ضحاک و بین‌النهرین

الموضوعات :

علیرضا مظفری ¹ , علی اصغر زارعی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , صفر, 1435

الکلمات المفتاحية: نماد, اسطوره, ماردوش, بین‌النهرین, ضحاک,

ملخص المقالة :

ضحاک یکی از مهم‌ترین و مبهم‌ترین شخصیت‌های اسطوره‌ای ایران است که پژوهشگران در مورد نژاد و جنبه‌های نمادین شخصیت وی سخن‌ها رانده‌اند، ولی از نسبت او به سرزمینِ مارهای مقدس، یعنی بین‌النهرین چندان سخنی نگفته‌اند. این جستار بنیاد اسطوره ضحاک را بیرون از الگوی هند و اروپایی، در سرزمین بین‌النهرین جست‌وجو می‌کند و نشان می‌دهد که این اسطوره، از بین‌النهرین آغاز شده و در گذر زمان با اسطوره‌های هند و ایرانی آمیخته شده و هاله هولناکی از رمز و رازها و شگفتی‌ها آن را در برگرفته است.

المصادر:

کتابنامه

الیاده، میرچا. 1389. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.

ــــــــــــ . 1387. مقدس و نامقدس. ترجمه نصرالله زنگویی. تهران: سروش.

ابن بلخی. 1385. فارسنامه. تصحیح گای لیسترنج و رینولد آلن نیکلسون. تهران: اساطیر.

اوستا. 1381. گزارش جلیل دوست‌خواه. تهران: مروارید.

بیرونی، ابوریحان. 1321. آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: خیام.

تبریزی، محمدحسین‌ بن خلف. 1376. برهان قاطع. به کوشش محمد معین. تهران: امیرکبیر.

بلعمی‌، ابوعلی ‌محمد. 1383. تاریخ بلعمی‌. تصحیح محمدتقی ‌بهار و به کوشش محمد پروین گنابادی‌. تهران: امیرکبیر‌.

بلک، جرمی و آنتونی گرین. 1385. فرهنگنامه خدایان، دیوان و نمادهای بین‌النهرین. ترجمه پیمان متین. تهران: زوار.

بهار، مهرداد. 1386. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.

ـــــــــــ .1390. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

پرادا، ادیت. 1357. هنر ایران باستان. ترجمه یوسف مجیدزاده. تهران: دانشگاه تهران‌.

پورداوود، ابراهیم. 1380. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.

جوزی، زهره. 1372. مذهب ایلام با نگرشی به مهرهای استوانه‌ای. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. باستان‌شناسی. تهران دانشگاه مدرس.

حصوری، علی. 1388. سرنوشت یک شمن. تهران: چشمه.

خاقانی، بدیل بن علی. 1378. دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار.

دادگی، فرنبغ. 1380. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.

دورانت، ویلیام. 1381. مشرق زمین گاهواره تمدن. ترجمه احمد آرام، ع. پاشایی و امیرحسین آریانپور. تهران: علمی و فرهنگی.

دهخدا، علی اکبر. 1389. لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.

دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود. 1371. اخبارالطوال. ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: نی.

رستگار فسایی، منصور. 1379 . اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.

زنجانی، محمود.1380. تاریخ تمدن ایران باستان. تهران: آشیانه کتاب.

ژیران، فیلیکس، گ. لاکویه، لویی ژوزف دلاپورت. 1389. اساطیر آشور و بابل. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: فکر روز.

سفر، فؤاد و محمد علی، مصطفی. 1376. هترا (حضرا) شهر خورشید. ترجمه نادر کریمیان سردشتی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.

صفا، ذبیح الله. 1379. حماسه سرایی در ایران. تهران: امیر کبیر.

طبری، جعفر بن محمد بن جریر. 1351. تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1378. شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو. تهران: سوره مهر.

قاآنی شیرازی. 1380. دیوان اشعار. تصحیح امیر صانعی. تهران: نگاه.

کریستن‌سن، آرتور. 1389. نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

کمبل، جوزف. 389 . اساطیر مشرق زمین. ترجمه علی‌اصغر بهرامی. تهران: جوانه رشد.

کویاجی، جهانگیر کوورجی. 1388. بنیادهای اسطوره و حماسه ایران. گزارش جلیل دوست‌خواه. تهران: آگه.

مختاریان، بهار. 1389. درآمدی برساختار اسطوره‌ای شاهنامه. تهران: آگه.

