تحلیل بن‌مایه‌های اسطوره‌ای و آیینیِ بیتی از منوچهری «عروس غریق در بن دریای چین»

الموضوعات :

زهرا زارعی ¹ , حمیدرضا خوارزمی ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشدزبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

تاريخ الإرسال : 17 الإثنين , ربيع الأول, 1445 تاريخ التأكيد : 11 الأحد , جمادى الثانية, 1445 تاريخ الإصدار : 03 الأربعاء , رمضان, 1445

الکلمات المفتاحية: اسطوره, چین, خدای رود, قربانی, منوچهری,

ملخص المقالة :

برخی از ابیات شعرا به آیین اسطوره‌ای خاصی دلالت دارند که تنها با تحلیل بن‌مایه‌های آن آیین می‌توان به درک درست و دقیقی از مفهوم بیت، دست یافت. در این پژوهش با تحلیل بیتی از منوچهری، شاعر قصیده¬پرداز سدۀ پنجم هجری: (گشت نگارین تذرو پنهان در کشتزار/ همچو عروسی غریق در بن دریای چین) در پی آن هستیم که به ریشه¬های تاریخی آیین به کار رفته در مصراع دوم اشاره نماییم. برای دستیابی به این هدف، نگارندگان در این جستار کوشیده‌اند تا با استفاده از نظریه‌های حوزۀ اسطوره‌شناسی و مراجعه به اسطوره‌های گوناگون با روش توصیفی- تحلیلی به هدف یاد شده پاسخ دهند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در دوره‌ای از چین، دختران بنا به دلایلی مثل زندگی¬بخشی و پیشگیری از طغیان رودخانه، با چهره و لباس‌های آراسته، در رودخانه قربانی می‌شدند.

المصادر:

