql-e sorkh. Explained by Mehrān Solgi ('Abd-ora'hmān). Tehrān: Mo'allef.

Sohravardi, Shahāb-oddin ya'hyā. (2001/1380SH). Majmou'e mosannafāt-e Sheikh-e eshrāq. French Foreword and Explanation by Hanry Corbin. Ed. By S. Hoshen Nasr. Tehran: Pazhouheshgāh-e 'Oloum-e Ensāni.

Sohravardi, Shahāb-oddin ya'hyā. (2007/1386). Loghat-e mourān. Ed. By Nasr-ollāh pourjavādi. Tehran: Moassese-ye 'hekmat o falsafe-ye Iran.