مهاجرانی، عطاءالله. 1369. گزند باد. تهران: اطلاعات.

مهرآبادی، میترا. 1379. شاهنامه به نثر. تهران: روزگار.

مهرآفرین، رضا. 1375. بررسی نشانه‌های تمدنی نقوش حیوانی بر روی مهرهای استوانه‌ای ایلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. باستان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

مهین‌فر، ستاره. 1382. حماسه فریدون و ضحاک. تهران: قصه.

مینوی خرد. 1380. ترجمه احمد تفضلی. تهران: توس.

ناس، جان بایر. 1385. تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغر حکمت. تهران: علمی و فرهنگی.

واحددوست، مهوش. 1387. نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی. تهران: سروش.

هینلز، جان راسل. 1382. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

یاحقی، محمدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگمعاصر.

یشتها. 1377 . گزارش ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1383. انسان و سمبل‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی.

 

English References

Cirlot, J. E. A dictionary ofsymbols, Routledge and Kegan paul, London, 1971.

Skinner, Andrew. Serpent Symbols and Salvation in the Ancient Near East and the Book of Mormon. 2001

 

References

Avestā. (2002/1381SH). Tr. By Jalil Doustkhāh. Tehran: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (2007/1386SH). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran. Tehran: Āgah.

Bahār, Mehrdād. (2011/1390SH). Az ostoureh tā tārikh (Articles). Tehran: Cheshmeh.

Bal'ami, Abu-'Ali Mohammad. (2004/1383SH). Tārikh-e Bal'ami. Ed. By Mohammad Taqi Bahār. With the efforts of Mohammad Parvin Gonābādi. Tehran: Amirkabir.

Birouni, Abu-Rei'hān. (1942/1321SH). Āsār-ol-bāqiah. Tr. By Akbar Dānāseresht. Tehran: Khayām.

Black, Jeremy and Anthony Green. (2006/1385SH). Farhang-nāme-ye khodāyān, divān o namād-hā-ye Bein-onnahrein (Gods, demons, and symbols of ancient Mesopotamia: an illustrated dictionary). Tr. By Peimān Matin. Tehran: Zavvār.

Campbell, Joseph. (2010/1389SH). Asātir-e mashreq-zamin (Oriental Mythology).Tr. by Ali Asghar Bahrāmi. Tehran: Javāne-ye Roshd.

Christensen, Arthur. (2010/1389SH). Nemoune-hā-ye Nakhostin ensān o nakhostin shahryār (Les types du premier home et du premier roi dansl'histoire légendaire des Iraniens). Tr. By Ahmad Tafazzoli and Zhāleh Āmouzegār. Tehran: Cheshmeh.

Coyajee, J. C. (2009/1388SH). Boniād-hā-ye ostoureh o hamāse-ye Iran (Cults and legends of ancient Iran and China & studies in Shahnameh). Tr. By Jalil Doustkhāh. Tehran: Āgah.

Dādagi, Faranbagh. (2001/1380SH). Bondaheshn. Tr. By Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.

Dehkhodā, Aliakbar. (2010/1389SH). Loghat-nāmeh. Tehran: University of Tehran.

Dinavari, Abu-‘Hanifa Ahmad ibn Davoud. (1992/1371SH). Akhbār-ottewāl. Tr. By Mahmoud Mahdavi Dāmghāni. Tehran: Ney.

Durant, William James. (2002/1381SH). Mashreq-zamin, gāhvāre-ye tamaddon (part I of the story of civilization؛ Our oriental heritage). Tr. By Ahmad Ārām, ‘A. Pāshāei, Amirhosein Āriānpoor. Tehran: Elmi o farhangi.

Eliade, Mircea. (2008/1387SH). Moqaddas o nāmoqaddas (The Sacred and the Profane: the nature of religion). Tr. By Nasr-ollah Zangouei. Tehran: Soroush.

Eliade, Mircea. (2010/1389SH). Resāleh dar tārikh-e adiān (Traite d'histoire des religions). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: soroush.

Ferdowsi, Abo-lqāsem. (2008/1387SH). Shāhnāmeh. Based on Moscow Print. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān. Tehran: Qatreh.

Guirand, Felix & Others.(2010/1389SH). Asātir-e Āshour o Bābel (Assryo - Bubylonian mythology).Tr.By Abu-l-qāsem Esmā'ilpour. Tehran: Fekr-e rouz.