آزادی ده عباسانی، نجیمه، 1394. «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره، عرفان و فرهنگ»، فصلنامۀ علمی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 11(38)، صص 40-11.
اصطخری، ابواسحق، 1340. مسالک و الممالک. به تصحیح ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
امیدی، ایوب و مریم مشرف، ابوالقاسم اسماعیل‌پور. 1399، «بررسی و تحلیل آیین قربانی‌کردن در فرهنگ عامۀ شهرستان ایوان از نظر نظریه‌پردازان فرهنگ»، فصلنامۀ علمی مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 21(52)، صص. 199-171.
امیدی، ایوب و مشرف، مریم. 1401. «بررسی و تحلیل قربانی حیوانات در متون نظم روایی بر اساس نظریه¬های قربانی». فصلنامۀ علمی ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 18(66)، صص. 91- 142.
استوار، نادره، 1396. در میان بومیان جزایر پولینزی، نقد و بررسی نظریات ادوارد برنت تیلور. تهران: بال‌سو.
الیاده، میرچا، 1383. اسطوره، رویا، راز. ترجمۀ رویا منجم. تهران: فکر روز.
ـــــــــــ ، 1367. افسانه و واقعیت. ترجمۀ نصرالله زنگویی. تهران: پاپیروس.
بیرل، آن، 1384. اسطوره‌های چینی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
بارانی، محمد و احسان خانی‌سومار، 1392. «بررسی تطبیقی اسطورۀ آب در اساطیر ایران و هند»، فصلنامۀ مطالعات شبه قارۀ دانشگاه سیستان و بلوچستان، 5(17)، صص. 26-7. 10.22111/JSR.2014.1401
بهروزی‌نیا، زهره، 1397. «بازخوانی آنیمیسم بر جان‌بخشی عروسک بر اساس نظریۀ ادوارد برنت تیلور»، فصلنامۀ علمی پژوهشی تئاتر، 12(76)، صص. 107-96.
تانگ، چینگ هوآ، 1393. داستان‌هایی از گنجینۀ خرد چین. ترجمۀ مریم مفتاحی. تهران: معین.
حدودالعالم من المشرق الی المغرب، 1362. به تصحیح منوچهر ستوده. تهران: کتابخانۀ طهوری.
حیدری، مریم و هانیه غفاری کومله، 1394. «آنیمیسم و پیوند آن با ناتورالیسم در آثار صادق چوبک»، ادب‌پژوهی، 8(33)، صص 126-105.
20.1001.1.17358027.1394.9.33.5.2
جعفری، علی اکبر و حمیدرضا، پاشازانوس، 1392. «چین در شاهنامه فردوسی»، متن¬شناسی ادب فارسی، 5(4)، صص. 72-59.
حموی، یاقوت، 1380. معجم¬البلدان. ج1. ترجمۀ علی¬نقی وزیری. تهران: میراث فرهنگی کشور.
خوارزمی، حمیدرضا، 1392. «باور بلاگردانی در شاهنامه»، دو فصلنامۀ فرهنگ و ادب عامه، 1(2)، صص. 24-1.
دلایی میلان، علی و فهری، سلیمان، 1397. «بررسی بازتاب نمادهای اسطوره‌ای در اشعار احمد شاملو و شیرکو بی‌کس»، پژوهشنامۀ ادبیات کردی، 4(5)، صص. 275- 247.
20.1001.1.26453657.1397.4.1.13.3
درودگریان، فرهاد، 1383. «نوروز، مهرگان، سده، بهمنجه و اساطیر باستانی در شعر منوچهری»، نشریۀ پیک نور، 1(7)، صص 119-108.
دالوند، یاسر، 1395. «نقد و بررسی تصحیح و شرح دیوان اشعار منوچهری دامغانی»، نشریۀ آینۀ میراث. 14(59)، صص 143-168.
20.1001.1.15619400.1395.14.2.9.8
رستگار فسائی، منصور، 1379. «چین و چینیان در حماسه‌ی ملی ایرانیان»، نامه پارسی، 2(17)، صص 108 - 81 .
رضی، هاشم، 1381. آیین مهر: تاریخ آیین راز آمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز. تهران: بهجت.
راوندی، مرتضی، 1374. تاریخ اجتماعی ایران. تهران: نگاه.
سلمانی‌نژاد مهرآبادی، ساغر و عبدالرضا، سیف، 1395. « بررسی اسطوره و انواع آن در شعر معاصر، با نگاهی به شعر موسوی گرمارودی»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، 5(1)، صص. 38-19.
10.22059/JLCR.2016.59102
سلامت‌نیا، فریده و همکاران، 1398، «تطبیق جاندارانگاری حیوانی و انسانی در اشعار فروغ و نازک الملائکه»، نشریۀ علمی- پژوهشی مطالعات هنراسلامی، 15(34)، صص. 257- 240.
20.1001.1.1735708.1398.15.34.12.0
سراج، علی، 1397. «مقایسۀ تطبیقی کارکرد اسطوره در شعر خلیل حاوی و منوچهر آتشی»، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌‌های علوم انسانی، 18(4)، صص. 96-75.
سینگر، دروتی. جی و تریسی آ رونسن، 1360، کودک چگونه فکر می‌کند. ترجمۀ مصطفی کریمی. تهران: آموزش.
سلمانی‌نژاد مهرآبادی، ساغر، 1394، «واکاوی و تحلیل گونه‌های مختلف اسطوره در شعر سهراب»، نشریۀ ادبیات پارسی معاصر، 5(2)، صص. 138-115.
شوالیه، ژان و آلن گربران، 1385. فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. ج4. تهران: جیحون.
شمیسا، سیروس. 1387. بیان. تهران: میترا.
شعبانی، رضا، 1388. «تحلیل نماد و اسطوره در تاریخ»، مسکویه،2(11)، صص. 160-141.
طحانی، حماسه و دادجوی توکلی، دره، 1395. «مطالعۀ نمونه‌های جان‌دارانگاری در اسطوره‌ها و ادبیات ایران»، فصلنامۀ مطالعات نقد ادبی، 11(43)، صص. 109-95.
عبدالهی، منیژه، 1381. فرهنگ‌نامۀ جانوران در ادب فارسی. تهران: پژوهنده.
فردوسی، ابوالقاسم، 1392. شاهنامه. ج8. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: دایرة¬المعارف اسلامی.
فروید، زیگموند، 1397. توتم و تابو. ترجمۀ محمدعلی خنجی. تهران: نگاه
فریزر، جیمز جرج، 1399، شاخة زرّین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
فوزی، ناهده، صادقی مرشت، فریبا، 1389، «جایگاه نمادهای اسطوره‌ای در شعر ابوریشه»، 4(-79)، صص 83-98.
قزوينى، زكريا بن محمد، 1373. آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمۀ میرزا جهانگیر قاجار. تهران: اميركبير.
کاسیرر، ارنست، 1362. افسانۀ دولت. ترجمۀ نجف دریابندری. تهران: خوارزمی.
کریستی، آنتونی، 1373. اساطیر چین. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
گویری، سوزان، 1385. آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی. تهران: ققنوس.
لاجوردی، فاطمه و بهاری، مینا. 1389. «مفهوم قربانی در دیدگاه سه تن از محققان سده‌های 19 و 20 میلادی (هربرت اسپنسر، ادوارد تایلور، جیمز جرج فریزر»، نشریۀ نیمسال‌نامۀ تخصصی پژوهشنامۀ ادیان، 4(7)، صص. 164-145.
معین، محمد، 1381. فرهنگ فارسی دو جلدی. تهران: آدنا.
مشهدی، محمد امیر و همکاران، 1400. «اسطوره‌سازی رمانتیک در شعر سیاوش کسرایی»، پژوهش‌نامۀ مکتب‌های ادبی، 5(15)، صص. 65-47.
10.22080/RJLS.2022.21676.1241
موسی‌پور، نعمت‌الله و طالبیان، یحیی. 1379، «پیوندهای پنهان جاندارپنداری کودکانه و تخیل شاعرانه»، ادب و زبان فارسی، (13و 14)، صص. 133-119.
مصطفوی، علی‌اصغر، 1369. اسطورۀ قربانی. بی‌جا: بامداد.
منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوص، 1390، دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
نوزرآدان، مریم، 1367، «بررسی جاندارپنداری و مراحل تحول آن در کودکان ایرانی»، تعلیم و تربیت، 1(13و 14)، صص. 122-107.
هینلز، جان راسل، 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی. چ2. تهران: اساطیر.
 