Hasouri, Ali. (2009/1388SH). Sarnevesht-e yek Shaman. Tehran: Cheshmeh.

Hinnells, Jouhn Russel. (2003/1382SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. By Zhāleh Āmouzgār & Ahmad Tafazzoli. Tehran: cheshmeh.

Ibn Balkhi. (2006/1385SH). Fārsnāmeh. Ed. By G. Listrenj and R. A. Nicholson. Tehran: Asātir.

Jowzi, Zohreh. (1993/1372SH). Mazhab-e Ilām bā negareshi bar mohr-hā-ye ostovānei. A.M. These in Archeology. Tehran: University of Tarbiat Modares.

Jung, Carl Gustav. (2005/1384SH). Ensān va sambol-hā-yash (man and his symbols). Tr.By Mahmood Soltāniyeh. Tehran: Jāmi.

Khaqāni, Afzal-oddin Badil ibn Ali. (1999/1378SH). Divān. With the Efforts of Ziā-oddin Sajjādi. Tehran: Zavvār.

Mahinfar, Setāreh. (2003/1382SH). Hamāse-ye Fereidun o Za’hāk. Tehran: Qesseh.

Mehrābādi, Mitrā. (2000/1379SH). Shāhnāmeh be nasr. Tehran: Rouzegār.

Mehrāfarin, Rezā. (1996/1375SH). Barresi-e neshāne-hā-ye tamadoni-e noqoush-e heivāni bar rouy-e mohr-hā-ye ostovāne-i-e Ilām. A.M. These in Archeology. Tehran: Tarbiat Modares University.

Minooy-e kherad. (2001/1380SH). Tr. By Ahmad Tafazzoli. Tehran: Tous.

Mohājerāni, ‘Atā’o-llāh. (1990/1369SH). Gazand-e bād. Tehran: Etelā’āt.

Mokhtāriān, Bahār. (2010/1389SH). Darāmadi bar sākhtār-e ostourei-e Shāhnāmeh. Tehran: Āgah.

Noss, John B. (2006/1385SH). Tārikh-e jāme’e adiān (Man's Religions). Tr. By Ali Asghar Hekmat. Tehran: Elmi o farhangi.

Porada, Edith. (1978/1357SH). Honar-e Iran-e bāstān (The art of ancient Iran, Pre Ialamic cultures). Tr. By Yousof Majidzādeh. Tehran: University of Tehran.

Pourdāvoud, Ebrāhim. (2001/1380SH). Farhang-e Iran-e bāstān. Tehran: Asātir.

Qā’āni Shirāzi. (2001/1380SH). Divān. Ed. By Amir Sāne’i. Tehran: Negāh.

Rastegār Fasāei, Mansour. (2000/1379SH) .Azhdahā dar asātir-e Iran. Tehran: Tous.

Safā, Zabih-ollh.(2000/1379SH). Hamāse- sarāei dar Iran. Tehran: Amirkabir.

Safar, Fo’ād and Mohammad Ali Mostafa. (1997/1376SH). Hetrā (‘Hazrā) shahr-e khorshid (Hetra the City of Sun). Tr. By Nāder Karimiān Sardashti. Tehran: Sāzmān-e Mirās-e farhani-e keshvar.

Tabari, Abu-Ja'far Mohammad ibn Jarir. (1972/1351SH) Tārikh-e Tabari. Tr. by Abo-l-qāsem Pāyandeh. Tehran: Boniād-e Farhang-e Iran.

Tabrizi, Mohammad Hosein ibn Khalaf. (1997/1376SH). Borhān-e qāte’. With the Efforts of Mohammad Mo’ein. Tehran: Amirkabir.

Vāheddoust, Mahvash. (2008/1387SH). Nahādine-hā-ye asātiri dar Shahnāme-ye Ferdowsi. Tehran: Soroush.

Yāhaqi, Mohammad Ja'far. (2010/1389SH). Farhang-e asātir o dāstānvāre-hā dar adabiāt-e fārsi. Tehran: Farhang-e Mo'āser.

Yasht-hā. (1998/1377SH). Ed. By Ebrāhim Pourdavood. Tehran: Asātir.

Zanjāni, Mahmoud. (2001/1381SH). Tārikh tamaddon-e Iran-e bāstān. Tehran: Āshiāne-ye Ketāb.