References (In Persian)
Āzādī Deh Abbāsānī, Najīmeh. (2016/1394SH). “Ramz-gašāyī-ye Āyīne Qorbānī dar Ostūre, Erfān va Farhang”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 11th Year. No. 38. Pp. 11-40.
Abdo al-llāhī, Manīže. (2002/1381SH). Farhang-nāme-ye Jānevarān dar Adabe Fārsī. Tehrān: Pažūhandeh.
Bārānī, Mohammad and Ehsān Xānī-sūmār. (2013/1392SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Ostūre-ye Āb dar Asātīre Īrān va Hend”. Subcontinent Studies Quarterly of Sistan and Baluchistan University. 5th Year. No. 17. Pp. 7-26. Doi: 10.22111/JSR.2014.1401.
Beh-rūzī-nīyā, Zohre. (2019/1397SH). “Bāz-xānī-ye Ānīmīsm bar Jān-baxšī-ye Arūsak bar Asāse Nazarīyye-ye Edward Burnett Taylor”. Theater scientific research quarterly. 12th Year. No. 76. Pp. 96-107.
Birrell, Anne. (2005/1384SH). Ostūrehā-ye Čīnī (‭‎Chinese myths). Tr. by Abbās Moxber. Tehrān: Markaz. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
Cassirer, Ernst. (1981/1362SHSH). Afsāne-ye Dowlat (‭‭‎The myth of the state). Tr. by Najaf Daryā-bandarī. Tehrān: Xārazmī. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
Chevalier, Jean and Alain Gheerbrant. (2006/1385SH). Farhange Namādhā (‭‭‭‎Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes). Tr. by Sūdābe Fazāyellī. 4th Vol. Tehrān: Jeyhūn. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
Christie, Anthony. (1994/1373SH). Asātīre Čīn (Chinese mythology). Tr. by Bājelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.
Dālvand, Yāser. (2017/1395SH). “Naqd va Barrasī-ye Tashīh va Šarhe Dīvāne Aš’āre Manūčehrī Dāmqānī”. Mirror of Heritage magazine. 14th Year. No. 59. Pp. 143- 168. Doi: 20.1001.1.1.15619400.1395.14.2.9.8.
Delāyī, Mīlān, Alī and Faharī, Soleymān. (2019/1397SH). “Barrasī-ye Bāz-tābe Namādhā-ye Ostūreh-ī dar Aš’āre Ahmad Šāmlū va Šīr-kū bī-kas”. Kurdish literature research journal. 4th Year. No. 5. Pp. 247-275. Doi: 20.1001.1.26453657.1397.4.1.13.3.
Dorūd-garān, Farhād. (2004/1383SH). “Nowrūz, Mehr-gān, Sade, Bahman-jeh va Asātīre Bāstānī dar Še’re Manūčehrī”. Pik Noor magazine. 1st Year. No. 7. Pp. 108-119.
Eliade, Mircea. (1989/1367SH). Afsāne va Vāqe’īyyat (Myth and reality). Tr. by Nasro al-llāh Zangūyī. Tehrān: Pāpīrūs.
Eliade, Mircea. (2004/1383SH). Ostūreh, Rowyā, Rāz (Myths, Dreams, Mystries). Tr. by Rowyā Monajjem. Tehrān: Fekre Rūz.
Estaxrī, Abū Eshāq. (2021/1400SH). Masālek va al-mamālek. Ed. by Īraj Afšār. Tehrān: Bongāhe Tarjome va Našre Ketāb.
Ferdowsī, Abo al-qāsem. (2013/1392SH). Šāh-nāmeh. 8th Vol. Ed. by Jallāl Xāleqī Motlaq. Tehrān: Dāyerato al-ma’ārefe Bozorge Eslāmī.
Frazer, James George. (2021/1399SH). Šāxe-ye Zarrīn (‭‭‭The golden bough). Tr. by Kāzem Fīrūz-mand. Tehrān: Āgāh. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
Freud, Sigmund. (2019/1397SH). Towtam va Tābū (Totem and tabu). Tr. by Mohammad-alī Xanjī. Tehrān: Negāh.
Fūzī, Nāhedeh and Sādeqī Marašt, Farībā. (2010/1389SH). “Jāy-gāhe Namādhā-ye Ostūreh-ī dar Še’re Abū-rīše”. 4th Year. No. 79. Pp. 83- 98.
‎Gaviri, Susan‬. (2006/1385SH). Ānāhītā dar Ostūrehā-ye Īrānī (Anahita in the ancient Iranian mythology). Tehrān: Qoqnūs.
Hamūy, Yāqūt. (2001/1380SH). Mo’jamo al-boldān. 1st ed. Tr. by Alī-naqī Vazīrī. Tehrān: Mīrāse Farhangī-ye Kešvar.
Heydarī, Maryam and Hānīyeh Qaffārī Kūmleh. (2016/1394SH). “Ānīmīsm va Peyvande ān bā Nātūrālīsm dar Āsāre Sādeq Čūbak”. Literary Journal. 8th Year. No. 33. Pp. 105-126. Doi: 20.1001.1.17358027.1394.9.33.5.2.
Hinnells, John Russell. (2006/1385SH). Šenāxte Asātīre Īrān (Persian mythology). Tr. by Mohammad-hoseyn Bājelān Farroxī. 2nd ed. Tehrān: Asātīr.
Hodūdo al-‘ālam men al-mašreq ela al-maqreb. (1984/1365SHSH). Ed. by Manūčehr Sotūde. Tehrān: Tahūrī.
Ja’farī, Alī Akbar and Hamīd-rezā, Pāšā-zānūs. (2013/1392SH). “Čīn dar Šāh-nāme-ye Ferdowsī”. Journal of Persian Literature Textology. 5th Year. No. 4. Pp. 59-72.
Lājvardī, Fātemeh and Bahārī, Mīnā. (2010/1389SH). “Mafhūme Qorbānī dar Dīd-gāhe Se Tan az Mohaqqeqāne Sadehā-ye 19 and 20 Mīlādī (‎Herbert‬ Spencer, Edward Burnett Tylor, , James George Frazer”). A semi-annual publication of the specialized journal of the Research Journal of Religions. 4th Year. No. 7. Pp. 145- 164.
Manūčehrī Dāmqānī and Abo al-najm Ahmad Ebne Qows. (2011/1390SH). Dīvān. Ed. by Mohammad Dabīr Sīyāqī. Tehrān: Zavvār.
Mašhadī, Mohammad Amīr and Others. (2022/1400SH). “Ostūre-sāzī-ye Romāntīk dar Še’re Sīyavaše Kasmāyī”. Research letter of literary schools. 5th Year. No. 15. Pp. 47- 65. Doi: 10.22080/RJLS.2022.21676.1241.
Mo’īn, Mohammad. (2002/1381SH). Farhange Fārsī do Jeldī. Tehrān: Ādenā.
Mostafavī, Alī-asqar. (1991/1369SH). Ostūre-ye Qorbānī. Bī-jā: Bām-dād.
Mūsā-pūr, Ne’mato al-llāh and Tālebīyān, Yahyā. (2000/1379SH). “Peyvandhā-ye Penhāne Jāndār-pendārī-ye Kūdakāne va Taxayyole Šā’erāneh”. Persian literature and language magazine. No. 13 and 14. Pp. 119- 133.
Nowzar-ādān, Maryam. (1989/1367SH). “Barrasī-ye Jāndār-pendārī va Marāhele ān dar Kūdakāne Īrānī”. Journal of education and training. 1st Year. No. 13 and 14. Pp. 107- 122.
Omīdī, Ayyūb and Maryam Mošref & Abo al-qāsem Esmā’īl-pūr. (2020/1399SH). ”Barrasī va Tahlīle Āyīne Qorbānī Kardan dar Farhange Āme-ye Šahrestāne Īvān az Nazare Nazarīye-pardāzāne Farhang”. Scientific Quarterly of Culture-Communication Studies. 21th Year. No. 52. Pp.171-199.
Omīdī, Ayyūb and Mošref Maryam. (2022/1401SH). “Barrasī va Tahlīle Qorbānī-ye Heyvānāt dar Motūne Nazme Revāyī bar Asāse Nazarīyehā-ye Qorbānī”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 18th Year. No. 66. Pp. 91-142.
Ostovār, Nādereh. (2018/1396SH). dar Mīyāne Būmīyāne Jazāyere Pūlīnzī, Naqd va Barrasī-ye Nazarīyyāte Edward Burnett Taylor (‭Nadereh Ostovar. Among polinzi islands natives). Tehrān: Bāl-sū. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
Qazvīnī, Zakarīyā Ebne Mohammad. (1994/1373SH). Āsāro al-belād va Axbāro al-‘ebād. Tr. by Mīrzā Jahān-gīre Qājār. Tehrān: Amīr-kabīr.
Rastegār Fasā’ī, Mansūr. (2000/1379SH). “Čīn va Čīnīyān dar Hemāse-ye Mellī-ye Īrānīyān”. Nameh Parsi magazine. 2th Year. No. 17. Pp. 81-108.
Razī, Hāšem. (2002/1381SH). Āyīne Mehr: Tārīxe Āyīne Rāz-āmīze Mītrāyī dar Šarq va Qarb az Āqāz tā Emrūz. Tehrān: Behjat.
Rāvandī, Mortezā. (1995/1374SH). Tārīxe Ejtemā’ī-ye Īrān. Tehrān: Negāh.
Salāmat-nīyā, Farīdeh and Others. (2020/1399SH). “Tatbīqe Jāndār-engārī-ye Heyvānī va Ensānī dar Aš’āre Forūq va Nāzeko al-malā’ekeh”. Scientific-Research Journal of Islamic Art Studies. 15th Year. No. 34. Pp. 240-257. Doi: 20.1001.1.1735708.1398.15.34.12.0.
Salmānī-nežād Mehr-ābādī, Sāqar and Abdo al-rezā Seyf. (2017/1395SH). “Barrasī-ye Ostūre va Anvā’e ān dar Še’re Mo’āser, bā Negāhī be Še’re Mūsavī Garmā-rūdī”. Research journal of literary criticism and rhetoric. 1st Year. No. 5. Pp. 19-38. Doi: 10.22059/JLCR.2016.59102.
Salmānī-nežād Mehr-ābādī, Sāqar. (2016/1394SH). “Vā-kāvī va Tahlīle Gūnehā-ye Moxtalefe Ostūre dar Še’re Sohrāb”. Contemporary Persian literature magazine. 2nd Year. No. 5. Pp. 115-138.
Serāj. Alī. (2019/1397SH). “Moqāyese-ye Tatbīqī-ye Kār-karde Ostūre dar Še’re Xalīl Hāvī and Manūčehr Ātašī”. Critical research paper of humanities texts and programs. 4th Year. No. 18. Pp. 75- 96.
Singer, Dorothy G and Tracey A. Revenson. (1979/1360SHSH). Kūdak Čegūneh Fekr mī-konad? (A Piaget primer: how a child thinks). Tr. by Mostafā Karīmī. Tehrān: Āmūzeš.
Šamīsā, Sīrūs. (2008/1387SH). Bayān. Tehrān: Mītrā.
Ša’bānī, Rezā. (2009/1388SH). “Tahlīle Namād va Ostūre dar Tārīx”. Moscow magazine. 2nd Year. No. 11. Pp. 141- 160.
Tahānī, Hemāse and Dād-jū-ye Tavakkolī, Darre. (2017/1395SH). “Motāle’e-ye Nemūnehā-ye Jāndār-engārī dar Ostūrehā va Adabīyyāte Īrān”. Literary Criticism Studies Quarterly. 11th Year. No. 43. Pp. 95- 109.
Tang, Chi-Chung. (2014/1393SH). Dāstānhā-yī az Ganjīne-ye Xerade Čīn (A treasury of China’s wisdom: a story book for everyone). Tr. by Maryam Meftāhī. Tehrān: Mo’īn.
Xārazmī, Hamīd-rezā. (2013/1392SH).“Bāvare Balā-gardānī dar Šāh-nāme”. Two quarterly magazines of popular culture and literature. 1st Year. No. 2. Pp. 1-24.